Dzieciobójstwo. Od przepisu prawa do indywidualnego przypadku - Mirosław Szwed, Leszek Wieczorek

Z okładki :

Mirosław Szwed (ur. 1964) — magister administracji, podporucznik Służby Więziennej.
Absolwent Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu (1989 - Szkoła Podoficerska, 1994 - Szkoła Chorążych, 2009 - Szkoła Oficerska) oraz Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu (2008).
Od 1 stycznia 1988 roku do dzisiaj zawodowo związany z Zakładem Karnym w Lublińcu (dla Kobiet). Uczestnik krajowych i zagranicznych konferencji (szkoleniowych i naukowych).

Leszek Wieczorek (ur. 1968) — doktor nauk prawnych. Absolwent Wydziału Pedagogiki i Psychologii (1992) oraz Wydziału Prawa i Administracji (1997) Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Od 1992 roku asystent, a od 2004 roku adiunkt w Katedrze Pedagogiki Społecznej Wydziału Pedagogiki Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz od 2006 roku adiunkt w Wyższej Szkole Humanitas w Sosnowcu. Interesuje się problematyką patologii społecznej i przestępczości (w tym szczególnie w okresie zmiany społecznej oraz przestępczością i demoralizacją nieletnich). Autor książek: „Przestępczość i demoralizacja nieletnich w Polsce w okresie transformacji ustrojowej" (wydanie I - 2005 i wydanie II - 2006}, „Polityka sądów wobec nieletnich w Polsce w okresie transformacji ustrojowej" (wydanie I - 2006, wydanie II - 2007), „Skazani na rynku pracy" - współautor Maciej Sosnowski (wydanie I - 2007, wydanie II - 2008), „Diagnoza społeczna w zakresie zagrożeń patologiami na terenie Miasta Dąbrowa Górnicza" (2008) oraz ponad czterdziestu artykułów (w tym zagranicznych). Uczestnik wielu krajowych i zagranicznych konferencji naukowych.
Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Kryminologicznego im. Prof. Stanisława Batawii oraz członek Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego.

Z recenzji :

„Problematyka dzieciobójstwa budzi duże zainteresowanie opinii publicznej oraz naukowców reprezentujących różne dyscypliny naukowe: prawników, psychologów, socjologów, kryminologów, pedagogów.
Praca M. Szweda i L. Wieczorka ukazuje problematykę dzieciobójstwa z punktu widzenia prawa karnego, pedagogiki resocjalizacyjnej i penitencjarnej, medycyny i kryminologii. Monografia  przybliża Czytelnikowi złożoną problematykę dzieciobójstwa, sylwetki sprawczyń przestępstwa oraz zasady odpowiedzialności za nie. Wzbogaca wiedzę w aspekcie pedago­gicznym i prawnym na temat odpowiedzialności karnej, zasad odbywania kar przez sprawczynie dzieciobójstw. (...)
Bardzo interesujące są zaprezentowane przez Autorów możliwości resocjalizacji kobiet w Zakładzie Karnym w Lublińcu - analiza założeń 8 programów resocjalizacyjnych. (...)
Do pracy dołączony jest Aneks, który wzbogaca jej walory.(...)
Reasumując, należy stwierdzić, że książka jest interesująca, ma walory poznawcze, wzbogaca interdyscyplinarną wiedzę na temat dzieciobójstwa. Sądzę, że spotka się z zainteresowaniem Czytelników - studentów nauk społecznych i prawnych, pedagogów resocjalizacyjnych, teoretyków i praktyków."

Prof. UŚ dr hab. Anna Nowak


Ze Wstępu :

W Polsce co roku na wysypiskach śmieci, na cmentarzach, w szaletach publicznych czy w śmietnikach odnajdywanych jest kilkanaście martwych no­worodków. Przyczynami śmierci są zazwyczaj wyziębienie organizmu, śmierć głodowa, uduszenie.
Organy ścigania na ogół bardzo rzadko dowiadują się o przypadkach dzieciobójstw. Następuje to jedynie w sytuacji porzucenia no­worodka w miejscu publicznym, lub gdy tajemnie odbyty poród spowoduje powstanie powikłań u położnicy, w wyniku czego wymaga ona pomocy lekar­skiej. Wówczas o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dyrekcja szpitala informuje policję.
Niekiedy uwagę na brak dziecka, mimo że matka była w cią­ży, zwrócą policji sąsiedzi. Ile przypadków uśmiercenia noworodków nigdy nie wyjdzie na światło dzienne, można się tylko domyślać. Z danych staty­stycznych wynika, że liczba dzieciobójstw w Polsce w ostatnich latach usta­liła się na poziomie około 15 przypadków rocznie. Stanowi to wyraźny spadek liczby ujawnionych dzieciobójstw nie tylko w stosunku do okresu międzywojennego, kiedy średnio rocznie ujawniano kilkaset przypadków dzieciobójstw, ale nawet w stosunku do początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy ujawniano ich średnio 50-60. Szczegółowe dane w tym zakresie zostaną przedstawione w rozdziale trzecim.

