Styl gotycki wyklucza się. Międzywojenna architektura w województwie śląskim - Anna Syska, Tomasz Kiełkowski

Ze Wstępu [obszerny fragment] :

Województwo śląskie w obecnym kształcie składa się z ziem, które w okresie międzywojennym wchodziły w obręb niejedne­go województwa, ale także ich przynależność państwowa była różna.
Bielsko, Chorzów, Katowice, Ruda Śląska, Świętochłowice i Siemianowice znajdowały się w województwie śląskim, które cią­gnęło się od Istebnej przez Cieszyn, Rybnik, Piekary Śląskie, aż po Lubliniec. Zagłębie wraz z Częstochową było częścią wojewódz­twa kieleckiego, a Jaworzno, Biała i Żywiec województwa kra­kowskiego. Te trzy jednostki administracyjne wchodziły w skład II Rzeczypospolitej. Z kolei Bytom, Gliwice, Zabrze oraz Racibórz znajdowały się na terenie Rejencji Opolskiej, która była częścią Republiki Weimarskiej i od 1933 roku Trzeciej Rzeszy.

Dzięki tej różnorodności możemy dzisiaj podziwiać wielość budynków, form i detali powstających w odmiennych uwarun­kowaniach administracyjnych i politycznych, co stwarza dosko­nałe pole do porównań.
Obiekty wybudowano na niewielkim obszarze, co wynikało przede wszystkim z sytuacji gospodarczej, rozwoju przemysłu, a także rozkwitu handlu oraz wciąż rosnącej liczby mieszkańców.
Dlatego dzisiaj miłośnicy i badacze między­wojennej architektury mogą na terenie województwa śląskiego oglądać budynki nie tylko lokalnych projektantów, ale także tych, którzy mieli znaczący wpływ na rozwój architektury krajowej oraz europejskiej. To właśnie Dominikus Böhm, Stefan Bryła, Oskar Goltz, Josef Hoffmann, Marian Lalewicz, Otto Linder, Erich Mendelsohn, Tadeusz Michejda, Edgar Norwerth, Karol Schayer, Adolf Szyszko-Bohusz, Fryderyk Tadanier, Konrad Wachsmann i wielu innych swoimi projektami kształtowało na początku XX wieku oblicze architektury tego regionu.

Obraz ten od kilkudziesięciu już lat fascynuje badaczy archi­tektury, dzięki czemu systematycznie jest poszerzana wiedza na temat warunków powstania i historii obiektów, ich projek­tantów i wykorzystanych materiałów budowlanych.
Przybywa opracowań merytorycznych i artykułów naukowych, jednak są one rozproszone i tylko znawcy tematu podążają za nowymi odkryciami i wydawnictwami. Brakowało dotychczas publikacji, która miałaby charakter popularyzatorski i była skierowana do czytelnika niedysponującego merytorycznym warsztatem histo­ryka sztuki i architektury.

Lukę tę uzupełnia przewodnik Styl gotycki wyklucza się, który jest pierwszym tego typu opracowaniem.
Jak dotąd nie powstała publikacja obejmująca międzywojenną architekturę całego województwa śląskiego, pozwalająca porównać obiekty wybudowane w Polsce oraz Niemczech i będąca jednocześnie informatorem, mogącym towarzyszyć podczas spacerów po ulicach miast i wycieczek po regionie. Jego powstaniu przyświecała idea, aby zaprezentować nie tylko szeroko znane obiekty znajdujące się w największych miastach województwa, ale także budynki wzniesione w niewielkich miejscowościach, do których turysta nie często zagląda.

