Pomniki pobożności po ślachetnej rodzinie hrabiów z Gaszyna w Górnym Szląsku - Ksiądz AUGUSTYN WELTZEL

Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku

Książka zawiera unikatową XIX wieczną pracę ks. dr Augustyna Weltzla o hrabiowskim rodzie Gaszynów właścicieli olbrzymiego majątku, pałaców i wielu innych posiadłości nie tylko na Śląsku, fundatorów m in. kościołów i kaplic. Ród Gaszynów to także twórcy i fundatorzy klasztoru i kalwarii
na Górze Świętej Anny.
Jak pisze w przedmowie Józef Pixa "Nie sposób obecnie rozpatrywać historii Śląska bez znajomości dziejów tego rodu."

Właściwy tekst został poprzedzony opracowaniem Józefa Pixy o autorze ks. Augustynie Weltzlu zwanym — śląskim Tacytem, autorze monografii historycznych śląskich miast i parafii.
W książce Józef Pixa opisuje także Towarzystwo Bożego Grobu na Śląsku w XIX w. i wydawane przez to towarzystwo czasopismo pod tym samym tytułem drukowane w Gliwicach w XIX wieku, oraz prawdopodobnie uprzednio drukowane w Piekarach Śląskich.
Stąd informacje o Teodorze Wojciechu Heneczku działającym w Piekarach oraz Teodorze Zalewskim i jego drukarni w Gliwicach.
Tekst uzupełniono o wykaz poszczególnych numerów czasopisma „Towarzystwa Bożego Grobu" znajdujących się w bibliotekach polskich.


SŁOWO WSTĘPNE

Przemawia do nas z kart tej książki ks. Augustyn Weltzel, znany i zasłużony uczony, chociaż jako duszpasterz był tylko wiejskim proboszczem w Tworkowie na pięknej ziemi raciborskiej, obdarzony zaszczytnym tytułem „śląskiego Tacyta". To on otwiera przed nami bogactwo wiedzy o dziejach naszej ziemi, zdobytej wytrwałą i mrówczą pracą badawczą. Umiłowanie starych dokumentów, w których zaklęte zostały losy i serca dawnych pokoleń, stworzyły mu przestrzeń duchową,
którą sam wypełniał całym swoim życiem. Najpierw jednak musiało być umiłowanie rodzinnej ziemi górnośląskiej, z którą się utożsamiał, którą ukochał i postanowił ją lepiej zrozumieć.

Nie miał pretensji by uchodzić za ostateczną wyrocznię, ale miał świadomość swej kompetencji.
Umiał odkrywać ciągle niezgłębione rejony poznawcze, wiedział o co pytać i jak korzystać z mądrości innych.
Następnie sam tworzył własne i oryginalne ujęcia. Do dziś właściwie bez sięgania do publikacji A. Weltzla nie sposób uprawiać historii Górnego Śląska, i to zarówno w zakresie przeszłości kościelnej, jak i powszechnej, politycznej oraz społecznej.
Sam nie był synem tej ziemi; wyrósł i wychował się na ziemi dolnośląskiej, w Jelczu koło Oławy, a ochrzczony został w Miłoszycach. Praca kapłańska - po okresach duszpasterskiej posługi na Dolnym Śląsku i w brandenburskiej części diecezji wrocławskiej - związała go potem, już do śmierci, z Tworkowem i ziemią raciborską.
Liczne rocznicowe obchody łączące się z jubileuszami 180. rocznicy urodzin, 140. rocznicy pobytu w Tworkowie czy stuleciem śmierci w 1997 r. - w czym sam uczestniczyłem - były okazją do wydobycia tej postaci
przed oczy obecnych mieszkańców.

