Od Galtona do Watsona. Przemiany pojmowania eugeniki w XIX i XX wieku - AGATA STRZĄDAŁA

Z notatki wydawniczej :

Książka dotyczy historii eugeniki — począwszy od zwyczajowych praktyk w społeczeństwach pierwotnych i kulturach pozaeuropejskich. Następnie przedstawione jest krystalizowanie się myśli eugenicznej w cywilizacjach Antyku oraz jej kontynuacja w nowożytnych utworach utopijnych oraz dalsze dzieje — aż do czasów współczesnych.
Główna tematyka pracy koncentruje się na Galtonowskiej ideologii oraz jej odrodzeniu w drugiej połowie XX wieku.
Przemiany eugeniki ukazane są na tle ogólnych przeobrażeń kulturowych, a także zmian postrzegania: różnic rasowych, chorób dziedzicznych oraz biogenezy patologii społecznych, które dokonały się pod wpływem rozwoju genetyki, biologii molekularnej i biotechnologii u schyłku XX wieku.
Dezaktualizowanie się starych metod — odpowiednie reguły zawierania małżeństw, sterylizacja itp. — nie wyrugowało idei eugenicznej samej w sobie. Nowoczesne biotechniki, takie jak: preimplantacyjna diagnostyka genetyczna, terapia genowa, mogą być wykorzystywane do celów eugenicznych. Aksjologiczna i kulturoznawcza analiza historii eugeniki, dokonana w pracy, pokazuje, że idea eugeniczna łączy się z funkcjonalistyczną koncepcją osoby ludzkiej — podporządkowaniem jednostki interesom gatunku, społeczeństwa, państwa. Problem eugeniki jest nie tylko aktualnym zagadnieniem bioetycznym, ale i jego znaczenie będzie wzrastać w miarę rozwoju nauk biomedycznych.

Książka porusza zagadnienia z zakresu kulturoznawstwa, historii nauk przyrodniczych oraz bioetyki kulturowej.
Ze względu na interdyscyplinarną tematykę praca adresowana jest zarówno do badaczy oraz studentów nauk humanistycznych, jak i przyrodniczych.


Ze wstępu [fragment] :

Eugenika wedle jednego z określeń Francisa Galtona (1822 — 1911) to kultywacja, uprawa rasy (cultivation of race) (Galton, 1907, s.17). Pojęcie kultury wywodzi się z łacińskiego wyrazu cultura, czyli uprawa.
To pierwotne znaczenie przetrwało w takich terminach jako kultywator, kultury bakterii, kultury komórek itp.
Metaforyczny charakter temu słowu nadał Marek Tulliusz Cyceron, formułując wyrażenie cultura animi — uprawa ducha.
Przenośnie pojmowanie kultury na dobre ukształtowało się i utrwaliło dopiero w wieku XVIII, i tutaj, jak wskazuje Władysław Tatarkiewicz, należy upatrywać genezę współczesnego pojęcia kultura (Tatarkiewicz, 1978, s. 74).
O ile dosłowny i chronologicznie wcześniejszy sens odnosi się do dziedziny rolnictwa, o tyle ten drugi opisuje specyficznie ludzką kondycję, wprowadza do świata wartości i symboli.

Pierwotnie, dosłownie znaczenie słowa kultura w odniesieniu do człowieka pojawiło się u schyłku wieku XIX pod postacią eugeniki.
Eugenika oznacza traktowanie rodzaju ludzkiego w aspekcie biotechnicznym. Człowiek staje się w eugenice obiektem swojej własnej działalności hodowlanej. W 1868 roku wychodzi ogromne dwutomowe dzieło Karola Darwina (1809 — 1882) The Variation of Animals and Plants under Domestication, traktujące o udomowieniu roślin i zwierząt przez człowieka (Darwin, (2003, s. 62).
Używając dzisiejszego słownictwa, można by powiedzieć, iż jet to praca z zakresu hodowli zwierząt i uprawy roślin dla celów gospodarczych (mleczne lub mięsne krowy, psy wykorzystywane do polowań), a także ze względu na ich walory estetyczne (szlachetne rasy gołębi, koni). Polskie wydanie w przekładzie Józefa Nusbauma-Hilarowicza ukazuje się w latach 1888 — 1889 w dwóch tomach i nosi tytuł Zmienność zwierząt i roślin w stanie kultury. (Darwin, 1888—1889).
Tytułowa „kultura”, występująca w wersji polskiej, przywołuje właśnie owo pierwotne, sięgające starożytnego Rzymu znaczenia słowa.
Darwin pisze: „Człowiek może każdą, po kolei występującą rasę z zamiarem z góry powziętym dobierać i utrwalać, mając na celu polepszenie lub przemianę rasy tej; i przez to właśnie, że nagromadza tym sposobem zboczenia, które są tak nieznaczne, iż nieprzyzwyczajone do tego oko zaledwie je dostrzec może, osiągnął on przedziwne zmiany i uszlachetnienia.
Można też wyraźnie wykazać, iż człowiek, beż określonego celu lub zamiaru polepszenia rasy, tylko przez to, iż w każdym następnym
pokoleniu zachowuje osobniki, które najwyżej ceni, niszczy zaś osobniki bez wartości — sprowadza powoli wprawdzie, lecz skutecznie wielkie przemiany (Darwin, 1888, s. III).