Tytuł Styl gotycki wyklucza się został zaczerpnięty z warunków konkursu na projekt gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego w Katowicach, był to zapis odnoszący się do stylistyki obiektu.
Organizatorzy konkursu pragnęli, aby nowy obiekt nie odwoływał się do lokalnej tradycji architektonicznej, którą po­strzegano przez pryzmat budowli wznoszonych z cegły i ozdo­bionych neogotyckimi detalami.
Nowa polska administracja w kategoryczny sposób chciała odciąć się od niemieckiej przeszłości także w sferze wizualnej, jednak z braku rodzimej tradycji postanowiono wykorzystać wzorce znane z historii.
Projektanci gmachu urzędu postawili na formy i detale klasycyzujące, wykorzystali szereg elementów takich jak pilastry, tympanony, fryz, nadając im indywidualny wyraz za pomocą stylizowanych orłów i nawiązań do stylu zakopiańskiego.
Z biegiem czasu zdobycze nowoczesnej architektury wyparły nurty historyzujące, sprawiając, że odwołania do przeszłości przestały być obowiązującym trendem w architekturze. Tytuł Styl gotycki wyklucza się symbolicznie określa stylistykę międzywojennego budownictwa, które powstawało w ówczesnym województwie śląskim.
Na potrzeby niniejszego przewodnika został wykorzystany także do określenia obiektów na zachodnich krańcach województwa kieleckiego i wschodnich Republiki Weimarskiej. Hasło Styl gotycki wyklucza się zostało tutaj potraktowane jako synonim architektury no­woczesnej, która nie czerpała z tradycji poprzednich wieków, ale rezygnując z kolumn, rozbudowanych gzymsów i kwiatonów wykorzystywała tylko możliwości, które dawały cegła, żelbet i kamień. Dlatego też na kartach tego przewodnika nie ma Urzę­du Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego. Ograniczona liczba stron wymusiła selekcję, której wynikiem był wybór 120 obiektów z terenu całego województwa śląskiego. Miał on charakter su­biektywny, u jego podstaw leżała w przypadku dużych miast nowoczesna stylistyka obiektów, a w przypadku mniejszych znaczenie budynku w krajobrazie tych miejscowości. Pominięta została większość gmachów zaprojektowanych przed 1925 ro­kiem, a wybrano te, które wyróżniają się konstrukcją, materiałem, przeznaczeniem, formą lub nazwiskiem projektanta.

W przewodniku użyto współczesne nazwy miejscowości i ulic oraz w większości przypadków pierwotne nazwy budynków.

Pierwsze założenie ma pomóc w korzystaniu z przewodnika, a dru­gie przyczynić się do propagowania wiedzy o historii obiektów.

Życząc czytelnikom miłej lektury mamy nadzieję, że przewod­nik stanie się przyczynkiem do lepszego poznawania wojewódz­twa śląskiego i odkrywania jego architektonicznej różnorodności. [...]


SPIS TREŚCI :

Wstęp
Spis obiektów

KATALOG

Będzin, Bielsko-Biała, Bystra, Bytom
Chorzów, Cieszyn, Częstochowa
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Istebna
Katowice
Lubliniec, Lubsza
Łaziska Górne, Łazy
Mikołów
Piekary Śląskie
Racibórz, Radostowice, Radzionków, Ruda Śląska, Rybnik
Siemianowice Śląskie, Skoczów, Sosnowiec
Świętochłowice
Wisła
Zabrze

Bibliografia
Indeks


SPIS OBIEKTÓW :

BĘDZIN

1. Dworzec kolejowy
2. Poczta

BIELSKO-BIAŁA

3. Komunalna Kasa Oszczędności
4. Lotnisko, budynek administracyjny
5. Szkoła „Grażynka"
6. Bank Polski

BYSTRA

7. Sanatorium przeciwgruźlicze

BYTOM

8. Szkoła Rzemiosł Budowlanych
9. Muzeum Górnośląskie
10. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
11. Budynek DHV
12. Miejski Zakład Kąpielowy
13. Szkoła Powszechna

CHORZÓW

14. Szkoła Powszechna
15. Garnizon 75. Pułku Piechoty
16. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
17. Szkoła Powszechna
18. Zajezdnia tramwajowa
19. Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego
20. Kolonia domów Fabryki Związków Azotowych
21. Szkoła Handlowa
22. Komunalna Kasa Oszczędności

CIESZYN

23. Szpital Śląski - pawilon przeciwgruźliczy, portiernia
24. Kasa Chorych
25. Willa Zygmunta Żurawskiego
26. Dom Żołnierza

