Arka Bożek (1899-1954) Działacz społeczno-polityczny Śląska Opolskiego - DANUTA KISIELEWICZ

Z notatki wydawniczej :

Książka jest naukową biografią polityczną Arkadiusza (Arki) Bożka, jednego z najbardziej znanych w XX wieku polskich działaczy wywodzących się ze Śląska Opolskiego, czołowego obrońcy polskości
Górnego Śląska, działającego w strukturach organizacyjnych polskiego życia narodowego w okresie międzywojennym, w czasie II wojny światowej czynnego w środowisku polskiej emigracji w Paryżu i Londynie, w powojennej Polsce pełniącego urząd wicewojewody śląskiego, człowieka o ciekawej i skomplikowanej osobowości, postaci kontrowersyjnej, wykraczającą w swej działalności poza granice regionu.

Praca adresowana jest do historyków, politologów – badaczy naukowych, studentów, a także wszystkich czytelników zainteresowanych najnowszymi dziejami Śląska i Polski i popularyzatorów wiedzy historycznej.

Danuta Kisielewicz, dr hab., historyk i politolog, swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki jenieckiej, historii myśli politycznej, historii wojskowości i najnowszej historii Polski i Śląska.

Z recenzji prof. dr hab. Teresy Kułak :

„Zamysł napisania naukowej biografii Arki Bożka (1899—1954), jednego z najbar­dziej znanych w XX w. polskich działaczy wywodzących się ze Śląska Opolskiego, należy uznać za niezwykle trafny i potrzebny, w swej działalności politycznej wkraczał bowiem w kilka epok z naszych dziejów historycznych. Aktywnie działał pod rządami niemieckimi na Śląsku Opolskim w strukturach organizacyjnych polskiego życia narodowego w okresie międzywojennym, w czasie II wojny światowej czynny był w środowisku polskiej emigracji w Paryżu i Londynie, natomiast w powojennej Polsce awansował do pełnienia urzędu śląskiego wicewojewody. Jego ciekawa osobowość i zmienne koleje barwnego życia, [...] już od końca lat pięćdziesiątych XX w. przyciągały uwagę badaczy i publicystów, co znalazło wyraz w wielu artykułach i kilku różnej rangi ujęciach biograficznych.

Obecnie nadszedł czas napisania prawdziwie naukowej biografii Bożka, a prof. dr hab. Danuta Kisielewicz, jako jej Autorka, wydaje się niejako predestynowana do tej roli".


Ze wstępu [fragmenty] :

Daleko od rodzinnych stron, na emigracji w Londynie w 1941 r., bohater niniejszej biografii napisał o sobie:
„Nie byłem ani świętoszkiem, ani geniuszem, nie byłem również draniem. Oto byłem zwykłym śmiertelnikiem z prostym chłopskim rozumem, który miał to nieszczęście, że żył na świecie w czasach tak szalonych.
Niebo i los mną poniewierały, jak im się podobało i dlatego o mnie mówiono. Zawiniłem tylko w jednym, a mianowicie, że nie sprzeciwiłem się przeznaczeniu"

Co skłoniło Arkę Bożka do takiego wyznania i kim był ów człowiek, który je napisał.

Pochodzący z Raciborskiego Arkadiusz (Arka) Bożek (1899-1954) był jednym z wybitnych działaczy społeczno-politycznych Śląska Opolskiego w XX w. Należał do grona czołowych obrońców polskości Górnego Śląska, był zwolennikiem powrotu tej ziemi do Polski i niestrudzonym bojownikiem o Polskę wolną i sprawiedliwą. W czasie II wojny światowej był aktywnym członkiem polskiej emigracji politycznej w Paryżu i w Londynie, a po wojnie pełnił zaszczytny urząd wicewojewody śląskiego. Jednocześnie był postacią kontrowersyjną, wzbudzającą sprzeczne emocje — przez jednych bowiem był gloryfikowany, przez innych krytykowany i wyszydzany....

Trzy lata po śmierci Arki Bożka Wydawnictwo Śląsk w Katowicach wydało Pamiętniki spisane przez Bożka w czasie jego pobytu na emigracji.
Opisał w nich swoje młodzieńcze lata i początki działalności społecznej, następnie lata zmagań z naporem germanizacyjnym na Górnym Śląsku oraz późniejszą swą działalność na emigracji.
Pominął jednak bardzo ważne szczegóły ze swojego życia, a mianowicie działalność w Związku Polaków w Niemczech...