Identyczną frazeologię, skopiowane niemalże dosłownie wyrażania odnajdujemy w określeniach eugeniki, z tą jedną różnicą, że zwierzęta i rośliny zastąpiono gatunkiem ludzkim. Często wykorzystywane synonimy eugeniki to „ulepszenie rasy”, „uszlachetnienie rasy”, „poprawa wrodzonych właściwości gatunku”. Odwołując się do Galtona, polski antropolog i działacz polityczny Karol Stojanowski (1895—1947) pisał:

eugenika jest to nauka zajmująca się wszystkimi wpływami, które mogą poprawić oraz rozwinąć w kierunku dla społeczeństwa najkorzystniejszym wrodzone właściwości rasy (Stojanowaski, 1927, s. 4)...

Grupy ludzi które wcześniej postrzegano jako niecywilizowane, pozbawione kultury, lub którym przypisywano udział w jakiejś niższej kulturze, stały się obiektem selekcji eugenicznej. Kształtowanie się ideologii eugenicznej oraz jej realizacjia przypada na przełom XIX i XX stulecia i pierwszą połowę wieku XX. Urzeczywistnianie dyrektyw eugenicznych w owym czasie wiązało się ze znaczną ingerencją państwa
w sferę życia obywateli, która dotąd zasadniczo podlegała wpływom obyczaju. W wielu państwach powstawały towarzystwa eugeniczne,
które stanowiły silne lobby zmierzające do prawnego uregulowania postulatów eugenicznych. Szczególnie prężnie działały one na terenach
m.in. Wielkiej Brytanii, USA, Trzeciej Rzeszy, państw skandynawskich, Estonii, Szwajcarii, Kanady.
Rezultatem ich kampanii było wprowadzenie i wykonanie ustawodawstwa eugenicznego. Składały się na nie ustawy sterylizacyjne, mówiące o dobrowolnej lub przymusowej sterylizacji osób dotkniętych chorobami uważanymi za dziedziczne, ustawy zakazujące zawierania małżeństw między określonymi grupami ludzi, na przykład między osobami różnych ras albo z osobami dotkniętymi chorobami dziedzicznymi.
W zakres ustawodawstwa eugenicznego zalicza się również prawo ograniczające imigrację do Stanów Zjednoczonych grup ludzi
postrzeganych jako mniej wartościowe biologicznie (ludność z krajów słowiańskich i południowoeuropejskich).
Najbardziej skrajną formę realizacja założeń eugenicznych przybrała w Trzeciej Rzeszy, gdzie eutanazji poddawano pensjonariuszy zakładów opiekuńczych, szpitali, eksterminowano przedstawicieli ras uważanych za zdegenerowanych biologicznie...


SPIS TREŚCI :

Wstęp

Rozdział 1. Od zwyczaju do myśli eugenicznej

1.1. Eugenika przedklasyczna

1.2. Eugenika jako zwyczajowa praktyka

1.3. Eugenika w starożytnej Sparcie

1.4. Eugenika w Państwie Platona

1.5. Wątki eugeniczne u innych wybranych filozofów

1.6. Eugenika w utopii Miasto słońca Tommasa Campanelli


Rozdział 2. Od nauki do ideologii. Przemiany eugeniki u schyłku XIX i pierwszej połowie XX wieku

2.1. Rozwój instytucji eugenicznych u schyłku XIX i w pierwszej połowie XX wieku

2.2. Pojęcie ewolucji stosowane przez eugeników

2.3. Eugenika jako nauka o dziedziczności

2.4. Genetyka — nowa nauka o dziedziczności (1905 r.)

2.5. Genetyka wypiera eugenikę jako naukę o dziedziczeniu

2.6. Recepcja genetyki na gruncie eugeniki

2.7. Krytyka eugeniki w świetle genetyki


Rozdział 3. Między starą a nową eugeniką — Hermann J. Müller i germinal choice

3.1. Życie i koncepcja eugeniki Hermanna J. Müllera

3.2. Realizacja programu eugenicznego Müllera w drugiej połowie XX wieku


Rozdział 4. Nowa eugenika. Przemiany pojmowania eugeniki w drugiej połowie XX wieku

4.1. Nowe sposoby funkcjonowania i realizacji eugeniki

4.2. Ideologia nowej eugeniki na przykładzie poglądów Jamesa D. Watsona

4.3. Przypadek chińskiej eugeniki


Rozdział 5. Przemiany pojmowania chorób dziedzicznych i ich wpływ na eugenikę

5.1. Dezaktualizowanie się zakresu starej eugeniki

5.2. „Nowe choroby” w myśli eugenicznej

5.3. Rozwój nauk biologicznych a metody stosowane w eugenice


Rozdział 6. Przemiany koncepcji rasowych i ich wpływ na eugenikę

6.1. Koncepcje rasy wykorzystywane w eugenice do pierwszej połowy XX wieku

6.2. Mit aryjski, geneza hinduskiego systemu kastowego i problem Romów w eugenice

6.3. Biogeneza zaburzeń psychicznych i patologii społecznych a teorie rasowe

6.4. Rasa a eugenika pozytywna

6.5. Krytyka typologicznego pojęcia rasy z punktu widzenia populacyjnej koncepcji rasy

6.6. Czynnik rasowy we współczesnych propozycjach eugenicznych


Rozdział 7. Aksjologiczne podstawy, kulturowe i etyczne konteksty eugeniki

7.1. Utylitaryzm Herberta Spencera jako aksjologiczny fundament eugeniki

7.2. Związki etyki utylitarystycznej z eugeniką w drugiej połowie XX wieku

7.3. Pojmowanie eugeniki w etyce w końcu XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku

7.4. Pojmowanie eugeniki w bioetyce

7.5. Główne religie uniwersalistyczne o eugenice

7.6. Krytyka eugeniki jako obrona natury ludzkiej i godności człowieka u wybranych myślicieli — Francisa Fukuyamy i Jürgena Habermasa


Rozdział 8. Eugenika — modele dynamiki

Bibliografia