Doświadczane, opisywane, symboliczne. Ciało w dyskursach kulturowych

wydano jako tom 3 w serii STROMATA ANTHROPOLOGICA

Z notatki wydawniczej :

Kolejny tom serii „Stromata Anthropologica” poświęcony jest tym razem kwestiom ciała i cielesności. Historia ciała wydaje się być dla badaczy świata kultury, języka, literatury i sztuki czymś szczególnie interesującym i ważnym i można ją opowiadać na wiele sposobów. Zaczynać się ona bowiem może w różnych momentach jako historia idei, historia mentalności, historia przestrzeni architektonicznych i społecznych, historia wstydu i bezwstydu, historia różnorodności kulturowej, doktryn filozoficzno-naukowych, historia estetyki i sztuki. Wspólne spotkanie i dyskusja badaczy pozwala zaprezentować czytelnikowi bogactwo obrazów świata, w których ciało i cielesność człowieka spełnia główną rolę. Każdy z autorów tekstu z dużą sprawnością i określonym warsztatem śledzi jego obecność w rozmaitych porządkach, skłaniając do refleksji nad człowiekiem i jego ciałem.

Ze względu na szeroki zakres materiału oraz charakter interdyscyplinarny pozycja jest adresowana do badaczy historii kultury i literatury, do wykładowców i studentów dyscyplin humanistycznych, a także do szerokiego grona odbiorców interesujących się zagadnieniami dziejów kultury.



Z okładki :

STROMATA ANTHROPOLOGICA

Greckie słowo stromata oznacza kobierzec, składający się z wielkiej obfitości wielorakich, wielobarwnych detali, które jednak zawsze są wielką, wspaniałą kompozycją o trudnym niekiedy do odnalezienia wzorze.
Historia kultury również układa się w taki wzorzysty kobierzec rzeczy ludzkich; wiele w nim elementów odwiecznych, wiele też nowości. Niekiedy niełatwo określić ich źródła i pierwotne sensy, bo kultura chroni wszystko to, co w niej się kiedykolwiek pojawia, dodając tylko wiele odmiennych znaczeń, wpisując dawne znaki, symbole, motywy w nowe konteksty. Tomy serii „Stromata Anthropologica" są opowieścią o zmieniających się znaczeniach, o trwałości i przyrastaniu sensów, mają być narracją o człowieku i kulturze. Są opowieścią-kobiercem o tradycji,
o znakach, o naszym wspólnym świecie.


Ze wstępu do tomu 1 serii [fragment] :

Stromata anthropologica

Jeden z uczestników naszego seminarium poświęconego zwierzętom w historii kultury, specjalista od antyku prof. Sylwester Dworacki powiedział, że do tego, co próbujemy robić w trakcie naszych spotkań, najlepiej pasowałoby określenie stromata anthropologica. Opowieści prezentowane przez kolejnych referentów, rozmo­wy nimi inspirowane, pomysły na uzupełnienia, dostrzeżone pominięcia itd. tworzą coś na kształt - jak to nazywali Grecy - wielobarwnego kobierca, układając się w mozaikę mieniącą się znaczeniami.
To nie jakieś miscellanea, lecz ciągle układa­na narracja o świecie, człowieku i kulturze.

Taka jest intencja, z jaką powołaliśmy nasze seminaria i serię wydawniczą: opowie­dzieć o historii kultury oglądanej przez historię mieniących się znaczeniami detali. Nie mamy jeszcze dla nich dobrej zbiorczej nazwy, bo jej przyjęcie musiałoby oznaczać zgodę na określoną opcję metodologiczną albo w jakiś sposób zawężać historyczny obszar,
po jakim chcemy wędrować. Te detale przecież to niekiedy elementy codzienne­go, praktycznego życia, które bywają też symbolami, motywami, toposami. Mogą zmieniać znaczenia — choć literalnie i ikonograficznie zdają się być wciąż tym samym — w zależności od dyskursu, w ramach którego się znajdą. Jednorożec może być przed­miotem opisu w kategoriach historii naturalnej, może pojawić się wśród religijnych alegorii i wymagać alegorezy do pojęcia jego znaczeń.
Jest też jednorożec alchemików, heraldyków i medyków, poszukujących cudownych remediów.
Może być jednorożec nacechowany erotycznie, może być wspaniałym stworzeniem fantasy czy dziecięcą pluszową przytulanką...
Jest więc i zwierzęciem widywanym gdzieś w odległych krainach, należy do mitologicznego zwierzyńca, wymaga klucza alegorycznego,
kiedy indziej trzeba odwołać się do języka hermetycznego... Opowiedzieć jego historię to opo­wiedzieć o wędrówce badacza pośród znaczeń, które pojawiają się i funkcjonują w różnych typach refleksji. Mamy nadzieję, że takie wędrowanie posłuży do budowa­nia modelu historii kultury, który będzie mógł wiele wyjaśniać, jednocześnie spra­wiając satysfakcję
uczestnikom tego przedsięwzięcia i czytelnikom kolejnych książek...



