Ocalić Kartezjusza. W kręgu literatury XX wieku - IRENA JOKIEL

Z recenzji prof. Ryszarda Nycza :

Książka Ireny Jokiel zaleca się niebłahymi choć nieefektownymi przymiotami: rzetelnością rozległej erudycji (w tym zwłaszcza wiedzy historycznoliterackiej), solidnością warsztatu interpretacyjnego, wagą przywiązywaną do logicznej, dobrze uporządkowanej argumentacji oraz umiejętnością trafnej generalizacji i zmysłem syntezy.

Jej podstawową zaletą jest [...] pokaz wartości badawczych i możliwości, jakie zapewnia dobrze opanowane i subtelnie stosowane „rzemiosło interpretacji" (jak to nazywano w dawnej szkole krytyki literackiej);
a więc umiejętność uważnej, wnikliwej lektury tekstu („słowo po słowie"), dokonywanej często zgodnie z zasadami filologicznego czy hermeneutycznego kręgu, a prowadzonej w formie swoistego dialogu i z obecnymi w nim głosami i z głosami dobiegającymi z przywoływanych kontekstów. Powstający w tym trybie wywód prowadzi do uogólnień
[...] dobrze ugruntowanych w semantyce tekstu, jak wykraczających poza jego granice (bo np. mówiącym o istotnych cechach postawy czy światopoglądu pisarza, o własnościach gatunku, stylu czy poetyki).

Krótko mówiąc sądzę, że mamy tu do czynienia z 13 udanymi formalnie i wartościowymi merytorycznie szkicami interpretacyjnymi, które odznaczają się nadto wysokimi walorami metodyczno-edukacyjnymi — pokazując i ucząc na własnym przykładzie, jak dokonywać profesjonalnych interpretacji dzieł literackich.


Zamiast wstępu :

Próba połączenia w całość trzynastu szkiców wchodzących w skład prezentowanej książki uświadomiła mi, że najtrudniej­szym zadaniem jest napisanie kilku słów wprowadzenia w jej różnorodną materię, w wielorakość tematów i wątków. Cóż bo­wiem łączy światy tak odległe, jak starożytne piękno Aten wskrzeszone piórem Jana Parandowskiego i koszmarne przygo­dy Chłopca, które opisał Jerzy Kosiński ? Potyczki Tadeusza Boya-Żeleńskiego z akademicką polonistyką i poetykę wierszy Bea­ty Obertyńskiej ? Listy Stanisławy Przybyszewskiej i historio­grafię Pawła Jasienicy z powieściami Marcela Prousta, Franza Kafki, czy Józefa Conrada-Korzeniowskiego ? Na pozór nic, nic, co uchwytne byłoby na powierzchni, w sferze bezpośrednio for­mułowanych sądów.

Istnieje jednak płaszczyzna, na której szkice ujawniają swą polifoniczną spójność. Każdy z nich jest próbą wniknięcia w in­dywidualną strukturę wypowiedzi pisarza, w jej strategiczne miejsca, z których roztacza się najszerszy widok na artystyczną domenę twórcy, której granice wyznaczają znamiona oryginal­ności i niepowtarzalności.
Chodzi tu o taki rodzaj interpretacji treści — zaszyfrowanych w stylu, kompozycji, w różnorodnych aspektach świata przedstawionego — który prowadzi ku głębsze­mu pojmowaniu i odpowiedzi na pytania uśpione w tekście.

Książka ma genezę ściśle osobistą. Zrodziła się z lekturowych olśnień, z tych szczególnych olśnień pozwalających w nagłym błysku zrozumieć i rozwiązać jakiś dręczący problem.
Większość z nas doświadcza owych fascynacji. Dzięki nim wiemy, jakie dzieło zabralibyśmy na wyspę bezludną.


SPIS TREŚCI :

Zamiast wstępu

I

Powrót do źródła (Dwie wiosny Jana Parandowskiego)

Nie i tak (Snobizm i postęp Stefana Żeromskiego)

W imię zdrowego rozumu (Obrachunki fredrowskie Tadeusza Boya-Żeleńskiego)

Ocalić Kartezjusza (Podróże do piekieł Bolesława Micińskiego)

Na bocznym torze (listy Stanisławy Przybyszewskiej)

Zapach rezedy o zmroku (poezja Beaty Obertyńskiej)

Gilotyna i sens historii (Rozważania o wojnie domowej Pawła Jasienicy)


II

W stronę Elstira (Marcel Proust)

Kapelusz z białą podszewką (Franz Kafka)

Granice nocy (Józef Conrad-Korzeniowski)

Smuga światła (Maria Dąbrowska i Józef Conrad-Korzeniowski)

Między chaosem i normą (Sławomir Mrożek i Vaclav Havel)

W pułapce koszmaru (Jerzy Kosiński)


Nota bibliograficzna

Indeks nazwisk