Spór o psychologię eksperymentalną w dyskusjach filozoficznych na początku XX wieku - IWONA ALECHNOWICZ

Z notatki wydawniczej :

Książka przedstawia złożone relacje między filozofią a psychologią na początku XX wieku, a zatem w czasie, gdy dokonywał się proces różnicowania się obu dyscyplin i następowało ich oddzielenie od siebie. Jednym z bardziej znaczących momentów tego procesu był spór
o zasadność stosowania metod eksperymentalnych w badaniu świadomości i psychiki. Filozofowie w większości przypadków odnosili się niechętnie do tego typu metod.
Jednak część z nich nie tylko stosowała eksperymenty psychologiczne w badaniach teoriopoznawczych, ale prowadziła laboratoria psychologiczne. Pozwala to przypuszczać, iż spór o psychologię eksperymentalną był wyrazem kontrowersji dotyczącej charakteru poznania filozoficznego występującej w obrębie samej filozofii. Duża grupa filozofów broniła „czystości” tego poznania nie dopuszczając do wiązania filozofii z psychologią. Inni natomiast uważali, iż obie dyscypliny są na siebie zdane a ich instytucjonalne oddzielenie nie powinno wpłynąć na ich dobre relacje. W książce przedstawione są dyskusje filozoficzne, w których dochodziły do głosu różne oceny psychologii eksperymentalnej zyskującej na początku XX wieku coraz większe znaczenie w naukach humanistycznych. Książka adresowana jest do wszystkich, którzy interesują się historią dwudziestowiecznej filozofii oraz początkami nowoczesnej psychologii. 


Z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Przyłębskiego :

Fakt skierowania przez grupę filozofów niemieckich, zaniepokojonych obsadzeniem katedr filozofii przez psychologów pisma okólnego do mediów oraz wszystkich rad naukowych niemieckich uniwersytetów, stał się dla Autorki pretekstem do refleksji nad postrzeganiem relacji starej, osadzonej już akademicko dyscypliny, jaką była filozofia, i wyłaniającej się z niej nowej nauki, jaką była współczesna psychologia, śmiało posługująca się technikami eksperymentalnymi, niczym klasyczna nauka przyrodnicza. Autorce udaje się w sposób plastyczny i zarazem kompetentny [...] pokazać zarówno genezę jak i kulisy sporu, który w jej przekonaniu wywołany został przez obawę większości akademickich filozofów przed nowym sposobem uprawiania filozofii, bardziej otwartym na inspiracje ze strony nauk empirycznych w ogóle, a psychologii eksperymentalnej w szczególności.

Ze słowa wstępnego :

1. Złożone relacje między powstającą przed ponad wiekiem nową szczegółową dyscypliną naukową — psychologią — a filozofią stanowią bardzo in­teresujący moment zarówno w historii filozofii, jak i w historii nauki. W ni­niejszej pracy analizie poddany zostanie jeden z aspektów tych relacji, a mianowicie spór filozofii z psychologią eksperymentalną, która na po­czątku XX wieku zyskiwała coraz większe znaczenie i przejmowała obszary badań należące tradycyjnie do filozofii.
Spór o psychologię eksperymentalną nie dotyczył jednak tylko, jak można by przypuszczać, zakresu kompetencji jednej i drugiej dyscypliny.
Gdyby tak było, wówczas niezrozumiałe pozostawałyby powody, dla których wielu filo­zofów rozważających kwestie świadomości czy procesów poznawczych się­gało w tym czasie po wyniki eksperymentów psychologicznych, nie stając się przez to psychologami.
Ich koledzy, podejmujący w swych pracach podobne problemy, nie wykraczali poza tradycyjne sposoby ich ujmowania.
Istota sporu dotyczyła zatem metod badania świadomości i psychiki bądź też, w szerszym znaczeniu, życia duchowego.
W zależności od sposobu ich rozu­mienia odwoływano się do empirycznych metod badawczych stosowanych w psychologii lub też je odrzucano. Ujawnienie kontrowersji między filozofią a psychologią w postaci sporu o psychologię eksperymentalną w tym szczególnym momencie historycz­nym, kiedy psychologia zyskiwała metodyczną samodzielność, stanie się zrozumiałe, gdy przybliżona zostanie sytuacja, w jakiej znajdowała się wówczas filozofia. Określa się ją często jako kryzys jej tożsamości po ostatecznym wy­czerpaniu się takiej jej możliwości, jaka się urzeczywistniła w systemie Hegla. Po upadku tego systemu pojawiły się różne sposoby przywracania filozofii rangi dyscypliny ścisłej, która nie posługuje się spekulacjami, a uzyskuje wy­niki porównywalne z wynikami osiąganymi w naukach szczegółowych. Pró­bowano budować na nowo filozofię jako naukę, a znaczyło to przede wszyst­kim, że miała się ona stać dyscypliną, w której uzyskuje się poznanie pewne, a nie jedynie prawdopodobne.