Czy możemy się od ks. A. Weltzla czegoś dziś nauczyć?
Na początku staje odwieczne niemal pytanie o jego świadomość narodową i popieranie konkretnej opcji.
Nie ulega wątpliwości, że języka polskiego uczył się dopiero całkiem świadomie w dojrzałym życiu.
W jego twórczości prac publikowanych w języku polskim nie było zbyt wiele. Ale uczciwe nastawienie, by dawać świadectwo prawdzie o obliczu tej ziemi należało do fundamentalnej postawy tego uczonego.
Uczyło ono rzetelności wobec charakteru i przeszłości tej ziemi oraz jej mieszkańców.
I prowadziło do jej umiłowania i służenia jej całym swym zaangażowaniem. I tego możemy się uczyć my obecni mieszkańcy. Mimo upływu przeszło już stu lat od śmierci tego zasłużonego raciborzanina,
niezmienne pozostaje przesłanie, które reprezentował on w swoim życiu, posłudze kapłańskiej i naukowej aktywności.

Prezentowana praca ks. A. Weltzla Pomniki pobożności po ślachetnej rodzinie hrabiów z Gaszyna w Górnym Szląsku jest jedną z nielicznych napisanych i wydrukowanych w języku polskim. Ukazała się ona w odcinkach na łamach prawie nieznanego dziś czasopisma „Towarzystwo Bożego Grobu".
Tym sposobem udostępniona zostaje naszemu społeczeństwu rzadka gawęda o rodzie Gaszynów, który tak mocno wpisał się w dzieje Górnego Śląska.

W swej formie jest to genealogiczny wywód, bardzo rzetelnie udokumentowany źródłowo, w którym wierność dla treści dokumentów była szczególnym zobowiązaniem i znamieniem naukowego podejścia ks. A. Weltzla.
Jego pisarstwo historyczne obfitowało bowiem w drobiazgowe wyłuskiwanie informacji przez każdego następnego badacza i zwykłego czytelnika i przez to pozostaje zawsze rzetelnym przekazem historiograficznym.
Dzięki tej źródłowej wierności indywidualne rysy kolejnych pokoleń Gaszynów nakładają się w narracji ks. A. Weltzla na dzieje całej krainy górnośląskiej, jak też zgromadzone echa szersze, zbierane z całego Śląska.

Kolejne dzieje tego rodu uczą nas historii całej dzielnicy, co zasługuje ze wszech miar na polecenie i wyrażenie zachęty, aby każdy dzisiaj sięgnął do tej pozycji, bardzo starannie opracowanej i wydanej przez Opolski Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana oraz Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa w Opolu w Serii Uniwersytetu Opolskiego „Z dziejów kultury chrześcijańskiej na Śląsku"..
Szczególne słowa uznania i szacunku należą się Panu Józefowi Pixie za podjęcie tego edytorskiego wysiłku.
Ponowne odczytanie tego dokumentu, uwzględniającego wiele źródłowych przekazów, do których dziś dostęp już jest często niemożliwy, wymagało skrupulatnej lektury i znajomości faktów oraz odpowiedniej umiejętności ich interpretowania. Rolę dobrego wprowadzenia pełni szkic o ks. A. Weltzlu i jego twórczości historycznej.
Mogę zapewnić, że trud podjętej lektury opłaci się sowicie, dając lepsze zrozumienie bogatej panoramy naszych dziejów, z losami Góry Świętej Anny na czele.

Opole, 10 marca 2003 r. Jan Kopiec, bp


PRZEDMOWA [fragment]

W ostatnich czasach daje się zauważyć wielkie zainteresowanie młodzieży i dorosłych tzw. edukacją regionalną.
Praca ks. Augustyna Weltzla należy dzisiaj do ważnych już źródeł historycznych, poświęconych historii rodu Gaszynów, między innymi twórców i fundatorów klasztoru i kalwarii na Górze Świętej Anny.
Nie sposób obecnie rozpatrywać historii Śląska bez znajomości dziejów tego rodu.

Prezentowana praca wydrukowana była w roku 1877 w czasopiśmie „Towarzystwo Bożego Grobu", którego jedyny egzemplarz znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
W roku 1882 dzieło zostało ponownie opublikowane w odcinkach w „Katoliku" wychodzącym wówczas w Królewskiej Hucie (Chorzowie). Ogłoszenie drukiem tej pracy w formie książki uchroni od zapomnienia
to ważne dzieło historyczne i pozwoli zaznajomić się z nim szerokim rzeszom miłośników historii Śląska.

