I w sto koni nie dogoni... O życiu i sztuce pisarskiej Janiny Porazińskiej - BOŻENA OLSZEWSKA

Z notatki wydawniczej :

„I w sto koni nie dogoni…” O życiu i sztuce pisarskiej Janiny Porazińskiej" jest pierwszą próbą naukowego przedstawienia osobowości twórczej i całokształtu dokonań literackich jednej z największych polskich pisarek dla dzieci, której twórczość przypada na trzy epoki literackie (Młoda Polska, XX-lecie międzywojenne, współczesność). Oba te fakty sprawiają, że autorka monografii porusza szeroki krąg zarówno zakresu z historii literatury, jak też także historii kultury i oświaty, etnografii, folkloru etc. Nowe odczytania utworów Porazińskiej z perspektywy wielorakich implikacji metodologicznych i kulturowych przybliżają kunszt pisarski i samą osobę tej klasycznej już dziś autorki popularnych utworów dla dzieci.

Praca jest adresowana do badaczy literatury dziecięcej, nauczycieli i studentów.


Słowo wstępne [fragment] :

Leopolda Staffa historycy i krytycy literatury obdarzyli trafnym i czytel­nym mianem „poeta trzech epok".
O takim przydomku zadecydowały lata twórczości przypadające na: Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i współczesność. Jego pokoleniowym odpowiednikiem w literaturze dziecięcej wydaje się być Janina Porazińska.
Podobieństwa dotyczą debiutu, tj. jego zbliżonego czasu (Staff — 1901; Porazińska — 1903), jak i tożsamości drogi artystycznych poszukiwań, ujawniającej się w zależnościach i naśladownictwach obowiązującego wówczas młodopolskiego wzorca stylistycznego, tematycznego i formalnego, oraz twórczej aktywności w kolejnych epokach.
Oboje łączy jeszcze jeden szczegół — brak monografii literackiej, wynikający zapewne z trudności, jakie przysparza ona badaczom, niepopularności, ale i wielu sporów narosłych wokół tej formy pisarstwa naukowego (po częś­ci też z braku wzorcowej realizacji gatunku), głównie jednak ze specyfiki twórczości danego pisarza.
W przypadku Staffa niewykluczone, że kłopot może sprawiać polifoniczność jego liryki, humanistyczna refleksja i antropocentryczne podejście do życia; w przypadku autorki zbiorku W Wojtusiowej izbie — ze względu na zróżnicowanego wiekiem niedorosłego adresata, gatunkową i tematyczną różnorodność — rzecz jest o wiele bardziej skompli­kowana.
Porazińska jako „pisarka trzech epok" (1882—1971) wymyka się badaczowi spod kontroli zarówno w momencie dokonywania uogólnienia, syntezy, jak i we wstępnej fazie prac przygotowawczych zmierzających do wprowadzenia jednolitego kryterium opisu jej bogatej i niejednolitej formalnie i treściowo twórczości.
Trudności mają charakter obiektywny i subiektywny, wynikają bowiem z odmiennych ideałów wychowawczych zależnych od uwarunkowań ekonomicznych i społecznych oraz politycznych danej epoki, od indywidual­nego postrzegania, hierarchizowania i wartościowania, wreszcie od pisarskiej kondycji oraz zróżnicowanego wiekowo adresata:
dzieci najmłodsze (przedszkolne), młodsze (wczesnoszkolne), młodzież.
To adresat decyduje o zakresie tematycznym utworów, o gatunku, sposobie kreowania świata przedstawionego, o modelowaniu wypowiedzi poetyckiej i formy wiersza, o konstrukcji bohatera, języka.

