Bestie, żywy inwentarz i bracia mniejsi. Motywy zwierzęce w mitologiach, sztuce i życiu codziennym

wydano jako tom 1 w serii STROMATA ANTHROPOLOGICA

Z notatki wydawniczej :

Pierwszy numer nowej serii „Stromata Anthropologica” pod red. Piotra Kowalskiego i Katarzyny Łeńskiej-Bąk zawiera studia poświęcone motywom zwierzęcym w historii kultury, ułożone tak, aby tworzyły swojego rodzaju opowieść o przemianach znaczeń nadawanych zwierzętom w różnych dyskursach kultury.
Rozważaniom patronuje założenie, że w doświadczeniu człowieka, między fizyczną rzeczywistością a doświadczającym podmiotem znajduje się filtr kultury. To kultura rozstrzyga o granicach percepcji, ale przede wszystkim – o znaczeniach i funkcjach wyodrębnianych elementów otaczającego świata.
Poszczególne studia pokazują historyczne przypadki: od czasów najdawniejszych do współczesności, od magicznych metamorfoz, przez antyczną historię naturalną, dyskurs alegoryczny, po nowożytne metafory.
Są studia o symbolach, ale też o ogrodzie zoologicznym w Buchenwaldzie i zwierzęcych figurach w tekstach socrealistycznych.

Praca jest adresowana jest do humanistów – historyków kultury, etnologów, literaturoznawców oraz studentów odpowiednich kierunków.


Z okładki :

STROMATA ANTHROPOLOGICA

Greckie słowo stromata oznacza kobierzec, składający się z wielkiej obfitości wielorakich, wielobarwnych detali, które jednak zawsze są wielką, wspaniałą kompozycją o trudnym niekiedy do odnalezienia wzorze.
Historia kultury również układa się w taki wzorzysty kobierzec rzeczy ludzkich; wiele w nim elementów odwiecznych, wiele też nowości. Niekiedy niełatwo określić ich źródła i pierwotne sensy, bo kultura chroni wszystko to, co w niej się kiedykolwiek pojawia, dodając tylko wiele odmiennych znaczeń, wpisując dawne znaki, symbole, motywy w nowe konteksty. Tomy serii „Stromata Anthropologica" są opowieścią o zmieniających się znaczeniach, o trwałości i przyrastaniu sensów, mają być narracją o człowieku i kulturze. Są opowieścią-kobiercem o tradycji,
o znakach, o naszym wspólnym świecie.


Ze wstępu do tomu 1 serii [fragment] :

Stromata anthropologica

Jeden z uczestników naszego seminarium poświęconego zwierzętom w historii kultury, specjalista od antyku prof. Sylwester Dworacki powiedział, że do tego, co próbujemy robić w trakcie naszych spotkań, najlepiej pasowałoby określenie stromata anthropologica. Opowieści prezentowane przez kolejnych referentów, rozmo­wy nimi inspirowane, pomysły na uzupełnienia, dostrzeżone pominięcia itd. tworzą coś na kształt - jak to nazywali Grecy - wielobarwnego kobierca, układając się w mozaikę mieniącą się znaczeniami.
To nie jakieś miscellanea, lecz ciągle układa­na narracja o świecie, człowieku i kulturze.

Taka jest intencja, z jaką powołaliśmy nasze seminaria i serię wydawniczą: opowie­dzieć o historii kultury oglądanej przez historię mieniących się znaczeniami detali. Nie mamy jeszcze dla nich dobrej zbiorczej nazwy, bo jej przyjęcie musiałoby oznaczać zgodę na określoną opcję metodologiczną albo w jakiś sposób zawężać historyczny obszar,
po jakim chcemy wędrować. Te detale przecież to niekiedy elementy codzienne­go, praktycznego życia, które bywają też symbolami, motywami, toposami. Mogą zmieniać znaczenia — choć literalnie i ikonograficznie zdają się być wciąż tym samym — w zależności od dyskursu, w ramach którego się znajdą. Jednorożec może być przed­miotem opisu w kategoriach historii naturalnej, może pojawić się wśród religijnych alegorii i wymagać alegorezy do pojęcia jego znaczeń.
Jest też jednorożec alchemików, heraldyków i medyków, poszukujących cudownych remediów.
Może być jednorożec nacechowany erotycznie, może być wspaniałym stworzeniem fantasy czy dziecięcą pluszową przytulanką...
Jest więc i zwierzęciem widywanym gdzieś w odległych krainach, należy do mitologicznego zwierzyńca, wymaga klucza alegorycznego, kiedy indziej trzeba odwołać się do języka hermetycznego... Opowiedzieć jego historię to opo­wiedzieć o wędrówce badacza pośród znaczeń, które pojawiają się i funkcjonują w różnych typach refleksji. Mamy nadzieję, że takie wędrowanie posłuży do budowa­nia modelu historii kultury, który będzie mógł wiele wyjaśniać, jednocześnie spra­wiając satysfakcję uczestnikom tego przedsięwzięcia i czytelnikom kolejnych książek...



