Ruch „księży patriotów” w województwie katowickim w latach 1949-1956 — Jacek Żurek

[ wyd. w serii: ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO NA GÓRNYM ŚLĄSKU (Nr 21) ]

Z okładki:

Tytuł pracy jest nieco mylący. Wbrew pozorom autor przedstawia genezę i funkcjonowanie całego ruchu - fenomenu w skali polskiej, choć - jak sam pisze - wzorowanego na tradycji europejskiej sięgającej czasów rewolucji francuskiej końca XVIII wieku. (...)

W następnych rozdziałach Autor przenosi nas do województwa katowickiego (co nie oznacza, że tylko do diecezji katowickiej), cały czas pamiętając jednak o ogólnopolskim kontekście zdarzeń lokalnych. Najważniejszy bodaj problem, towarzyszący stale czytelnikowi, to analiza relacji panujących między władzą państwową, formacją „patriotów” oraz Episkopatem Polski, czy też lokalnym biskupem.

(z recenzji dr hab. Jana Żaryna, prof. UKSW, 2006)

Sam problem, by odnieść się chociażby do badań J. Żaryna czy A. Grajewskiego został, o czym trudno nie przypomnieć, wstępnie opisany, niemniej jednak historia genezy, funkcjonowania, tudzież kres Okręgowej Komisji Księży w województwie katowickim (przejściowo stalinogrodzkim) zasługuje na odrębne opracowanie. Autor zadeklarował przy tym, iż miast „szczegółowego badania instytucji, jakie utworzyli »księża patrioci« w okresie stalinowskim (komisje księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, a także wszystkie organizacje pochodne i pokrewne)” zamierza skupić się „na badaniu problemów, jakie wiązały się z funkcjonowaniem całego ruchu, a także na kierunkach jego działania”, co wydaje się zamysłem poznawczo znacznie ciekawszym, aniżeli poprzestanie na prostej próbie odtworzenia organizacyjnych schematów i związanych z nimi poczynań.

(z recenzji prof. dr hab. Włodzimierza Suleji, 2006)

[ Książka (I wydanie w 2009 r.) otrzymała w 2010 roku nagrodę KLIO w kategorii monografii naukowych. ]

Fragmenty z przedmowy:

(...) Jednak niemal dwie dekady po upadku komunizmu w Polsce nie dysponujemy monografią, która mogłaby wyczerpująco opisać zjawisko ruchu księży-patriotów, jego genezę i funkcjonowanie. (...)

Do rzędu tych prac cząstkowych, stanowiących rekonesans w badaniach, należy policzyć niniejsze opracowanie, które Czytelnik do rąk dziś otrzymuje. Dotyczy ono obszaru Górnego Śląska, czy – szerzej – województwa katowickiego, a więc także terenów wschodniej Opolszczyzny, Śląska Cieszyńskiego, Częstochowskiego i Zagłębia. Chronologicznie opowiada ona o czasach stalinowskich, zaś autor opisuje przede wszystkim zagadnienia związane z genezą komisji księży, cofając się do drugiej połowy lat 40. (...)

W latach 80. Wojciech Jaruzelski konstatował z melancholią, że Kościół katolicki jest jak garb – trzeba nauczyć się z nim żyć.

Postawy kapitulanckiej nie prezentowali jego poprzednicy, szefowie partii komunistycznej w czasach stalinowskich – byli pełni optymizmu, czego efekt stanowił promowany z rozmachem ruch księży patriotów.

Co z tego wynikło – niech cierpliwy Czytelnik sam się przekona.

SPIS TREŚCI:

Obsah

Turinys

Inhaltsverzeichnis

Wykaz skrótów

Przedmowa (Wiesław J. Wysocki)

Wstęp

Rozdział I. Kościół w nowej Polsce. Zagadnienie res mixtae: „księża patrioci”

1. „Ksiądz patriota”

2. Sytuacja Kościoła od zakończenia wojny

3. „Księża patrioci” a władze bezpieczeństwa

Rozdział II. Początki i rozwój ruchu „księży patriotów” w województwie śląskim / katowickim / stalinogrodzkim

1. Powołanie sekcji księży przy Zarządzie Okręgowym ZBoWiD w Katowicach

2. Okręgowa Komisja Księży przy ZBoWiD w Katowicach / Stalinogrodzie

3. Komisja Likwidacyjna i formalne zakończenie działalności „księży patriotów”

Rozdział III. „Księża patrioci” a organizacje pokrewne

1. Przejęcie Caritas w województwie śląskim / katowickim

2. Narodziny konkurencji - ruch „intelektualistów”

3. Współpraca z Paxem: Komisja Duchownych i Świeckich Działaczy Katolickich

Rozdział IV. Ruch „księży patriotów” wobec władz kościelnych

1. „Księża patrioci” a władza duchowna

2. W konflikcie z rządcami diecezji

3. W warunkach koegzystencji

Rozdział V. Działalność „księży patriotów”

1. Akcja pokojowa i sprawa ziem zachodnich

2. Akcja przedwyborcza i problemy wsi

3. Kampania ideologiczna

Zakończenie

Spis załączników

Załączniki

Spis tabel

Tabele

Spis map

Zoznam máp

Žemėlapių sąrašas

Kartenverzeichnis

Mapy

Bibliografia

Indeks nazwisk

Indeks geograficzny

Resumé (preklad Peter Balun)

Resiumė (vertimė Marina Morozova)

Zusammenfassung (Übersetzung Paweł Kosiński)

Źródła (Jerzy Myszor, Jacek Żurek)

Zdjęcia