Głównym materiałem stanowiącym podstawę tej pracy są źródła i dokumenty znajdujące się w polskich i zagranicznych archiwach:
w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie, Archiwum Historii Ruchu Ludowego w Warszawie, Archiwum Państwowym w Katowicach, Archiwum Śląskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Archiwum Państwowym w Opolu oraz Muzeum Historycznym w Raciborzu. Z archiwaliów zagra­nicznych wykorzystano bogate zbiory Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Niezwykle cennym materiałem okazały się źródła i dokumenty opublikowane w zbiorach i opracowaniach dokumentów: raporty konsulów polskich do władz RP dotyczące antypolskiej działalności państwa niemieckiego oraz wystąpienia, wypowiedzi, interpelacje i rezolucje Bożka na forum Rady Narodowej RP, a także jego broszury i listy pisane w różnych okresach działalności, publikowane przezeń na łamach prasy lub też wydane dopiero po jego śmierci...

Biografię Arki Bożka podzielono na pięć rozdziałów. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym Dzieciństwo i młodość, przedstawione zostało
środowisko rodzinne A. Bożka, jego udział w walkach na frontach I wojny światowej, a po jego powrocie z wojny na Górny Śląsk — sympatie i pierwsze doświadczenia polityczne, jakie zdobył w okresie powstań i plebiscytu. Właśnie te powojenne lata były dla Bożka czasem po­litycznego dojrzewania i ukształtowania się jego polskiej świadomości narodowej. W rozdziale drugim, zatytułowanym W polskim ruchu narodowym w Niemczech, ukazano początki działalności społeczno-politycznej Bożka w tymże ruchu i jego zmagania w walce wyborczej o mandat do sejmu pruskiego, a także działania podjęte po podzia­le Śląska w 1922 r. na rzecz obrony praw ludności polskiej w Komisji Mieszanej. Na­stępnie przedstawione zostały losy Bożka w okresie hitlerowskiej dyktatury — jego wysiedlenie, polska działalność na wygnaniu, nielegalny przyjazd do Polski i zamiesz­kanie w Katowicach. W kolejnym, trzecim rozdziale tego studium biograficznego, noszącym tytuł W czasie II wojny światowej, zaprezentowane zostało uczestnictwo Boż­ka w życiu politycznym polskiego uchodźstwa w Paryżu i w Londynie w czasie II woj­ny światowej, gdzie działał w Radzie Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej,
kiedy to wyraźnie określił wizję przyszłej Polski, jej granice i ustrój oraz miejsce Górnego Śląska i Ślązaków w przyszłym państwie polskim.
W tej części pracy przedstawiono jego poglądy jako członka elity politycznej polskiej emigracji.
Zaprezentowano także związki Bożka ze Stanisławem Mikołajczykiem, omówiono jego krótki wyjazd do USA, a także ukazano
troskę o żołnierzy Ślązaków walczących w Polskich Siłach Zbrojnych
Rozdział czwarty opracowania, pt. W Polsce ludowej, obejmuje lata , kiedy to Bożek, pełniąc urząd wicewojewody śląskiego, angażował się w pracy dla ludności autochtonicznej województwa śląsko-dąbrowskiego oraz w pracy osadniczej i akcji weryfikacyjnej.
W tej partii opracowania jest mowa o członkostwie Bożka w Krajowej Radzie Narodowej, a następnie o wyborze jego osoby do Sejmu Ustawodawczego z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego i o wstąpieniu po klęsce politycznej Stanisława Mikołajczyka
do prokomunistycznego Stronnictwa Ludowego ...
W rozdziale piątym niniejszej biografii ukazane zostały ostatnie lata życia jej bohatera, kiedy pozostawał na uboczu rozgrywających się wówczas wydarzeń społecznych i politycznych. Uwypuklono piętno, jakie na życiu Bożka odcisnęły czasy stalinowskie, powodując jego powolną izolację polityczną; wskazano na postępującą chorobę, która doprowadziła do jego przedwczesnej śmierci.
Pracę kończą rozważania o Arce żywym w pamięci potomnych, o jego legendzie i o opiniach na jego temat publicystów, historyków
i polityków ...

Zakres chronologiczny biografii wyznaczony został w naturalny sposób latami narodzin i śmierci Bożka, chociaż dla pełniejszego przedstawienia
jego postaci sięgnięto do lat wcześniejszych, okresu budzenia się i rozwoju polskiego życia narodowego w XlXw., a także do końca XX w., w celu przedstawienia funkcjonowania postaci w świadomości współczesnej ludności Śląska...