Oryginalny tekst ks. A. Weltzla został przygotowany do druku zgodnie z wytycznymi zawartymi w pracy Konrada Górskiego Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, Wrocław 1955.
Interpunkcja została uwspółcześniona. Poprawione zostały wszystkie błędy pisowni. Zachowano jedynie oryginalny tytuł pracy oraz brzmienie wyrazu „Szląsk" co jest wyrazem pewnej archaiczności tekstu.
Czeskie nazwy miejscowości zostały podane w wersji oryginalnej oprócz nazw dużych miast, takich jak: Ostrawa czy Opawa. Pisownię nazwiska Oppersdorf przyjęto przez jedno „f", zgodnie z ustaleniami przedstawicieli tego rodu mieszkającymi w Niemczech.

Przeszło dwieście przypisów dodanych do tekstu pozwala prześledzić, do czasów nam współczesnych, dzieje wielu pozostałości materialnych po sławnym rodzie Gaszynów. Obszerny wstęp przybliża postać autora, jak i okoliczności powstania dzieła. W książce zamieszczono również kompletną bibliografię prac ks. Augustyna Weltzla, oraz znaczną bibliografię przedmiotową, 67 zdjęć i ilustracji wzbogaca atrakcyjność wydawnictwa.

Zebranie tego materiału ikonograficznego i faktograficznego nie byłoby możliwe bez pomocy życzliwych ludzi.
Dlatego chciałbym w tym miejscu podziękować Księżom Proboszczom parafii, które odwiedziłem, idąc śladem monografii historycznej rodu Gaszynów, napisanej przez ks. A. Weltzla. Składam serdeczne wyrazy wdzięczności Księżom Proboszczom parafii Wniebowzięcia NMP w Raciborzu, parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach, parafii w Krowiarkach, Makowie i Kotorzu Wielkim, Ojcom Franciszkanom z Góry Świętej Anny, jak i z Wrocławia Karłowic...


SPIS TREŚCI :

SŁOWO WSTĘPNE

PRZEDMOWA

Józef Pixa — KSIĄDZ AUGUSTYN BOGISŁAW WELTZEL (1817—1897) — ŚLĄSKI TACYT

Józef Pixa — TOWARZYSTWO BOŻEGO GROBU NA ŚLĄSKU W XIX W.

KSIĄDZ AUGUSTYN WELTZEL — POMNIKI POBOŻNOŚCI PO ŚLACHETNEJ RODZINIE
HRABIÓW Z GASZYNA W GÓRNYM SZLĄSKU

Tablica genealogiczna rodu Gaszynów

Bibliografia górnośląska ks. Augustyna Weltzla

Bibliografia przedmiotowa

Indeks

Spis ilustracji


SPIS ILUSTRACJI NA WKLEJKACH :

