Dominikanie w Nysie 1749—1810. Przyczynek do historii zakonu i miasta - Ks. KAZIMIERZ DOLA

Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku

WSTĘP :

Szeroką panoramę wielkich osiągnięć, ale i niedostatków badań nad dziejami Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce przedstawiono w 2006 r. w czwartym tomie Studiów nad historią dominikanów, gdzie podjęto problem historiografii i warsztatu badawczego. Wypowiedzieli się tu najbardziej kompetentni historycy z prof. Jerzym Kłoczowskim na czele.
Wynika z przeglądu całego dorobku, że więcej uwagi po­święcono dotąd dziejom zakonu braci kaznodziejów i jego klasztorów w średnio­wieczu i że prace tego okresu dotyczące są, wydaje się, wielostronniejsze i bardziej pogłębione.
Również ciekawe wypowiedzi odnoszące się do nowych kierunków badań zamieszczone w tym tomie dotyczą właśnie stuleci przedreformacyjnych. Może jest to efekt stanu zachowania źródeł.
Te dotyczące średniowiecza są stosunkowo łatwe do opanowania: jest ich w sumie niewiele, w pewnej części są opubli­kowane i jedynie rękopiśmienne kazania i kroniki z XV w. stwarzają czasem niepokonalne
trudności z odczytaniem. Źródła dla czasów nowożytnych są znacznie liczniejsze, wyjątkowo tylko są opublikowane, dla klasztorów miejskich o wielkich konwentach jest ich czasem tyle, że stwarzają historykowi trudności z ich obję­ciem.
W XVIII w. do klasycznych dokumentów dochodzą kroniki pisane w środo­wiskach dominikańskich, które znakomicie przedstawił o. J.A. Spież. Klasztory dominikańskie na Śląsku pozostawiły wcale dobrą dokumentację.
Zachowana ona jest przede wszystkim w Archiwum Państwowym we Wrocławiu i w dziale rękopisów tamtejszej Biblioteki Uniwersyteckiej. Mimo to tylko jeden klasztor doczekał się całościowego monograficznego opracowania, prawda, że najstarszy i naj­większy — św. Wojciecha we Wrocławiu.
Z pozostałych 15 średniowiecznych śląskich klasztorów (reformację przetrwało siedem) zainteresowanie wzbudziły tylko klasztory w Brzegu, Lewinie Brzeskim i Opolu.
Zwrócić też trzeba uwagę na doskonałe studia badawcze P. Kielara zamieszczone w redagowanych przez J. Kłoczowskiego Studiach nad historią dominikanów, t. I—II.

Rok św. Jacka i sesja przygotowana przez prof. Antoniego Barciaka w Zabrzu Święty Jacek Odrowąż i dominikanie na Śląsku dała okazję do zainteresowania się klasztorem dominikanów w Nysie; temat ten o tyle jest wygodny dla historyka, że dom ten istniał tylko 61 lat i to w zwartym okresie dziejowym: od opanowania Śląska przez Fryderyka II do kasaty w 1810 r.
prawie wszystkich klasztorów na Śląsku, także placówki w Nysie.
Stwarza to niemal komfortowe warunki dla pełnego opracowania historii domu. Zachowało się wystarczająco dużo materiałów źródło­wych, aby dać możliwie pełny obraz powstania i rozwoju klasztoru, życia i pracy zakonników, kasaty domu.
Zachowały się one głównie w Archiwum Państwowym w Opolu, a po części także w Archiwum Państwowym we Wrocławiu.