SPIS TREŚCI :

Wstęp

Rozdział I.
Dzieciństwo i młodość

1. Dom rodzinny
2. Na frontach I wojny światowej
3. Początki pracy społeczno-politycznej
4. W czasie powstań i plebiscytu

Rozdział II.
W polskim ruchu narodowym w Niemczech

1. W pracy organizacyjnej Związku Polaków w Niemczech
2. W wyborach parlamentarnych i komunalnych
3. W Komisji Mieszanej. Bożek a wygaśnięcie konwencji genewskiej
4. W czasach hitlerowskiej dyktatury
5. Na wygnaniu... i na polskim Śląsku

Rozdział III.
W czasie II wojny światowej

1. Na ewakuacyjnym szlaku
2. W sojuszniczej Francji
3. W Wielkiej Brytanii - w walce o Śląsk
4. Troska o żołnierzy Ślązaków w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie
5. Na forum Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polski
5.1. Propozycje rozwiązań terytorialnych i kwestii narodowości niemieckiej
5.2. Bezpieczeństwo Polski w Europie Środkowo-Wschodniej
5.3. Wizja ustroju przyszłej Polski
6. O władzy, politykach i społeczeństwie polskiej emigracji
7. Nostalgia za Śląskiem i rodziną

Rozdział IV.
W Polsce ludowej

1. W rodzinnych Markowicach
2. Na stanowisku wicewojewody śląsko-dąbrowskiego
3. W weryfikacji narodowościowej
4. W pracy osadniczej
5. W obronie śląskiej ludności
6. W ruchu ludowym

Rozdział V.
Na uboczu życia społeczno-politycznego

1. Ostatnie lata życia
2. Arka Bożek w pamięci i opinii potomnych

Zakończenie
Aneksy
Wykaz ważniejszych skrótów
Spis ilustracji
Bibliografia
Indeks nazwisk


Wykaz ważniejszych skrótów :

AAN — Archiwum Akt Nowych
AIPMS — Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum Sikorskiego
AMH — Archiwum Muzeum Historycznego
AP — Archiwum Państwowe
AZHRL — Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego
BDO — Bund Deutsche Osten
CAW — Centralne Archiwum Wojskowe
CZZP — Centralny Związek Zawodowy Polski
DAF — Deutsche Arbeitsfront
DNVP — Deutschnationale Volkspartei
GIR — Górnośląska Izba Rolnicza
GZR — Górnośląskie Zjednoczenie Rolnicze
KGO — Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Opolu
KPGŚl. — Komitet Polski dla Górnego Śląska
KPSP — Komisja Porozumiewawcza Stronnictw Politycznych
KPŚO — Komitet Polaków Śląska Opolskiego
MSZ — Ministerstwo Spraw Zagranicznych
NKW — Naczelny Komitet Wykonawczy
NPG — Nadprezydium Prowincji Górnośląskiej
NSDAP — Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei
OSBV — Oberschlesische Bauernverein
OZON — Obóz Zjednoczenia Narodowego
PAT — Polska Agencja Telegraficzna
PKPleb. — Polski Komisariat Plebiscytowy
PKPL — Polsko-Katolicka Partia Ludowa
POW GŚl. — Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska
PPS — Polska Partia Socjalistyczna
PSL — Polskie Stronnictwo Ludowe
PSZ — Polskie Siły Zbrojne
PUR — Państwowy Urząd Repatriacyjny
PZZ — Polski Związek Zachodni
RSOP — Rada Społeczna Osadnictwa Parcelacyjnego
SD — Stronnictwo Demokratyczne
SL — Stronnictwo Ludowe
SP — Stronnictwo Pracy
SPD — Sozialistische Partei Deutschland
TPPR — Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
UWŚl. — Urząd Wojewódzki Śląski
WKO — Wojewódzki Komitet Osadniczy
WRN — Wojewódzka Rada Narodowa
ZBoWiD — Związek Bojowników o Wolność i Demokrację
ZHPwN — Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech
ZOKZ — Związek Obrony Kresów Zachodnich
ZPMK — Związek Polskiej Młodzieży Katolickiej
ZZP — Zjednoczenie Zawodowe Polskie
ZPŚl. — Związek Powstańców Śląskich
ZPwN — Związek Polaków w Niemczech
ZSL — Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
ZWPŚl. — Związek Weteranów Powstań Śląskich