SPIS TREŚCI :

Stromata anthropologica

Jerzy BINIEWICZ — Zwierzęta w dyskursie naukowym

Wojciech CHLEBDA — Człowiek Niewiedzący w zoologu albo zwierzęta w polskim opisie słownikowym

Janina ABRAMOWSKA — Metamorfozy

Franciszek M. ROSIŃSKI — Zwierzęta w ujęciu biblijnym

Gościwit MALINOWSKI — Słoń jaki jest, każdy widzi. Zwierzęta egzotyczne w antyku

Sylwester DWORACKI — Zwierzęta w Opowieści etiopskiej Heliodora

Artur KOWALIK — Ad earum ubera catulos applicare non horruerit, infantulis abiectis. „Kwiatek retoryczny" czy relikt rytu inicjacyjnego

Jacek KOWZAN — Kogut, czyli przyczynek do pewnej zwierzęcej ambiwalencji w kulturze

Jolanta ŁUGOWSKA — Święty Franciszek i zwierzęta

Jacek SOKOLSKI — Barokowe bestiarium

Joanna ZAGOŻDŻON — Niebieski zwierzyniec. Kilka uwag na marginesie astrologicznych spekulacji Marcina Bielskiego

Piotr KOWALSKI — Bestie, bydlątka i inny zwierzyniec

Katarzyna ŁEŃSKA-BĄK — O zabijaniu zwierząt, przelewanej krwi i czerninie

Zbigniew LIBERA — Zapiski ornitologiczne Kazimierza hr. Wodzickiego

Krystyna KOSSAKOWSKA-JAROSZ — Zwierzyniec śląski. Zwierzęta w funkcji parabolicznej i znaku transgresji. Kilka ilustracji

Hanna JAXA-ROŻEN — Okrucieństwo, miłość i współistnienie. Kilka uwag o stosunku człowieka do zwierząt

Magdalena SACHA — Ogród koncentracyjny. O historii ogrodu zoologicznego w obozie koncentracyjnym Buchenwald

Joanna PYSZNY — Zoomorficzne figury wroga w poezji socrealistycznej

Zbigniew BITKA — Indywiduacje: od epifanii do rozpaczy. Motyw wielbłąda w powieściach Jerzego Krzysztonia

Adriana CELIŃSKA — Homo sapiens — gatunek krytycznie zagrożony. Motywy „zwierzęce" w Cząstkach elementarnych Michela Houellebecqa

Marek ADAMIEC — Bestiarium Zbigniewa Herberta. Próba

Michał BŁAŻEJEWSKI — Muzyka w świecie zwierząt — zwierzęta w świecie muzyki

Krystyna MODRZEJEWSKA — Nosorożce w teatrze Eugene'a Ionesco

Paweł SITKIEWICZ — Zwierzęca farma kinematografii, czyli tropem kulturowej definicji filmu animowanego

Magdalena SZTANDARA — Wyobrażenia zwierząt i tęsknoty za „dzikim życiem". „Pocztówkowe" zwierzęta

Katarzyna KACZOR — Między wschodem a zachodem — smoki w opowieściach fantasy

Katarzyna JURANEK-MAZURCZAK — Pies morderca...?

Janina HAJDUK-NIJAKOWSKA — Los zwierząt w opowieściach wspomnieniowych związanych z powodzią

Wojciech KĘDZIERZAWSKI — Ręce precz od naszej fauny! Zwierzęta w globalnej grze o tożsamość