Dzięki tym źródłom możemy także stosunkowo dobrze poznać konwent nyski, zakonników przynajmniej z imienia i nazwiska.
Jest to jednak zespół za mały i przy­padkowy w stosunku do całej kongregacji śląskiej, by zatrzymać się nad nim i ana­lizować wiek, pochodzenie terytorialne i społeczne, długość życia braci.
Nie poz­walają zachowane materiały wejść w szczegóły codziennych zajęć zakonników. nie zachował się żaden diariusz i nie ma śladu po bibliotece, nie dają też źródła okazji wejścia do kościoła, by uczestniczyć w nabożeństwie i przyjrzeć się odpra­wiającemu je, posłuchać kazania, policzyć uczestników, dowiedzieć się skąd przy­szli.
Trzeba poprzestać na wyliczeniu nabożeństw i ich częstotliwości. Brak jest bliższych informacji o sposobie wykonywania opieki duszpasterskiej nad garnizo­nem wojskowym, który pozostawał w najbliższym sąsiedztwie klasztoru i kościoła.

Pojawiają się w opracowaniu w kilku miejscach bardzo szczegółowe informa­cje związane z topografią miasta, chodziło bowiem o usytuowanie klasztoru w terenie, w nowo zaplanowanym mieście koło Nysy, na drugim brzegu rzeki, któ­rego wszystkie ulice znamy od założenia. Podany został szczegółowy opis wnętrza kościoła po jego ostatniej restauracji przeprowadzonej staraniem ks. prob. Tadeusza Bartoszewskiego w 2007/2008 r. Zamieszczono także szereg informacji dotyczą­cych całej śląskiej kongregacji klasztorów dominikańskich, aby w kontekście za­konnym spojrzeć na miejsce w niej domu i konwentu nyskiego.

Widoki dawnej Nysy wzięte zostały z publikacji W. Beina i F.-Ch. Jarczyka, a plany budowli klasztornych przygotował P. Opałka.

Wyrażam swoją wdzięczność zarówno Dyrektorowi, jak i personelowi Archi­wum w Opolu za wszystkie udogodnienia w korzystaniu ze zbiorów archiwalnych, pracownikom Archiwum Państwowego we Wrocławiu, a także Wojewódzkiemu Urzędowi Ochrony Zabytków za udostępnienie archiwalnych zdjęć.


SPIS TREŚCI :

Wstęp

I. POCZĄTKI PLACÓWKI DOMINIKAŃSKIEJ W NYSIE

1. Okoliczności osiedlenia się

2. Śląska kongregacja dominikańska bł. Czesława

2.1. Ustanowienie kongregacji w 1756 roku

2.2. Kapituły kongregacji (dietae)

2.3. Nabór kandydatów. Nowicjat i studia

3. Przejęcie schedy franciszkańskiej w Nysie

II. BUDOWA KLASZTORU I KOŚCIOŁA

1. Kontynuacja budowli franciszkańskich

2. Budowa klasztoru. Ustanowienie domu zakonnego w 1753 r.

3. Budowa nowego kościoła

4. Wyposażenie wnętrza kościoła. Dzwony

4.1. Ołtarz główny

4.2. Malowidła ścienne

4.3. Ołtarze boczne

5. Dobroczyńcy

III. KONWENT

1. Skład osobowy

2. Urzędy i obowiązki

2.1. Superior (wikariusz)

2.2. Kaznodzieje

2.3. Spowiednik

2.4. Kwestarz

2.5. Zakrystian

3. Życie we wspólnocie braterskiej

3.1. Wskazania kapituł kongregacji śląskiej

3.2. Problemy życia klasztornego w Nysie

4. Ubóstwo zakonne

5. Kandydaci

6. Biblioteka

IV. DUSZPASTERSTWO

1. Służba Boża

2. Kaznodziejstwo

3. Bractwa. III zakon

4. Duszpasterstwo wojskowe

V. ŹRÓDŁA UTRZYMANIA

1. Kolekta ogólnodiecezjalna. Deputaty

2. Fundacje mszalne

3. Kwesta i inne dochody

4. Gospodarstwo domowe. Personel pomocniczy

5. Wydatki

6. Nadzór urzędów królewskich

VI. SEKULARYZACJA W 1810 ROKU

1. Kasata konwentu

2. Losy budynków klasztornych

 
Zakończenie

Dominikanie nyscy. Członkowie konwentu klasztornego w Nysie w latach 1749 — 1810 (układ alfabetyczny)

Zestawienie źródeł i opracowań