Idee Peirce'owskiego pragmatyzmu i ich renesans w XX-wiecznej filozofii języka - AGNIESZKA HENSOLDT

Z notatki wydawniczej :

Przedmiotem pracy jest obecność w wielu koncepcjach filozofii języka XX wieku idei Peirce’owskiego pragmatyzmu, a ściślej Peirce’owskiej pragmatycznej wizji języka: triadycznej koncepcji znaku oraz związanych z nią przekonań o ścisłym związku mówienia i działania, konsensualności pojęć rzeczywistości i prawdy oraz o konwencjonalności i instytucjonalności języka. Ponieważ nie wszyscy autorzy, którzy w swoich koncepcjach przedstawiają wizje języka zbliżone do Peirce’owskiej, pozostają pod bezpośrednim wpływem filozofii Peirce’a, praca jest próbą odpowiedzi na pytania o to, z jakich problemów filozoficznych „wyrosły” niezależnie od siebie idee pragmatyczne oraz jak, w zależności od kontekstu pojawiania się, były rozwijane. W tym celu w pracy przedstawiona jest Percie’owska koncepcja języka oraz poddane analizie koncepcje J.L. Austina, J.R. Searle’a, J. Habermasa, K.-O. Apla, L. Wittgensteina, filozofów Szkoły Erlangeńskiej, J. Hintikki, H. Putnama oraz P. Wincha. Książka została napisana z myślą zarówno o studentach, jak i o specjalistach filozofii i językoznawstwa. Zainteresuje jednak z pewnością także wszystkich tych, którym nieobce są problemy współczesnej humanistyki, nauk społecznych oraz podstaw logiki.


Z recenzji prof. Andrzeja Szahaja :

Peirce stał się inspiracją dla wielu wybitnych filozofów współczesnych. Stąd też spojrzenie na współczesną filozofię, a nade wszystko na współczesną filozofię języka przez pryzmat jego pomysłów teoretycznych wiele wyjaśnia z jej dziejów. Daje szansę na dostrzeżenie zarówno kontynuacji, jak i zerwania w traktowaniu pewnych istotnych problemów filozoficznych. [...]

Uważam, że praca Agnieszki Hensoldt powinna z powodzeniem pełnić rolę przewodnika po znacznej części współczesnej filozofii.
Książka ma więc poza wszystkimi innymi także walory dydaktyczne, może po prostu służyć jako podręcznik akademicki.

Ze wstępu :

Szczególne zainteresowanie, jakim XX-wieczna filozofia obdarzyła ję­zyk, zbiegło się w czasie z jej zainteresowaniem pragmatyzmem (a zwłasz­cza jego Peirce'owską wersją), którą to sytuację nazwano zwrotem językowo-pragmatycznym w filozofii. Czasowa koincydencja zainteresowania językiem jako głównym przedmiotem filozoficznego namysłu oraz renesansu idei pragmatycznych nie jest przypadkiem. Już choćby pobież­na analiza Peirce'owskiej koncepcji pragmatyzmu pokazuje, iż jej nieunik­nioną konsekwencją jest uczynienie badania języka jednym z głównych zadań filozofii. Zarazem wielu znamienitych przedstawicieli XX-wiecznej filozofii języka (m.in. John L. Austin i Ludwig Wittgenstein) wielokrot­nie zaprzeczało, jakoby ich koncepcje miały cokolwiek wspólnego z pra­gmatyzmem. Nie znaczy to jednak, że merytoryczne przyczyny skierowa­nia przez nich filozoficznej uwagi ku językowi były odmienne niż w przy­padku Peirce'a (choć przecież i tak mogłoby być), lecz jedynie iż wspólne miano pragmatyzmu przypisywano wielu różnym koncepcjom, które cza­sami były na tyle głębokimi modyfikacjami Peirce'owskiego pragmatyz­mu, że różniły się od niego zasadniczo. Porównanie najważniejszych idei Peirce'owskiego pragmatyzmu z głównymi spostrzeżeniami dotyczącymi natury języka poczynionymi przez XX-wiecznych filozofów języka wska­zuje na głębokie ideowe pokrewieństwo obu myśli, które jednak nie spro­wadza się do inspirującej roli tekstów Peirce'a. Równie często — o ile nie częściej — w analizowanych dalej koncepcjach mamy do czynienia raczej ze zbieżnością przekonań i wniosków z własnych badań z wnioskami Peirce'a niż z bezpośrednią akceptacją Peirce'owskich poglądów. Dlatego też pytaniami wymagającymi odpowiedzi są pytania o to, z jakich proble­mów filozoficznych wyrosły niezależnie od siebie idee pragmatyczne oraz jak - zależnie od kontekstu pojawiania się — były rozwijane ...