CZĘSTOCHOWA

27. Poczta
28. Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego

DĄBROWA GÓRNICZA

29. Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP

GLIWICE

30. Dom Młodzieżowy
31. Szkoła dla Dziewcząt przy klasztorze Sióstr Szkolnych de Notre Dame
32. Kościół pw. Chrystusa Króla
33. Klinika położniczo-onkologiczna
34. Kasa Chorych
35. Dom handlowy Fedora Karpe
36. Dom handlowy Defaka
37. Dom Jedwabiu Weichmanna

ISTEBNA

38. Zakład Leczniczo-Wychowawczy

KATOWICE

39. Dom Radowskiego
40. Gmach Urzędów Niezespolonych
41. Kościół pw. Opatrzności Bożej w Zawodziu
42. Ogródek Jordanowski
43. Willa Edmunda Kaźmierczaka
44. Dom Łabusiów
45. Szkoła Powszechna
46. Dom Squedera
47. Dom Oświatowy
48. Ogródek Jordanowski w Dąbrówce Małej
49. Willa doktora Władysława Michejdy
50. Muzeum Śląskie - ocalałe skrzydło
51. Dom Jankowskiego
52. Dom Gutmana
53. Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe
54. Polskie Radio
55. Syndykat Polskich Hut Żelaznych
56. Dom Powstańca Śląskiego
57. Willa przy ul. Mazowieckiej
58. Willa Włodzimierza Kowala
59. Bank Gospodarstwa Krajowego
60. Poczta w Szopienicach
61. Dom Żytomirskiego
62. Dom Wędlikowskich
63. Dom Felixów
64. Willa Antoniego Pająka
65. Willa Michejdy
66. Instytut Kształcenia Handlowego
67. Zespół domów magistrackich
68. Kasyno oficerskie
69. Zakład Higieny i Badań Środków Żywnościowych
70. Kasa Chorych
71. Budynek mieszkalny firmy Franck
72. Kościół garnizonowy
73. Budynek mieszkalny ZUS
74. Dom mieszkalny Dyrekcji Kolei
75. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
76. Ratusz w Janowie
77. Państwowy Bank Rolny
78. Pierwszy wieżowiec
79. Drapacz chmur

LUBLINIEC

80. Szkoła Powszechna
81. Gimnazjum

LUBSZA

82. Szkoła Powszechna

ŁAZISKA GÓRNE

83. Szkoła Powszechna

ŁAZY

84. Kościół pw. Michała Archanioła

MIKOŁÓW

85. Szkoła Powszechna mniejszości niemieckiej
86. Szkoła Powszechna
87. Ogródek Jordanowski
88. Gimnazjum

PIEKARY ŚLĄSKIE

89. Gimnazjum Państwowe
90. Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej

RACIBÓRZ

91. Obserwatorium geofizyczne
92. Bank Prowincjalny Górnego Śląska
93. Parafialny Dom Młodzieżowy
94. Poczta
95. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

RADOSTOWICE

96. Dworzec kolejowy

RADZIONKÓW

97. Ogródek Jordanowski

RUDA ŚLĄSKA

98. Szkoła Powszechna
99. Szkoła przy ul. Sprusa

RYBNIK

100. Szkoła Handlowa
101. Szkoła Sióstr Urszulanek

SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE

102. Osiedle mieszkaniowe

SKOCZÓW

103. Willa Spitzerów
104. Willa Sinaibergerów

SOSNOWIEC

105. Budynek mieszkalny
106. Ubezpieczalnia Społeczna
107. Ratusz

ŚWIĘTOCHŁOWICE

108. Ogródek Jordanowski
109. Kościół pw. św. Józefa Robotnika

WISŁA

110. Dom Zdrojowy
111. Poczta
112. Park Kąpielowy
113. Zamek Prezydenta

ZABRZE

114. Miejski Zakład Kąpielowy
115. Osiedle
116. Kościół pw. św. Kamila i zabudowania klasztorne Ojców Kamilianów
117. Miejska Szkoła Zawodowa
118. Policja
119. Osiedle DEWOG
120. Kościół pw. św. Józefa


SPIS NAZWISK [wg indeksu] :

Affa Jan

Baudouin de Cortenay Zofia
Ballenstedt Adam
Bennecke (?)
Birkamnn Peter
Bonatz Paul
Böddicker Erich
Böhm Dominikus
Brück Hermann
Bunsch Adam
Brenner Filip
Bryła Stefan

