Uniwersytet Ludowy w Błotnicy Strzeleckiej w latach 1946-1998 - JOANNA JANIK-KOMAR

Z notatki wydawniczej :

Książka przedstawia dzieje Uniwersytetu Ludowego w Błotnicy Strzeleckiej od momentu powstania placówki w r. 1946 do czasu zaprzestania jej działalności w 1998 r. Uniwersytet Ludowy w Błotnicy Strzeleckiej zajmował istotne miejsce w systemie oświaty dorosłych na Opolszczyźnie. Losy błotnickiej placówki i jej słuchaczy przedstawione są na tle przemian społeczno-kulturalnych, które przez lata zachodziły na terenie Opolszczyzny. Szczególną uwagę autorka zwróciła na zmiany zachodzące w programach zajęć realizowanych w różnych okresach działalności uniwersytetu oraz na metody pracy kulturalno-oświatowej.
W pracy sporo miejsca poświęcono także organizatorowi placówki i wieloletniemu jej dyrektorowi Władysławowi Demkowowi.

Praca jest adresowana zarówno do osób zainteresowanych dziejami placówki, historią Śląska Opolskiego, jak i pracowników naukowych i studentów.



Z Wprowadzenia :

Wśród znanych współcześnie form oświaty dorosłych szczególne miejsce zaj­mują uniwersytety ludowe - placówki, w których główną uwagę zwracano na wychowanie dorastających pokoleń i przygotowanie ich do aktywnego życia w okresie dorosłości. Ojczyzną uniwersytetów ludowych jest Dania, tam bowiem w XIX wieku w wyniku formowania się duńskiej
klasy chłopskiej i jej emancy­pacji zrodziła się idea stworzenia wyższych szkół ludowych.
Na ich powstanie i rozwój oprócz dążeń emancypacyjnych chłopów wpływ miały również dąże­nia polityczne, gospodarcze, kulturalne, obrona przed germanizacją (zwłaszcza na terenie Szlezwiku) oraz oświatowe prądy Oświecenia. Twórcą koncepcji uni­wersytetu ludowego był Mikołaj Grundtvig. Uważał on, że uniwersytet ludowy ma być „szkołą życia", szkołą dla ludu, w przeciwieństwie do ówczesnej szkoły elitarnej,
dostępnej tylko dla wąskiego grona. Miał on mieć charakter narodowy, opierać się na treściach nawiązujących do najlepszych tradycji
i wartości skandy­nawskich, miał również przeciwdziałać tendencjom germanizatorskim.
W swojej koncepcji Grundtvig cały ciężar pracy wychowawczej przenosił na młodzież. Zakładał, że uniwersytet ludowy będzie szkołą wieku młodzieńczego. Uważał ten okres życia człowieka za najważniejszy i najodpowiedniejszy do for­mowania się jego osobowości.
Na tej podstawie zbudował całą swoją koncepcję wychowawczą, jej program i metody. Jego zdaniem uniwersytet ludowy miał być placówką
dostępną przede wszystkim dla ludu, opierać się na treściach pochodzących z ducha narodu, jego najlepszych tradycji i wartości.
„Głównym celem wychowania młodzieży w uniwersytecie ludowym winno być służenie ojczyźnie, zaś nauka środkiem do jej poznania, rozumienia i ukochania historii narodu, literatury i języka ojczystego". Grundtvig marzył o jednolitym wyższym wy­kształceniu całego ludu, „bez względu na pochodzenie, rangę i przywilej". Cho­dziło mu o rozbudzenie intelektualne i emocjonalne człowieka, które wpływa­łoby na rozwój kultury narodowej. Uniwersytety ludowe miały być „ośrodkami życia kulturalnego Danii i przygotowywać do życia".

Najwcześniej Grundtvigowską ideę wyższej szkoły o charakterze ludowym zaczęto wcielać w życie na terenach, na których prowadzona była walka narodowościowa między ludnością duńską i niemiecką. Wyrazem tego była lokalizacja w 1844 r. pierwszej placówki przeznaczonej dla dorosłych w Rodding, w północnym Szlezwiku. Jej celem było rozbudzanie duńskiej świadomości narodowej i podtrzymywanie tradycji.

Na ziemiach polskich Grundtvigowskie tradycje i doświadczenia w zakresie wychowania dorosłej młodzieży zostały zrealizowane w powstających od 1900 r. fermach ogrodniczych tworzonych przez polskich filantropów. Rozwój tych instytucji nastąpił po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Działanie internato­wych uniwersytetów ludowych przerwała II wojna światowa. Powojenne pol­skie uniwersytety odeszły od wzorów duńskich. Obserwujemy to zarówno w za­kresie programu oddziaływań edukacyjnych (zaprzestano kształcenia bezinte­resownego, zorientowanego na treści związane z kulturą ludową, przechodząc ku zagadnieniom praktycznym, przygotowującym do wyboru zawodu i podjęcia pracy), jak i w zakresie rozwiązań organizacyjnych (działały w formie kilkumie­sięcznych lub kilkudniowych kursów).
Agnieszka Bron-Wojciechowska wskazuje na dwa podstawowe czynniki warunkujące kierunki tych przemian.
Pierwszy związany był z małą atrakcyjnością w środowisku wiejskim placówek ogólno­kształcących, drugi wiązał się z brakiem szkół
i kursów przygotowujących kadry kulturalno-oświatowe na poziomie średnim.