Poważnym argumentem przemawiającym za napisaniem monografii twórczości pisarki może być nie tylko brak wyczerpującego opracowania jej utwo­rów (nie licząc udanych przedsięwzięć badawczych), ale przede wszystkim jej wyjątkowość w obszarze literatury dziecięcej mierzona niesłabnącą popularnością w dwudziestoleciu międzywojennym i pierwszych powojen­nych latach, a utrzymująca się po lata 60. ubiegłego wieku. Porazińska wy­powiadała się za pośrednictwem liryki, dramatu, epiki, a bogactwo uprawia­nych przez nią gatunków i form jest naprawdę imponujące.
Pisarka stworzyła też własne gatunki: „gadułka", „pleciuga", „wyśmieszka". Poza tym zastanawia wszechstronność jej zainteresowań, doskonała znajomość zjawisk językowych, naukowa wręcz dociekliwość, wreszcie pedagogiczne wyczucie i intuicja oraz znajomość psychiki dziecka. Wszystko to czyni z niej autorkę niezwykłą, ważną w obiegu literatury dziecięcej i uzasadnia celo­wość podjętych prac badawczych. Jej wysokiej pozycji literackiej towarzyszy paradoks.
Porazińska, której słusznie należy się tytuł klasyka literatury dziecięcej, skazana zostaje na niepamięć, i to nie tyle z winy czytelników, ile wydawców (a może i literaturoznawców), którzy ulegają obowiązującej literackiej modzie.
Porazińska jako reprezentantka nurtu ludowego, za­początkowanego przez Teofila Lenartowicza, a następnie skutecznie kon­tynuowanego przez Marię Konopnicką i Zofię Rogoszównę, zdystansowana zostaje przez pisarzy ze szkoły Jana Brzechwy i Juliana Tuwima, programo­wo dopuszczającej absurd, satyrę i groteskę...


SPIS TREŚCI :

Słowo wstępne

Rozdział I. „...dlaczego piszę tak?"

Rozdział II. Poezja folklorem podszyta

1. Magiczno-baśniowe wymiary dziecięcego świata w zbiorku W Wojtusiowej izbie
2. W dziecięcej arkadii, czyli jeszcze o przedwojennych wierszach poetki (Moja Wólka, Pastereczka)
3. Od ludowego pierwowzoru do oryginalnej twórczości (Smyku-smyku, Psotki i Śmieszki, Trzy gadułki, Pleciugowe nowinki, Moja książeczka)

Rozdział III. Poemat dziecięcy

1. Bajka w poemacie (Kacperek, Kopciuszek, Jaś i Kasia)
2. W obronie tożsamości narodowej (Była sobie gąska)
3. W stronę folkloru obrzędowego (Wesele Małgorzatki)

Rozdział IV. Gadki, bajdurki, baśnie

1. Ezop dla maluczkich
2. Za trzy dziewiątą rzeką...
3. Z życia wiejskiego dziecka (Maciuś Skowronek, Dziewięć płaczek-nieboraczek)

Rozdział V. W świecie baśni i fantastyki

1. Baśnie autorskie
1.1. Kichuś majstra Lepigliny jako polska wersja Pinokia Carla Collodiego
1.2. Baśnio-powieść na usługach wychowania i edukacji (Pan Twardowski w Czupidłowie)
1.3. Literackie wymiary nauki ojczystej prehistorii w Tajemniczych butkach
2. Realistyczny i fantastyczny świat dzieci (O Franusiu z Pogwizdowa, Klimcia Straszak, O dwunastu z Zapiecka)

Rozdział VI. Podania i legendy

1. Dzieje bajeczne (Starodzieje)
2. Złota legenda polskiego dziecka
2.1. Legendy
2.2. Boża ścieżka królowej Kingi

Rozdział VII. Od komedyjki do szopki

1. Komedyjka
2. Obrazek sceniczny
3. Fantazja i baśnie sceniczne
4. Szopka

Rozdział VIII. Poetka powieściopisarką

1. Proza biograficzno-wspomnieniowa
1.1. Pamiętnik Czarnego Noska jako przykład stylizacji gatunkowej
1.2. Kto mi dał skrzydła... — powieść o artyście
1.3. Przestrzeń dzieciństwa w autobiograficznej gawędzie I w sto koni nie dogoni
2. „Powieść dworkowa"
2.1. Był dwór. Będzie dwór... (W spalonym dworze)
2.2. Wokół mitów szlacheckiego dworku (Borówka)

Rozdział IX. Klasyk odchodzący w niepamięć

Utwory literackie Janiny Porazińskiej

Nota bibliograficzna

Indeks osób