Chmielewski Eustachy
Christoph C.F.
Czeczott-Danilewicz

Dammann Hans
Dankowski Stanisław
Dauksza Stefan
Dietz d'Arma Leon
Dobrowolski Tadeusz
Dobrzyńska Jadwiga

Ehl Theodor
Einsten Albert

Felix Dawid
Felix Łucja
Fiegler Justus
Filasiewicz Stanisław
Franck Henryk

Gambiec Henryk
Gartenberg Wolko
Gawlik Zygmunt
Gelbard Józef
Gerlach Heinrich
Glaesel Henryk
Goltz Oskar
Grabski Władysław
Grażyński Michał
Groag Jacques
Gross (?)
Gruszka Stanisław
Grünfeld Hugo
Grünfeld Ignatz
Gutman Jakub

Hammerling Otto
Hempel Stanisław
Hettler Herbert
Hoffman Josef
Horodyska Jadwiga

Jaeger Albrecht
Jankowski Zygmunt
Jaworski Józef
Jekeles Ludwik
Juraszko Paweł

Karpe Fedor
Kaufman Stefan
Kaźmierczak Edmund
Keller Paul

Klimaszewski Jan
Kłębkowski Witold
Koban Richard
Komornicki Prot
Kononowicz Wiesław
Korn Felix
Korn Karol
Kowal Włodzimierz
Kowalski Antoni
Kozlik Karl
Kozłowski Tadeusz
Krawietz Albert
Kulczyński Kazimierz
Kwiatkowski Eugeniusz

Lalewicz Marian
Langman Bogusław
Le Corbusier
Leipziger Hugo
Linder Otto
Lompa Józef
Loos Adolf

Łabuś Augustyn
Łabuś Karol
Łoboda Zygmunt
Łobos Tadeusz

Mainka Carl
May Ernst
Mayr Karl
Mączyński Franciszek
Mendelsohn Erich
Mościcki Ignacy
Michejda Tadeusz
Michejda Władysław
Migocki Wojciech
Miller Romuald

Najman Jan
Neutra Richard
Niemeyer Reinhold
Niemojewski Lech
Norkus Herbert
Norwerth Edgar
Nowak Edward
Nowakowski Wacław

Obtułowicz Łukasz
Olszewski Antoni Stefan

Padlewski Włodzimierz
Pająk Antoni
Paschalis Maria
Pawłowska Barbara
Piasecki Jan
Pieńkowski Romuald
Piłsudski Józef
Pinkus H.
Pronaszko Andrzej
Prus Alojzy
Puterman-Sadłowski Julian

Radowski Bronisław
Rading Adolf
Rakowicz Jan
Raszka Józef
Reden Friedrich Wilhelm von
Robak Marcin
Rybicki Józef
Rzepecki Zbigniew

Schabik Karl
Scharoun Hans
Schayer Karol
Schmidtke Henryk
Schwarzenberg-Czerny Władysław
Sigalin Grzegorz
Sigalin Roman
Sikorski Lucjan
Sinaberger Fritz
Sinaberger Helena
Soboń Wojciech
Sobzik Franz
Sołtykowski Kazimierz
Spitzer Oskar
Spitzer Sylwia
Spitzer Helena zob. Sinaberger Helena
Squeder Jan
Struszkiewicz Jerzy
Stütz Albert
Szeptycki Stanisław
Szostakiewicz Józef
Szukalski Stanisław
Szyszko-Bohusz Adolf

Śliwowska Helena

Tabeński Stanisław
Tadanier Fryderyk
Tchórzewski Karol
Tropauer K.
Tuckermann Walter
Tworkowski Stefan

Ulitzka Carl
Unmack C.R.
Urban Georg

Wachsmann Konrad
Wazowski Roman
Weber Władysław
Weichmann Erwin
Wędlikowska Henryka
Wędlikowski Kazimierz
Wędrowski Kazimierz
Wiedermann Alfred
Wojtyczko Ludwik
Wolf Moritz
Wolff Kurt
Woyniewicz Witold

Zarzycki Jerzy
Ziętek Jerzy

Żeleński Stanisław Gabriel
Żeleński Stefan
Żurawski Zygmunt
Żygulska Ewa
Żytomirski Wojciech