SPIS TREŚCI :

Wstęp

Rozdział 1. Pragmatyzm Charlesa Sandersa Peirce'a

1.1. Społeczne podstawy pragmatyzmu
1.1.1. Społeczna teoria logiki
1.1.2. Społeczna teoria kształtowania przekonań
1.1.3. Społeczne podstawy maksymy pragmatycznej
1.2. Semiotyczne podstawy pragmatyzmu
1.2.1. Myśl-znak
1.2.2. Kategorie
1.2.3. Triadyczność znaku
1.2.3.1. Relacja znakowa
1.2.3.2. Trychotomia reprezentamenu
1.2.3.3. Interpretant a znaczenie
1.2.3.4. Trychotomia interpretanta
1.2.4. Semioza
1.3. Podsumowanie — pragmatyczna koncepcja języka
1.3.1. Konsensualna natura pojęć rzeczywistości i prawdy
1.3.2. Konwencjonalna natura języka i praw myślenia
1.3.3. Znaczenie jako interpretacja
1.3.4. Ścisły związek sfery języka ze sferą działania
1.3.5. Język jako instytucja

Rozdział 2. Teoria czynności mowy

2.1. Johna Langshawa Austina koncepcja konwencjonalnych czynności mowy
2.1.1. „Błąd opisowości"
2.1.2. Konstatywy i performatywy
2.1.2.1. Kryteria odróżniania performatywów od konstatywów
2.1.2.2. Warunki fortunności performatywów
2.1.3. Mówienie jako działanie — złożoność czynności mowy: lokucje, illokucje, perlokucje
2.1.4. Konwencjonalność języka
2.1.5. Konsensualny charakter pojęć prawdy i rzeczywistości
2.1.6. Poszerzenie pojęcia znaczenia o moc illokucyjną wypowiedzi
2.2. Johna Rogersa Searle'a instytucjonalna teoria komunikacji
2.2.1. Krytyczna analiza Austinowskiej koncepcji, czynności illokucyjnej
2.2.2. Struktura czynności mowy
2.2.3. Warunki skutecznego i niewadliwego wykonania czynności mowy
2.2.3.1. Warunki skutecznego i niewadliwego wykonania czynności illokucyjnej
2.2.3.2. Warunki skutecznego i niewadliwego wykonania czynności zdaniowej
2.2.4. Struktura semantyczna języka jako konwencjonalne urzeczywistnienie utajonych reguł konstytutywnych
2.2.5. Czym jest znaczenie? Między intencją a konwencją
2.3. Jürgena Habermasa pojęcie działania komunikacyjnego
2.3.1. „Osiąganie porozumienia jako telos ludzkiego języka"?
2.3.2. Roszczenia ważnościowe
2.3.3. Językowa moc koordynowania działań
2.3.4. Język jako źródło racjonalności
2.3.5. Pragmatyka uniwersalna
2.4. Pragmatyzm w teorii czynności mowy

Rozdział 3. Karla-Ottona Apla transcendentalno-pragmatyczne ugruntowanie etyki dyskursu