1. O. Edward (Władysław) Schneider
2. Ks. dr Teodor Kremski
3. Ks. dr Paweł (Roch) Gierich
4. Ks. Szymon Korpak
5. Istniejący do dzisiaj szpital św. Juliusza w Rybniku
6. Nieistniejący już grób ks. dr. Teodora Kremskiego
7. Pozostałości po starym cmentarzu (na wzgórzu) w Rybniku przy dzisiejszej ul. Gliwickiej
8. Istniejący do dzisiaj grób ks. Pawła Giericha na cmentarzu franciszkańskim we Wrocławiu
9. Dzisiejszy budynek przy pl. Kościelnym 4 w Gliwicach, gdzie mieściła się pierwsza drukarnia Teodora Zalewskiego
10. Współczesny stan budynku przy ul. Dolne Wały 13 w Gliwicach, gdzie mieściła się kolejna siedziba drukarni Teodora Zalewskiego
11. Zapis w księdze zgonów parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach o śmierci żony Teodora Zalewskiego Anny Marii Zalewskiej z Wernerów
12. Ks. dr Augustyn Weltzel
13. Dzisiejszy kościół w Tworkowie
14. Grób ks. dr. Augustyna Weltzla
15. Pierwsza strona pierwszego wydania pracy ks. Augustyna Weltzla o rodzie Gaszynów zamieszczony w czasopiśmie „Towarzystwo Bożego Grobu"
16. Dzisiejsze epitafium w kaplicy Gaszynów w kościele św. Jakuba w Raciborzu
17. Herb bożogrobców
18. Herb joannitów
19. Stara rycina zamku w Żyrowej
20. Pałac w Żyrowej w roku 1986 przed renowacją
21. Widok pałacu w Żyrowej po renowacji przeprowadzonej przez ZRiMUE Remak w Opolu
22. Portret Melchiora Ferdynanda Gaszyny — fundatora annogórskiego klasztoru
23. Portret Jerzego Adama Franciszka Gaszyny — budowniczego kalwarii annogórskiej
24-25. Portrety Antoniego Gaszyny zwanego „Mocnym" — odnowiciela kalwarii na Górze Świętej Anny
26. Płyta nagrobna ks. Andrzeja Floriana Skodoniusa w kościele para-fialnym Wniebowzięcia NMP w Raciborzu
27. Grobowiec ks. Andrzeja Floriana Skodoniusa w kościele parafialnym Wniebowzięcia NMP w Raciborzu
28. Kaplica Gaszynów w kościele Św. Jakuba w Raciborzu
29. Odrestaurowane sklepienie w kaplicy Gaszynów w kościele św. Jakuba w Raciborzu przedstawiające herb Gaszynów
30. Pałac Gwiazdy — muzeum bitwy pod Białą Górą
31. Gospoda na Białej Górze — miejscu pamiętnej bitwy z 1620 r.
32. Na szczycie Białej Góry wznosi się dzisiaj Sanktuarium Matki Boskiej Zwycięskiej
33. Ruiny pałacu w Polskiej Cerekwi
34. Figura św. Jana Nepomucena w Polskiej Cerekwi
35. Figury św. Floriana i św. Barbary u bramy wejściowej na plac kościelny w Polskiej Cerekwi
36. Dzisiejszy stan pałacu w Zakrzowie
37. Melchior Ferdynand Gaszyna zm. 1665
38. Karol Ludwik Gaszyna zm. 1754
39. Jan Józef Gaszyna zm. 1738
40. Franciszek Antoni Gaszyna zm. 1827
41. Wanda Malwina von Donnersmarck
42. Napis na odwrocie portretu Wandy Malwiny z Gaszynów
43. Anna Barbara Gaszyna z Garnierów
44. Statua NMP na rynku w Raciborzu
45-48. Pałac w Krowiarkach
49. Herb Gaszynów na ścianie bocznej kaplicy kościoła parafialnego w Polskiej Cerekwi
50. Kościół pofranciszkański w dzisiejszym Koźlu
51. Kościół św. Krzyża na Górze Świętej Anny, gdzie znajdują się groby Gaszynów
52. Kaplica św. Magdaleny na Górze Świętej Anny
53. Herb i napis nad wejściem do kaplicy św. Magdaleny
54. Pałac w Turawie wg litografii z XIX w.
55. Kościół św. ap. Piotra i Pawła w Zakrzowie Turawskim
56. Kościół św. Mateusza w Kobylnie
57. Obecny kościół św. Michała Archanioła w Kotorzu Wielkim
58-59. Grobowiec Anny Barbary Gaszyny z Garnierów w Kotorzu Wielkim
60. Obecny kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie
61. Drewniany krzyż przy drodze Maków-Baborów, gdzie stały kiedyś trzy krzyże
62. Murowany krzyż przy drodze Racibórz-Krowiarki
63-66. W kościele w Makowie nad boczną pustą kaplicą grobową pozostały na ścianach jedynie epitafia pochowanych tam Gaszynów
67. Dzisiejsze mauzoleum w parku przy pałacu w Krowiarkach

Na okładce: herb Gaszynów z kościoła św. Mikołaja w Żyrowej

Ostatnie egzemplarze z wyczerpanego nakładu !

Książka może posiadać niewielkie ślady magazynowe na okładce

i minimalne zagięcia okładek.