Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu, dieta, symbol

wydano jako tom 2 w serii STROMATA ANTHROPOLOGICA

Z notatki wydawniczej :

Jedzenie to temat fascynujący, może być przedmiotem badań przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, w każdym razie z całą pewnością warto było zadać pytanie o kulinaria specjalistom reprezentującym różne dyscypliny humanistyczne i zajmującym się różnymi okresami w historii kultury.
W ten sposób prezentowana książka pozwala obejrzeć frapujące nas zagadnienie w perspektywie historycznych przemian semantycznych i trwałości samych przedstawień, ale też daje możliwość zobaczenia,
jak pokarmowe motywy wykorzystywane bywają w dziełach muzycznych, literackich, sztukach teatralnych i w filmie, w reklamie i popularnych programach kulinarnych. Tematyka wszystkich tekstów skoncentrowana jest wokół jedzenia i jest dość różnorodna, bo też omawiany wątek otwiera cały szereg ważnych dla kultury pól badawczych, jest próbą pokazania jak w różnych kontekstach, w różnych kulturach i w różnym czasie historycznym wątek jedzenia funkcjonuje i do jakich celów bywa wykorzystywany.
Książkę można czytać jak opowieść o znaczeniach, które funkcjonują, zanikają lub pojawiają się w różnych typach refleksji.

Ze względu na szeroki zakres materiału oraz charakter interdyscyplinarny pozycja jest adresowana do badaczy historii kultury i literatury, do wykładowców i studentów tych dyscyplin, a także do szerokiego grona odbiorców interesujących się zagadnieniami dziejów kultury.


Z okładki :

STROMATA ANTHROPOLOGICA

Greckie słowo stromata oznacza kobierzec, składający się z wielkiej obfitości wielorakich, wielobarwnych detali, które jednak zawsze są wielką, wspaniałą kompozycją o trudnym niekiedy do odnalezienia wzorze.
Historia kultury również układa się w taki wzorzysty kobierzec rzeczy ludzkich; wiele w nim elementów odwiecznych, wiele też nowości. Niekiedy niełatwo określić ich źródła i pierwotne sensy, bo kultura chroni wszystko to, co w niej się kiedykolwiek pojawia, dodając tylko wiele odmiennych znaczeń, wpisując dawne znaki, symbole, motywy w nowe konteksty. Tomy serii „Stromata Anthropologica" są opowieścią o zmieniających się znaczeniach, o trwałości i przyrastaniu sensów, mają być narracją o człowieku i kulturze. Są opowieścią-kobiercem o tradycji,
o znakach, o naszym wspólnym świecie.


Ze wstępu do tomu 1 serii [fragment] :

Stromata anthropologica

Jeden z uczestników naszego seminarium poświęconego zwierzętom w historii kultury, specjalista od antyku prof. Sylwester Dworacki powiedział, że do tego, co próbujemy robić w trakcie naszych spotkań, najlepiej pasowałoby określenie stromata anthropologica. Opowieści prezentowane przez kolejnych referentów, rozmo­wy nimi inspirowane, pomysły na uzupełnienia, dostrzeżone pominięcia itd. tworzą coś na kształt - jak to nazywali Grecy - wielobarwnego kobierca, układając się w mozaikę mieniącą się znaczeniami.
To nie jakieś miscellanea, lecz ciągle układa­na narracja o świecie, człowieku i kulturze.

Taka jest intencja, z jaką powołaliśmy nasze seminaria i serię wydawniczą: opowie­dzieć o historii kultury oglądanej przez historię mieniących się znaczeniami detali. Nie mamy jeszcze dla nich dobrej zbiorczej nazwy, bo jej przyjęcie musiałoby oznaczać zgodę na określoną opcję metodologiczną albo w jakiś sposób zawężać historyczny obszar,
po jakim chcemy wędrować. Te detale przecież to niekiedy elementy codzienne­go, praktycznego życia, które bywają też symbolami, motywami, toposami. Mogą zmieniać znaczenia — choć literalnie i ikonograficznie zdają się być wciąż tym samym — w zależności od dyskursu, w ramach którego się znajdą. Jednorożec może być przed­miotem opisu w kategoriach historii naturalnej, może pojawić się wśród religijnych alegorii i wymagać alegorezy do pojęcia jego znaczeń.
Jest też jednorożec alchemików, heraldyków i medyków, poszukujących cudownych remediów.
Może być jednorożec nacechowany erotycznie, może być wspaniałym stworzeniem fantasy czy dziecięcą pluszową przytulanką...
Jest więc i zwierzęciem widywanym gdzieś w odległych krainach, należy do mitologicznego zwierzyńca, wymaga klucza alegorycznego,
kiedy indziej trzeba odwołać się do języka hermetycznego... Opowiedzieć jego historię to opo­wiedzieć o wędrówce badacza pośród znaczeń, które pojawiają się i funkcjonują w różnych typach refleksji. Mamy nadzieję, że takie wędrowanie posłuży do budowa­nia modelu historii kultury, który będzie mógł wiele wyjaśniać, jednocześnie spra­wiając satysfakcję
uczestnikom tego przedsięwzięcia i czytelnikom kolejnych książek...