3.1. Transcendentalna interpretacja Peirce'owskiej logiki badań
3.1.1. Aktualność Kantowskiego pytania o warunki ważności poznania
3.1.2. Peirce'owska nieskończona wspólnota badaczy jako transcendentalny podmiot nauki
3.2. Konieczność transcendentalnego zradykalizowania pragmatyki języka
3.2.1. Nieograniczona wspólnota komunikacyjna
3.2.2. Krytyka Searle'owskiej teorii czynności mowy
3.2.3. Ograniczenia pragmatyki uniwersalnej Habermasa
3.2.4. Normatywne i idealne założenia transcendentalnej gry językowej
3.2.4.1. Transcendentalna gra językowa
3.2.4.2. Etyka minimalna
3.2.4.3. Niepodważalne założenia argumentacji jako konieczne założenia wszystkich nauk
3.3. Język jako „instytucja instytucji"

Rozdział 4. Gry językowe

4.1. Koncepcja gier językowych Ludwiga Wittgensteina
4.1.1. Stanowisko Wittgensteina w sporze o podstawy matematyki
4.1.1.1. Intuicjonizm w filozofii Wittgensteina
4.1.1.2. Od intuicjonizmu do pragmatyzmu
4.1.2. Dziedzina, metoda i zadania filozofii języka
4.1.3. Mówienie językiem jako granie w grę
4.1.4. Pragmatyczne ujęcie pojęć znaczenia, prawdy, rozumienia i wnioskowania
4.1.5. Instytucjonalny charakter zjawisk językowych
4.2. Projekt metodycznego ugruntowania nauki Szkoły Erlangeńskiej
4.2.1. Zadanie metodycznego ugruntowania myślenia — jego cel i sens
4.2.2. Konstrukcja racjonalnej składni
4.2.3. Jak możliwa jest nowożytna fizyka?
4.2.4. Operacjonalizacja pojęć znaczenia, prawdy i wnioskowania
4.3. Pragmatyczne rozumienie pojęcia znaczenia jako fundament koncepcji gier językowych

Rozdział 5. Zastosowanie koncepcji znaczenia jako użycia znaku do rozwiązania problemu bezpośredniej interpretacji

5.1. Jaakko Hintikka: gry językowe jako źródło behawioralnych kryteriów dla radykalnego przekładu kwantyfikatorów
5.1.1. Znaczenie jako użycie znaku w grze językowej
5.1.2. Gry językowe w szukanie i znajdowanie
5.1.3. Problem niezdeterminowania przekładu
5.2. Realizm pragmatyczny Hilarego Putnama jako rozwiązanie problemu jednoznacznej interpretacji
5.2.1. Niemożliwość jednoznacznego wyznaczenia „interpretacji zamierzonej"
5.2.2. Intuicjonistyczne zniesienie dychotomii język — interpretacja
5.2.3. Pragmatyczne rozumienie prawdy jako wyidealizowanego uzasadnienia
5.2.4. Realizm pragmatyczny
5.3. Pragmatyzm zaproponowanych przez Putnama i Hintikkę rozwiązań problemu bezpośredniej interpretacji

Rozdział 6. Koncepcja gier językowych jako fundament idei nauki o społeczeństwie Petera Wincha

6.1. Zadanie filozofii
6.2. Metoda nauk o społeczeństwie
6.3. Język i stosunki społeczne jako „dwie strony tego samego medalu"

Rozdział 7. Do czego może, a do czego nie może służyć pragmatyzm?

7.1. Od realizmu metafizycznego do realizmu pragmatycznego
7.2. Pragmatyzm a spór o racjonalizm
7.3. Rola filozofii po zwrocie językowo-pragmatycznym
7.3.1. Nowa metodologia humanistyki
7.3.2. Od leczenia filozofii za pomocą języka po filozofię jako krytykę i terapię języka

Zakończenie
Literatura
Indeks osób
Summary