Z książki [fragment] :

... Historia ciała jest dla historyka i miłośnika historii czymś szczególnie ciekawym i ważnym.
Ciało mianowicie stanowi ilustrację i pokarm dla historii powolnej — tej, która gdzieś w głębi jest historią idei, mentalności, instytucji, ba nawet technik i form ekonomicznych; wszystkim tym rzeczom przy­daje ona ciała, nadaje im kształt cielesny.
Historię ciała opowiadać można na wiele sposobów. Od czego ją jednak roz­począć? Od czasu, znaczeń czy kontekstów?
Zaczynać się ona bowiem może w róż­nych momentach jako historia idei, historia mentalności, historia przestrzeni archi­tektonicznych i społecznych, historia wstydu i bezwstydu, historia różnorodności kulturowej, doktryn filozoficzno-naukowych, historia estetyki i sztuki, a wreszcie historia obyczaju aż do dzisiaj, bez zakończenia jednak, bo historia dalej zdaje się być pisana ...


SPIS TREŚCI :

„ [Czy] Każdy jest panem swojego ciała... [?]" Wprowadzenie (Magdalena Sztandara)

Zbigniew LIBERA — Antropologia ciała

Wioletta NOWACZEWSKA — Osobliwość morfologiczna ciała ludzkiego

Franciszek M. ROSIŃSKI — Ciało ludzkie w ujęciu biblijnym

Mirosław LENART — Ecce homo. Manifestacja doskonałości w upokorzonym i umęczonym ciele

Katarzyna ŁEŃSKA-BĄK — Ciało w poglądach Ojców Pustyni

Marcin STABROWSKI — „Niebieska sukienka" i „plugastwo przebrzydłe", czyli ciało w XVII-wiecznych kazaniach jezuickich

Piotr KOWALSKI — Ciało w opresji. Zabijanie w Chronografii Andrzeja Komonieckiego

Jolanta ŁUGOWSKA — Czy bohaterowie ludowych bajek mają ciała?

Krystyna KOSSAKOWSKA-JAROSZ — Ciało metaforyczne i fizyczne. Wyobrażenia o przykładnym życiu kobiet w XIX wieku a rzeczywiste postawy Górnoślązaczek

Dorota ŚWITAŁA-TRYBEK — Ciała zmasakrowane. Ofiary katastrof górniczych

Bogusław BEDNAREK — Ciało w Wielkim zwierciadle przykładów

Maria TARNOGÓRSKA — Ciało ekscentryczne (wariant komiczny)

Wojciech KĘDZIERZAWSKI — Ciało w przestrzeni społecznej burżuazyjnego miasta. Literacka fizjonomika w Ziemi obiecanej Reymonta

Adriana CELIŃSKA — Co kryje wiktoriański kostium? Tajemnice i oczywistości cielesne w Szkarłatnym płatku i białym Michela Fabera

Irena JOKIEL — Rozważania o Gołębiu Patricka Süskinda

Hanna JAXA-ROŻEN — Strategie cielesności. O prozie Ingi Iwasiów i Anny Janko

Elżbieta LUBCZYŃSKA-JEZIORNA — „W zdrowym ciele zdrowy duch". O chorym ciele i złym duchu w horrorze satanistycznym

Michał BŁAŻEJEWSKI — Bach i Słowo wcielone

Jowita JAGLA — „Rozczłonkowane" ciało w europejskich wotach malowanych jako obraz choroby

Krystyna MODRZEJEWSKA — Nieznośny ciężar ciała w teatrze Becketta

Arkadiusz LEWICKI — Przygody filmowego ciała. Cielesność w serii filmów o Bondzie

Janusz BARAŃSKI — Ciało — powierzchnia transgresji

Krzysztof Piotr SKOWROŃSKI — Gęby, miny i grymasy. Aksjologia twarzy w estetyce deformacji

Lech M. NIJAKOWSKI — Ciało w okowach medycyny. Czy możliwa jest transgresja cielesna w erze biowładzy?

Magdalena SZTANDARA — Ciało i „powroty do natury". Perspektywa ekologiczna w kulturze współczesnej

Janina HAJDUK-NIJAKOWSKA — Ekstensja zmysłów człowieka w dobie rozwoju mediów technicznych

Jerzy BINIEWICZ — Retoryka ciała w dyskursie politycznym

Katarzyna KACZOR — Ciała gwiazd

Magdalena FRANK — Kobiece ciało w reklamie

Joanna GUZIAŁ — Mowa ciała w talk-show na przykładzie programu „Kuba Wojewódzki"

Bartosz JASTRZĘBSKI — Ciało w strukturze codzienności