A bliźniego swego... Kościoły w Niemczech wobec „problemu żydowskiego" - Anna Wolff-Powęska

Przedmiotem opracowania jest stosunek przedstawicieli hierarchii kościelnej i społeczności chrześcijańskiej, skupionej w Kościołach ewangelickich i w Kościele katolickim w Niemczech do Żydów w XX wieku, szczególnie w warunkach hitlerowskiego państwa totalitarnego.
Pogłębiona próba ukazania historycznej ewolucji postawy Kościołów niemieckich i ich przedstawicieli (od hierarchów, przez szeregowe duchowieństwo po rzesze wiernych) wobec „kwestii żydowskiej" nie ma służyć usprawiedliwianiu czy potępianiu postawy ludzi Kościoła, lecz nade wszystko wyjaśnianiu.
Zrozumienie wielce skomplikowanych i kontrowersyjnych kwestii ułatwia szerokie tło historyczne i mnogość źródeł, do których odwołuje się autorka.

Z okładki :

Długowieczność antyżydowskich stereotypów i ich wielofunkcyjność w Europie, nade wszyst­ko zaś aktualność takich zagadnień, jak prawa człowieka, tolerancja, migracja, wydarzenia na Bałkanach, masowe mordy w Ruandzie pod koniec XX w., eskalacja konfliktu na Bliskim Wschodzie oraz motywowany religijnie terro­ryzm międzynarodowy u progu XXI w., zmuszają do stawiania na nowo starego pytania o umie­jętność odczytywania Ewangelii i głównego przykazania Dekalogu w określonej rzeczywistości społecznej i politycznej.
Kościoły w Niemczech bowiem i ich stosunek do „kwestii żydowskiej" stanowią tutaj przedmiot zainteresowań nie w aspekcie teologicznym; jednym z głównych przedmiotów reflek­sji jest pytanie, czy przynależność do wspólnoty chrześcijańskiej i wynikająca zeń orientacja duchowa miały wpływ na zachowanie wobec Żydów w konkretnej sytuacji politycznej?
Co Auschwitz wniósł do wiedzy na temat stosunków chrześcijańsko-żydowskich? Czy Żyd nie był bliźnim?
Jeśli za jedyną i niepodważalną definicję „bliźniego" przyjmiemy odpowiedź Jezusa na pytanie uczonego w Prawie:
„A kto jest moim bliźnim?", to jest to opo­wieść o miłosiernym Samarytaninie, który w przeciwieństwie do kapłana i lewity, nie pozostał obojętny wobec pobitego i opusz­czonego przy drodze „na pół umarłego" człowieka.
„«Któryż z tych trzech okazał się według twego zdania bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?»
Uczony odpowiedział: «Ten, który mu okazał miłosierdzie». Jezus mu rzekł: «ldź, i ty czyń podobnie»".
Jak wytłumaczyć podstawową sprzeczność między codziennym teologicznym i moralnym nakazem miłości bliźniego w życiu Kościoła a dominującą postawą zaniechania i obojętności wobec rasistowskiej polityki Rzeszy i jej ofiar?
Dlaczego chrześcijanin zagu­bił własną tożsamość?


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Rozdział I. U źródeł antyżydowskich uprzedzeń

Żyd bogobójca
Naród wybrany, naród potępiony
Żyd pasożyt i lichwiarz
Żyd dzieciobójca
Ecclesia i Synagoga — dwie „siostry" w ikonografii chrześcijańskiej
Instytucjonalizacja wrogości

Rozdział II. Na niemieckiej ziemi

Początki sąsiedztwa
Luter i Żydzi
Między kontrreformacją a emancypacją Żydów

Rozdział III. Niemieckie Kościoły wobec narodzin antysemityzmu

Duch epoki i jej uwarunkowania
— Wiek rozumu
— Mistyka Volku
— Emancypacja Żydów
„Dobry" i „zły" antysemityzm
Żydzi jako problem dla Kościołów protestanckich
Żydzi jako problem dla Kościoła katolickiego
— Kościół katolicki wobec nowych wyzwań
— Przejawy katolickiego antysemityzmu w Rzeszy Niemieckiej
Polityczny katolicyzm
Austria - ulubiona córa Kościoła

Rozdział IV. Czas iluzji: 1918—1933

U progu republiki weimarskiej
Kościoły a państwo
Kościoły a Żydzi
Na równi pochyłej

Rozdział V. Czas próby: 1933—1945

„Legalizacja" przemocy
Między ugodą a konfrontacją
Kościoły wobec „ostatecznego rozwiązania"
— 1933—1935
— 1935—1938
— 1938—1945

Rozdział VI. Czas refleksji: po 1945

Między prawdą a sumieniem
Casus specjalny — ewangelicy i żydzi w NRD
Auschwitz jako wyzwanie

Wykaz źródeł i literatury

Summary
Zusammenfassung