Żyć znaczy „kroczyć po wodzie". Studia o Matce Marii. Część pierwsza - WANDA LASZCZAK

Z notatki wydawniczej :

Jest to pierwsza na gruncie polskim monografia poświęcona rosyjskiej pisarce, publicystce, teologowi, artystce, mniszce, ofiarnej społecznicy w jednej osobie, wybitnej przedstawicielce kultury rosyjskiej czasów
tzw. „wieku srebrnego” i pierwszej fali emigracji na Zachodzie, kanonizowanej przez Cerkiew prawosławną w 2004 roku.

Novum spuścizny zostawionej całemu chrześcijańskiemu światu przez Matkę Marię polega, jak się wydaje, na tym, że zasadę soborowości Cerkwi prawosławnej potrafiła ona skutecznie godzić z wolnością indywidualną własnego sumienia i odpowiedzialnością osobistą za prawdę i dobro, za człowieka i świat, dowodząc, że skostniała ortodoksyjność jest jej obca, gdyż na równi z pozorną pobożnością wnosi ona tamę sprzeciwu wobec Ducha, prowadzącego Kościół do pełni prawdy. Matka Maria lansuje potrzebę transferu pierwiastka duchowego we wszystkie sfery życia społecznego i proponuje zastosowanie do tego celu niezwykłej metody, nazwanej przez nią mistyką człekoobcowania, rozumianej jako pochodna mistyki bogoobcowania.

Książka ma charakter interdyscyplinarny. Różnorodność poruszanych problemów sprawia, że łączy ona w sobie treści z zakresu literaturoznawstwa, historiozofii, prawosławia, antropologii kulturowej i religijnej.
Książka jest adresowana nie tylko do specjalistów-rusycystów, lecz także do szerokiego kręgu odbiorców — do wszystkich, którym bliskie są zagadnienia kultury Słowian Wschodnich i jej odniesień do dziedzictwa duchowego Zachodu.


Z książki :

Kilka uwag wstępnych

W dniu 16 stycznia 2004 roku Święty Synod Powszechny Patriarchatu w Konstantynopolu podjął wyjątkową decyzję — dotychczas nie mającą prece­densu — o kanonizacji kilku przedstawicieli rosyjskiej emigracji tzw. „pierwszej fali", którzy zostawili wybitny ślad w życiu duchowym nie tylko diaspor pra­wosławnych, ale też Europy Zachodniej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.
Do godności świętych zostali oni wyniesieni na wniosek administra­tora Archiepiskopatu prawosławnych wspólnot rosyjskich na Zachodzie, arcybiskupa Gawriiły. W gronie kanonizowanych znalazła się zakonnica Maria (Jelizawieta Skobcowa), dwie osoby duchowne: Aleksiej Miedwiedkow i Dmitrij Klepinin (jeden z najbliższych współpracowników Matki Marii w ostatnich latach życia), Ilja Fondaminskij (czołowy przedstawiciel odrodzenia religijnego, zginął w Oświęcimiu) oraz Jurij Skobcow (syn Matki Marii, zginął w Oświęci­miu).
Podstawą do kanonizacji Matki Marii stał się jej heroiczny etap życia zakon­nego, jaki rozpoczął się z chwilą przyjęcia profesji w roku 1932 na emigracji. Dziś, pośmiertnie już, dzieło jej niezwykłego wprost życia, w szerokim sensie rozumiane, zdaje się święcić swój tryumf, przemawiając do Rosjan postsowieckich czasów siłą, odwagą, autentyzmem i różnorodnością dokonań. Pamiętać jednak należy, że to dzieło w pełni rozkwitło poza granicami Rosji, niejako w sercu Europy Zachodniej — w środowisku katolickiej Francji. Dzięki temu sta­je się ono poniekąd własnością wspólną Rosji i Europy, zbudowaną na skrzyżo­waniu doświadczenia tragedii Wschodu i Zachodu początku XX stulecia, niosącą w sobie oddech ekumenizmu, immanentne zaprzeczenie podziału chrześcijaństwa, dowód na to, że jego rozbicie jest tylko pozorne.

Novum całości spuścizny zostawionej chrześcijańskiemu światu przez Matkę Marię polega, jak się wydaje, na tym, że zasadę soborowości Cerkwi prawosław­nej potrafiła ona skutecznie godzić z wolnością indywidualną własnego sumie­nia i odpowiedzialnością osobistą za prawdę i dobro, za człowieka i świat, do­wodząc, że skostniała ortodoksyjność jest jej obca, gdyż na równi z pozorną pobożnością wznosi ona tamę sprzeciwu wobec Ducha, prowadzącego Kościół do pełni prawdy.

Jej twórczość filozoficzno-religijna — będąca głównym przedmiotem uwagi niniejszego opracowania — wnosi (obok innych wartości) cenny wkład w rozwój prawosławnej nauki społecznej, która w Rosji praktycznie nie istniała, a od cza­sów Józefa z Wołokołamska (1439—1515) proklamowana była zaledwie w posta­ci nakazu o posłuszeństwie wobec cara. Matka Maria lansuje potrzebę transferu pierwiastka duchowego we wszystkie sfery życia społecznego i proponuje za­stosowanie do tego celu niezwykłej metody, nazwanej przez siebie mistyką człekoobcowania, rozumianej jako pochodna mistyki bogoobcowania.
W polskich badaniach slawistycznych imię tej pisarki, publicystki, myślicielki, artystki, społecznicy, „mniszki w świecie" w jednej osobie pojawia się rzad­ko. Niniejsza monografia stanowi więc pewne uzupełnienie istniejącego braku w naszych badaniach nad rosyjską
literaturą emigracyjną, związaną z tym jej nurtem, który był reprezentatywny dla tzw. odrodzenia religijnego XX stulecia, nie pretendując jednocześnie do wyczerpującej, całościowej prezentacji dorobku Matki Marii.
Przygotowany tom, stawiając w centrum uwagi pewne wątki bio­graficzne, mające na celu przede wszystkim zrozumienie istoty jej fenomenu zakonnego, ponadto wskazując na zasadnicze kierunki myśli religijno-filozoficznej i społeczno-politycznej oraz dominujące cechy warsztatu pisarskiego — jest zapowiedzią dalszych badań nad spuścizną tej niezwykłej kobiety; swoim za­sięgiem obejmą one prozę narracyjną i autobiograficzną, twórczość dramatur­giczną, poezję oraz prace z zakresu eklezjologii i historii myśli rosyjskiej.


SPIS TREŚCI :

Kilka uwag wstępnych

Rozdział I. Od „marnotrawnej intelektualistki" do człowieka przebóstwionego

Rozdział II. W kręgu monastycyzmu

Monastycyzm w świecie (монашество в миру) w świetle prac filozoficzno-religijnych

Inspiracje patrystyczne w prozie narracyjnej

Rozdział III. Bóg — człowiek — świat

Sens dziejów w profetycznym świadectwie poematu Pięćdziesiątnica

Idea sofianicznej pełni

Liryczne ekspresje sofiologiczne

Rozdział IV. W nurcie rosyjskiego mesjanizmu

Резюме

Bibliografia

Spis ilustracji

Indeks nazwisk