Dzieciobójstwo niesie ze sobą wiele negatywnych emocji i spotyka się z bardzo nieprzychylnym odbiorem społecznym.
Ludzie na ogół nie potrafią lub nie chcą zrozumieć, dlaczego kobieta podejmuje decyzję o zabiciu lub po­rzuceniu własnego dziecka i skazaniu go na pewną śmierć. Można w tym miejscu postawić tezę o wewnątrzrodzinnym charakterze dzieciobójstwa, albowiem większość sprawczyń nie podejmuje ryzyka ujawnienia ciąży w rodzinie - ukry­wa ciążę lub za pozwoleniem rodziny dopuszcza się zabicia dziecka. Kobiety w większości przypadków maskują swą ciążę i na tej podstawie można postawić kolejną tezę o braku akceptacji ciąży i mającego urodzić się dziecka. Próby obrony tych tez podejmę się w rozdziale czwartym przedstawiającym sylwetki kobiet, sprawczyń dzieciobójstwa.
Książka ta stanowi podsumowanie teoretycznych rozważań i ich praktycznych egzemplifikacji dokonywanych przez autorów w ramach ponaddwudziestoletniej służby w charakterze funkcjonariusza Służby Więziennej w Zakładzie Karnym dla kobiet w Lublińcu (Mirosław Szwed) oraz pracy naukowo-badawczej popartej kontaktem z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem (Leszek Wie­czorek).
Autorzy niniejszej książki niejednokrotnie spotkali kobiety, które zabiły swoje dzieci i zostały skazane, by w więzieniu odpokutować swój czyn.
Uwa­żamy, iż nie można z góry zakładać, że kobiety te są złe i zasługują na wieczne potępienie. Ich losy życiowe często są zawiłe i skomplikowane, a dopiero bliż­sze poznanie motywów i bodźców, którymi się kierowały, pozwalają je ocenić i wyciągnąć odpowiednie wnioski.
Między innymi dlatego też zdecydowano się opisać i przedstawić to zjawisko oraz przybliżyć sylwetki i osobowość kobiet i matek, które dopuściły się tego czynu.
Głównym celem badań była kryminologiczna analiza przestępstwa dzieciobójstwa. Przedmiotem badań była więc interdyscyplinarna analiza tego zjawi­ska społecznego obejmująca problematykę prawną (w tym historyczno-porównawczą), pedagogiczną, socjologiczną i medyczną.
Wobec tak określonego celu i przedmiotu badań przyjęto za właściwe badania diagnostyczne, dla których charakterystyczne jest ustalenie cech czy zasad funkcjonowania pewnego kon­kretnego wycinka rzeczywistości, będącego głównym przedmiotem poznawczym zainteresowań badacza.
W badaniach zastosowano metodę indywidualnych przypadków, a do wykorzystanych technik zaliczyć należy analizę dokumen­tów (w tym w szczególności akt sądowych) oraz analizę danych statystycznych (w tym w szczególności Komendy Głównej Policji, Centralnego Zarządu Służby Więziennej i Ministerstwa Sprawiedliwości).
Badaniem objęto skazane kobiety za przestępstwo dzieciobójstwa odbywające karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Lublińcu i Zakładzie Karnym w Grudziądzu na przełomie 2007 i 2008 r.

W rozdziale pierwszym przedstawiony został rys historyczny traktowania dzieciobójstwa na przestrzeni wieków, od starożytności, kiedy to dzieciobójstwo było swoistym sposobem kontroli urodzeń, poprzez okres średniowiecza i bardzo surowego w tym czasie karania dzieciobójczyń, do czasów Oświecenia i wieku dwudziestego, gdy dzieciobójstwo zaczęto postrzegać jako problem społeczny.
W rozdziale drugim zaprezentowane zostały prawne i medyczne podstawy kwalifikacji dzieciobójstwa do kategorii przestępstw uprzywilejowanych.
Przed­stawione w nim zostały etapy zmian prawa karnego, które umożliwiły sądzenie kobiet w sposób uprzywilejowany, a także przesłanki natury medycznej, które w świetle obowiązujących przepisów prawa karnego stanowią o kwalifikacji dzie­ciobójstwa do kategorii przestępstw uprzywilejowanych. W rozdziale tym przed­stawione zostały również najczęstsze sposoby popełniania przestępstwa dziecio­bójstwa wraz z ich oceną sądowo-medyczną.
Rozdział trzeci przedstawia dzieciobójstwo jako problem społeczny. Zaprezentowane w nim zostały dane liczbowe mówiące o rozmiarze dzieciobój­stwa, a także profil społeczny matek dzieciobójczyń. Opisano w tym rozdziale również motywy i determinanty, które powodują, iż kobiety decydują się na tak drastyczny krok.
Rozdział czwarty stanowi studium indywidualnych przypadków dzieciobójczyń. Przedstawione w nim zostały kobiety, które dokonały dzieciobójstwa.
Z lektury tego rozdziału będzie można się dowiedzieć, jak rzeczywiście przebie­gał proces dzieciobójstwa i co musiało zajść, by kobieta i jednocześnie matka, zdecydowała się na taki sposób rozwiązania swych problemów. Przedstawione zostały również w tym rozdziale dwa bardzo szczególnie ciekawe przypadki młodych kobiet, sprawczyń podwójnego dzieciobójstwa (przynajmniej w potocz­nym rozumieniu tego pojęcia).
W stosunku do jednej z nich sąd nie przychylił się do potraktowania jej w sposób uprzywilejowany i skazał na 15 lat pozbawienia wolności.
Pierwsze dzieciobójstwo drugiej prezentowanej dzieciobójczyni zosta­ło potraktowane w sposób uprzywilejowany i została skazana na mocy art. 149 Kodeksu karnego z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Jednakże, gdy trzy lata później powtórnie dokonała podobnej zbrodni, będąc jeszcze w okresie próby, Sąd potraktował już to przestępstwo jako zbrodnię z art. 148 k.k.
W ocenie społecznej bowiem (a jak wynika z tych przypadków nieraz też w ocenie Sądu), problem dzieciobójstwa jako przestępstwa uprzywilejowanego w świetle przepisów Kodeksu karnego, za które na ogół wymierza się daleko łagodniejsze kary niż za zabójstwo, jest wielce kontrowersyjny i przy­padek ten stanowić będzie dowód, iż nie każde zabicie swego dziecka w okresie porodu stanowić będzie o jego uprzywilejowaniu wobec prawa.