Istotne miejsce w systemie oświaty dorosłych na Opolszczyźnie zajmował Uniwersytet Ludowy w Błotnicy Strzeleckiej. Jego powstanie miało związek z upowszechnianiem oświaty dorosłych na Śląsku Opolskim po drugiej wojnie światowej. Chęć posiadania tego typu placówki wyrastała z potrzeb środowiska. Rozwój uniwersytetów ludowych wiązał się ze zmianami społeczno-politycznymi zachodzącymi w kraju. W pierwszych latach po wojnie obserwujemy w nich jeszcze dużą autonomię programową, ale zauważalne już były pewne dążenia do indoktrynacji słuchaczy w myśl założeń ideowych Polskiej Partii Robotniczej. Szczególną wagę przypisywano indoktrynacji szkolnej, mającej stworzyć „no­wego człowieka" wyznającego „światopogląd naukowy" i kierującego się „moralnością socjalistyczną". Proces ten zaczął przybierać na sile w roku 1947. Było to wynikiem podjęcia przez władze tzw. ofensywy ideologicznej w oświacie. Zwiększenie oddziaływania ideowego na szkolnictwo wynikało również z połą­czenia związków oraz organizacji młodzieżowych i powstania w 1948 r. Związku Młodzieży Polskiej, który czynnie uczestniczył w rozwoju szkolnictwa i przyczy­nił się do jego upolitycznienia.

Dużą wartość uniwersytetu w Błotnicy mają wypracowane i stosowane przez zatrudnionych tam pedagogów metody i formy pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Szczególne wydaje się też zainteresowanie tą placówką władz państwowych i partyjnych. W materiałach archiwalnych odnajdujemy informacje o pobycie w Błotnicy Aleksandra Zawadzkiego, Michała Roli-Żymierskiego i Władysława Gomułki. Z wizytą bywali też, obok żołnierzy Armii Krajowej, żołnierze wojsk radzieckich, pisarze, powstańcy śląscy. Dokumentują to przede wszystkim za­chowane fotografie, wpisy w księgach pamiątkowych, informacje zawarte w kro­nikach kursów oraz wspomnienia Władysława Demkowa.
Placówka, która jako jedyna przetrwała wszelkie zawirowania i przemiany organizacyjne, jakie przeżywał ruch uniwersytetów ludowych w ostatnich dziesięcioleciach, i która wydatnie wpłynęła na kształcenie i wychowanie dużej liczby młodzieży wiejskiej - szczególnie w pierwszym okresie swojej działalności - zasługuje na dogłębną analizę. Jej niezwykle bogaty i ciekawy dorobek nie został jak dotąd należycie opracowany. Dotychczasowa literatura historiograficzna dotycząca dziejów i działalności Uniwersytetu Ludowego w Błotnicy Strzeleckiej ukazuje jego funkcjonowanie w sposób fragmentaryczny...


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Rozdział 1. Początki Uniwersytetu Ludowego w Błotnicy Strzeleckiej

1. Położenie Uniwersytetu Ludowego
2. Organizacja placówki
3. Początki pracy dydaktyczno-wychowawczej
4. Powstanie ośrodka rolnego
5. Władysław Demkow - twórca i organizator błotnickiego Uniwersytetu Ludowego

Rozdział 2. Słuchacze Uniwersytetu Ludowego w Błotnicy Strzeleckiej

1. Charakterystyka słuchaczy
2. Słuchacze z zagranicy
3. Integracja młodzieży
4. Kontakty absolwentów z wychowawcami
5. Spotkania absolwentów

Rozdział 3. Działalność Uniwersytetu Ludowego w Błotnicy Strzeleckiej

1. Okresy działalności i założenia programowe
2. Repolonizacja oraz przygotowanie kadr administracyjnych do pracy na wsi (1946—1949)
3. Przygotowanie pracowników w zakresie pracy kulturalno-oświatowej na wsi (1950—1957)
4. Kształcenie przodowników pracy społecznej w środowisku wiejskim (1958—1965)
5. Szkolenie gospodarzy wiejskich klubów kultury (1966—1982)
6. Kształcenie instruktorów amatorskich teatrów lalek (1980—1992)
7. Działalność po roku 1992
8. Kursy krótkoterminowe

Rozdział 4. Metody i formy pracy

1. Metody wychowania
2. Metody kształcenia
3. Formy pracy stosowane w uniwersytecie ludowym
3.1. Formy pracy stosowane podczas zajęć oświatowych
3.2. Formy pracy stosowane podczas zajęć artystycznych

Rozdział 5. Współpraca ze środowiskiem

1. Działalność społeczna
2. Działalność polityczna
3. Działalność kulturalno-artystyczna

Zakończenie

Bibliografia (wybór)