Z Wprowadzenia [fragment] :

„Powiedz mi, co jesz, a powiem ci, kim jesteś". Wprowadzenie

Przed laty Roman Jakobson wspominał konferencję, na której podczas kolacji jej uczestnicy uświadomili sobie „potrzebę naukowej historii sztuki kulinarnej". Zwrócili wtedy uwagę na to, że kulturowa historia gastronomii, jaka miałaby powstać, powinna podjąć rozważania nad miejscem sztuki kulinarnej w kulturach różnych krajów w różnych okresach, uwzględnić problem czasowej i przestrzennej zmiany smaków w zestawieniu z ówczesnymi gustami i tendencjami artystycznymi.
Jakobson oraz jego współtowarzysze mieli oczywiście rację, jako że oprócz podstawowej funkcji zaspokajania jednej z naturalnych potrzeb jedzenie miało od zawsze także inne znaczenia, które koniecznie należy odszyfrować, a przynajmniej podjąć taką próbę. Ten sformułowany w biesiadnych okolicznościach projekt nie został jeszcze zrealizowany.

Można się dziwić, że jak dotąd kwestiom pokarmowym nie poświęcano szczególnie wiele uwagi.
Jak zauważa Michael Herzfeld, główny akcent w badaniach antropologicznych przez długi bardzo czas spoczywał na analizowaniu, opisywaniu, badaniu wszystkich tych kulturowych zjawisk, w których dominującymi zmysłami w ich percepcji były wzrok i słuch.
Podobnie jak Jakobson, również Herzfeld postuluje więc potrzebę zmiany optyki — należy zwrócić uwagę także na zmysły pozostałe, które dotąd były lekceważone. Proponuje ponadto, słusznie zresztą, by w badaniach antropologicznych szczególny nacisk położyć nie na percepcję, ale na semiozę zmysłów. Zmysły bowiem „to nie tylko środki umożliwiające pojmowanie zjawisk fizycznych, lecz także »kanały transmisji wartości kulturowych«"...


SPIS TREŚCI :

„Powiedz mi, co jesz, a powiem ci, kim jesteś". Wprowadzenie (Katarzyna Łeńska-Bąk)

Ewa JĘDRZEJKO — O polskiej kulturze kulinarno-biesiadnej z perspektywy etnoparemiologii

Jerzy BINIEWICZ — Język kulinarny w polskim dyskursie politycznym

Paweł NOWAK — „Świat kulturożerców" — metaforyczny obraz „strawy duchowej" w tekstach publicystycznych

Franciszek M. ROSIŃSKI — Jedzenie w ujęciu biblijnym

Jolanta ŁUGOWSKA — Nakarmić wilka

Piotr KOWALSKI — O szkodliwości jedzenia warzyw, ze szczególnym uwzględnieniem ryzyka spożywania sałaty

Joanna ZAGOŻDŻON — Obżarstwo i pijaństwo w zwierciadle Rejowej fizjonomiki

Marcin STABROWSKI — O dziwnie smacznej rybie, kolanach bieługi i łabędzim kuprze. Rzecz o XVII-wiecznych żołnierskich
gustach kulinarnych w świetle Pamiętników Paska

Krystyna KOSSAKOWSKA-JAROSZ — Kawa w dyskursie społecznym na Górnym Śląsku w XIX wieku (obieg polskojęzyczny)

Katarzyna ŁEŃSKA-BĄK — Kilka epizodów z historii postu i poszczenia

Mirosław LENART — Zapomniany świat dawnego mistycyzmu, czyli o znaczeniu jedzenia i ciała u kobiet w komunikacji z Bogiem

Hanna JAXA-ROŻEN — Literacki obraz anoreksji w prozie współczesnej (Margaret Atwood, Kobieta do zjedzenia, Manuela Gretkowska, Sandra K.,
Maria Nurowska, Hiszpańskie oczy, Amelie Nothomb, Biografia głodu)

Magdalena STULIGROSZ — Deipnon jako typ wypowiedzi w literaturze starożytnej Grecji na przykładzie Uczty Filoksenosa z Leukady

Wojciech KĘDZIERZAWSKI — Jadalnia w uzdrowisku. Antropologiczne konteksty pewnego motywu w Czarodziejskiej górze Tomasza Manna

Joanna PYSZNY — Co jada bohater? Kod kulinarny literatury socrealistycznej, czyli dieta a światopogląd

Zbigniew BITKA — Uczty potępieńcze. Symbolika spożywania w Obłędzie Jerzego Krzysztonia

Adriana CELIŃSKA — Rozkosze jedzenia i gry miłosnej meandry. Oblubienica Pana Alberta Cohena

Michał BŁAŻEJEWSKI — Pokarmy niebieskie, pokarmy ziemskie w kantatach Jana Sebastiana Bacha

Krystyna MODRZEJEWSKA — Marchewka i tureckie paszteciki w teatrze absurdu

Agnieszka WÓJTOWICZ — Ostatnia wieczerza Fausta

Waldemar FRĄC — Odżywianie ciała — ożywianie ducha? Filmowe wizualizacje

Monika GOLONKA-CZAJKOWSKA — Żentyca, legumina, gazdowy zawijaniec w bułce poniywiyrany, czyli o kulinarnych wątkach w retoryce tatrzańskiego turyzmu

Dorota ŚWITAŁA-TRYBEK — Święto kartofla, żymloka i pstrąga, czyli o kulinarnych imprezach plenerowych

Barbara PABIAN — Ciulim i tatarczuch — konkursowe specjały kuchni częstochowskiej

Krzysztof Piotr SKOWROŃSKI — Amerykanizacja polskiej kultury kulinarnej. Przegląd zagadnień

Magdalena SZTANDARA — Jeść oczami. O pokarmach na fotografii

Janina HAJDUK-NIJAKOWSKA — Gotowanie na ekranie, czyli kulinarne fascynacje w kulturze masowej

Aleksandra WIERUCKA — Mojojoy, czyli zwyczaje żywieniowe Indian Amazonii

Piotr ADAMCZEWSKI — Kuchnia polska