Wszystkie dane osobowe kobiet prezentowanych w tym rozdziale, nazwy sądów, adresy zamieszkania i inne dane umożliwiające identyfikację tych kobiet zostały zmienione. Jedynie wiek skazanych kobiet i czas dokonania zbrodni po­został rzeczywisty.
Wszystkie przedstawione kobiety w chwili opracowywania niniejszej publikacji odbywały karę pozbawienia wolności w zakładach karnych w Lublińcu i w Grudziądzu.
W rozdziale piątym zaprezentowano współczesne sposoby oraz metody wykonania kary pozbawienia wolności wobec kobiet.
Omówiono w nim obecnie istniejące systemy wykonania kary, rodzaje i typy zakładów karnych oraz przy­bliżone wybrane metody resocjalizacyjne stosowane wobec kobiet w Zakładzie Karnym w Lublińcu ze szczególnym uwzględnieniem sposobów oddziaływania na sprawczynie przestępstw z art 149 kk.


SPIS TREŚCI :

WSTĘP

Rozdział I. DZIECIOBÓJSTWO W UJĘCIU HISTORYCZNYM I KODYFIKACJI PRAWA KARNEGO

1. Dzieciobójstwo na przestrzeni wieków i różnych kultur
2. Dzieciobójstwo na ziemiach polskich od XIII do XVIII wieku
3. Stosunek do dzieciobójstwa w okresie Oświecenia i na początku XX wieku

Rozdział II. PRAWNE I MEDYCZNE PODSTAWY KWALIFIKACJI DZIECIOBÓJSTWA DO KATEGORII PRZESTĘPSTW UPRZYWILEJOWANYCH

1. Prawne determinanty kwalifikacji dzieciobójstwa do kategorii przestępstw uprzywilejowanych
2. Medyczne podstawy kwalifikacji dzieciobójstwa do kategorii przestępstw uprzywilejowanych
3. Sposoby popełniania przestępstwa dzieciobójstwa i ich ocena sądowo-medyczna

Rozdział III. DZIECIOBÓJSTWO JAKO PROBLEM SPOŁECZNY

1. Rozmiary dzieciobójstwa
2. Przekrój społeczny sprawczyń dzieciobójstwa
3. Motywy i determinanty dzieciobójstwa

Rozdział IV. SPRAWCZYNIE DZIECIOBÓJSTWA - STUDIUM INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

1. Ewa M., dzieciobójstwo popełnione w wieku 25 lat
2. Maria N., dzieciobójstwo popełnione w wieku 27 lat
3. Irena M., dzieciobójstwo popełnione w wieku 30 lat
4. Anna W. (sprawczyni młodociana), dwukrotne zabójstwo dzieci w okresie porodu popełnione w wieku 20 i 21 lat
5. Barbara Ż. (sprawczyni młodociana), dwukrotne zabójstwo dzieci w okresie porodu popełnione w wieku 20 i 23 lat

Rozdział V. KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI WOBEC KOBIET A SYSTEMY PROGRAMOWANIA RESOCJALIZACJI W ŚWIETLE PRZEPISÓW KODEKSU KARNEGO WYKONAWCZEGO

1. Współczesne systemy wykonywania kary
2. Wykonanie kary wobec skazanych kobiet
3. Wybrane możliwości resocjalizacji kobiet na przykładzie Zakładu Karnego w Lublińcu

ZAKOŃCZENIE

LITERATURA
AKTY PRAWNE
ORZECZNICTWO
SPIS TABEL
SPIS RYSUNKÓW
SPIS ANEKSÓW