Celem niniejszej pracy nie jest wyłącznie przedstawienie sporu sprzed wieku i dokonanie próby jego interpretacji.
Ma ona być także refleksją nad możliwością zachowania ścisłości w filozofii. Nie chodzi o takie znaczenie tego terminu, w jakim występował on przed wiekiem, a zatem nie o ścisłość jako naukowość, ale jako metodyczność. Filozofia zyskałaby na ścisłości, posiłkując się metodami nauk empirycznych, a przynajmniej odwołując się do uzyskiwanych przez nie wyników.
Niechęć do tak rozumianej metodyczności filozofii wynikała przed wiekiem, a i dziś nie jest inaczej, z obawy przed utratą specyfiki poznania filozoficznego, ponieważ — jak się sądzi — korzysta­nie z wyników badań psychologicznych czy socjologicznych oznacza wcho­dzenie w kompetencje tych nauk i przekraczanie własnych. Jak pokażą anali­zy prowadzone w niniejszej pracy, za takim myśleniem kryło się przed wiekiem przekonanie o „wyższości" poznania filozoficznego nad poznaniem empirycznym, w tym przypadku psychologicznym...


SPIS TREŚCI :

Słowo wstępne
Wprowadzenie. Historyczne relacje między filozofią a psychologią

Część I
Kontekst historyczno-problemowy sporu o psychologię eksperymentalną

Rozdział 1
Kryzys filozofii

1.1. Filozofia wobec rozwoju nauk szczegółowych
1.1.1. Naturalistyczne ujęcia świadomości
1.2. Znaczenie psychologii w nowym ugruntowaniu filozofii

Rozdział 2
Świadomość jako przedmiot — przedmioty świadomości

2.1. Myślowe symbole wrażeń
2.2. Wrażenia i spostrzeżenia zmysłowe
2.2.1. Elementy świadomości i ich złożenia
2.3. Przedmioty świadomości wewnętrznej
2.3.1. Bezpośrednie spostrzeganie przedmiotów
2.4. Akty psychiczne i ich treści
2.4.1. Percepcje a przedstawienia
2.4.2. Sądy
2.4.3. Uczucia towarzyszące sądom

Rozdział 3
Całościowy charakter procesów psychicznych

3.1. Jedność świadomości
3.2. Zjawiska i funkcje psychiczne
3.2.1. Powiązanie funkcji psychicznych z treściami psychicznymi
3.3. Konstelacje i kompleksy psychiczne
3.4. Postacie
3.5. Strumień świadomości

Część II
Filozofowie wobec psychologii eksperymentalnej

Rozdział 4
Początek sporu

4.1. Psychologiczne ugruntowanie nauk o duchu
4.2. Projekt psychologii opisowej Diltheya - rozumienie przeciw wyjaśnianiu
4.2.1. Zarzuty Ebbinghausa
4.2.2. Polemika Diltheya z Windelbandem
4.3. Psychologia opisowa Diltheya a fenomenologia Husserla

Rozdział 5
Teoretyczne i instytucjonalne aspekty sporu filozofii z psychologią

5.1. Niechęć do „formalnej scholastyki cyfrowej"
5.2. Oświadczenie w sprawie psychologii eksperymentalnej
5.2.1. W obronie psychologii
5.2.2. Znaczenie psychologii dla nauk o duchu
5.3. Filozofia „czysta" a psychologia eksperymentalna
5.4. Psychologia eksperymentalna w kontekście krytyki psychologizmu

Część III
Laboratoria psychologiczne filozofów

Rozdział 6
Udział psychologii eksperymentalnej w badaniach filozoficznych

6.1. Filozofowie w laboratoriach psychologicznych — Meinong, Hönigswald, Twardowski
6.1.1. Laboratorium psychologiczne Meinonga na Uniwersytecie w Grazu
6.1.2. Badania psychologiczne Hönigswalda w laboratorium psychologicznym na Uniwersytecie Wrocławskim
6.1.3. Pracownia psychologiczna Twardowskiego na Uniwersytecie we Lwowie
6.2. Psychologia w filozofii

Zakończenie
Bibliografia
Indeks nazwisk
Spis ilustracji
Zusammenfassung