Wokół osoby i myśli Benedykta XVI. Wykłady otwarte zorganizowane w okresie Wielkiego Postu 2006

WPROWADZENIE :

W kwietniu 2005 r., kiedy kard. Joseph Ratzinger został wybrany na następ­cę św. Piotra, arcybiskup Kolonii kard. Joachim Meissner, wypowiadając się na temat dokonanego wyboru, użył w stosunku do nowego papieża określenia „Mo­zart teologii". Miał przy tym na myśli nie tylko zamiłowanie nowego papieża do muzyki, ale także teologiczną głębię i piękno jego nauczania, które charaktery­zują konsekwencja, jasność i systematyczność. Martin Hein, biskup Ewangelic­kiego Kościoła Kurhessen-Waldeck, należący do ekumenicznej Rady Kościołów w Niemczech, nawiązując do tego określenia, w następujących słowach wyraził się o Benedykcie XVI: „Wraz z nowym papieżem naprzeciw świata wychodzi świetny myśliciel wiary, który na najwyższym poziomie ciągle na nowo włącza się we współczesne dyskursy intelektualne (...) ostatnia rozmowa z filozofem Jürgenem Habermasem jest tego dowodem. Ratzingera określono «Mozartem teologii» i przez to całkiem trafnie wyrażono jasność i łatwość jego myślenia. (...) Tak samo jasny jest on w konfrontacji z duchem czasu, który ostatnio skry­tykował w swoim kazaniu na rozpoczęcie konklawe. We wszystkich debatach przyznaje się wyraźnie do duchowych podstaw swojego myślenia. To nie po­winno utrudniać dialogu z nowym papieżem, ale wręcz przeciwnie: to dopiero go umożliwia".

Z osobą J. Ratzingera, który w dniu wyboru na papieża samego siebie określił „zwykłym i skromnym pracownikiem winnicy Pańskiej", na czele Kościoła kato­lickiego stanął wybitny teolog oraz znany i ceniony myśliciel. Jako młody profesor był on, obok takich znanych teologów, jak: K. Rahner (1904-1984), Y. Congar (1904-1995), H. de Lubac (1896-1991), J. Danielou (1905-1974), H. Urs von Balthazar (1905-1988), M.D. Chenu (1894-1989), E.H. Schillebeeckx (ur. 1914) i H. Küng (ur. 1928), doradcą i ekspertem Soboru Watykańskiego II.
Jako pro­fesor teologii uniwersytetów w Bonn, Monastyrze, Tybindze i Ratyzbonie znany był z takich dzieł, jak: Das Problem der Dogmengeschichte in der Licht der katholischen Teologie (1966); Wprowadzenie w chrześcijaństwo (1968); Nowy lud Boży (1969); Glaube und Zukunft (1970); Die Einheit der Nationen. Eine Vision der Kirchenväter (1971); Dogma und Verkündigung (1973); Eschatologia - śmierć i życie wieczne (1977). Nazwisko nowego papieża znajduje się również pod ważnymi dokumentami Kongregacji Nauki Wiary wydanymi w czasie, kiedy był prefektem tej dykasterii watykańskiej.
Należą do nich m.in. Instrukcja o nie­których aspektach „teologii wyzwolenia" Libertatis nuntius (1984); Instrukcja o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu Libertatis conscientia (1986); Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i godności jego przekazywania Donum vitae (1987); Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis (1990), czy Deklaracja o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła Dominus Iesus (2000).
Z tego okresu znane są również książki będące zapisem rozmów z kard. J. Raztingerem: Raport o stanie wiary (1984), Sól ziemi (1996) oraz Bóg i świat (2000). Do tego tak wielkiego dorobku, liczącego ponad 600 pozycji, należą dokumenty, orędzia i przemówienia papieskie oraz encyklika Deus caritas est, opublikowana przez Benedykta XVI w pierwszym roku pontyfikatu.

Ciekawa osobowość, bliski współpracownik papieża Jana Pawła II, o którym napisał, że „(...) to wypróbowany przyjaciel", oraz ogromny dorobek naukowy i pisma doktrynalne stały się tematem wykładów otwartych w okresie Wielkiego Postu 2006, jak co roku zorganizowanych w Auli Muzeum Diecezjalnego w Opolu. Dobór tematu związany jest w sposób szczególny z pierwszą rocznicą wyboru na papieża oraz zbliżającą się pielgrzymką Benedykta XVI do Polski.
Rozważania zawarte w niniejszej publikacji, mające na celu przybliżenie bogactwa i specyfiki myśli papieskiej, mogą stanowić formę przygotowania do majowego spotkania z papieżem. Cechą wspólną wszystkich artykułów zawartych w niniejszej pozycji jest uwzględnienie zarówno dorobku naukowego z czasów akademickich J. Ratzingera, z okresu, kiedy był on prefektem Kongregacji Nauki Wiary, jak i dokumentów i przemówień papieskich ze szczególnym uwzględnieniem encykliki Deus caritas est, której tekst został zamieszczony w aneksie.

Cykl wykładów rozpoczął się referatem wygłoszonym przez biskupa opolskiego, jednocześnie długoletniego wykładowcy Wydziału Teologicznego Uni­wersytetu Opolskiego i Wielkiego Kanclerza tego wydziału, ks. abp. prof. dr. hab. Alfonsa Nossola na temat Historyczne znaczenie wyboru Benedykta XVI. W wykładzie, dla podkreślenia znaczenia wyboru dokonanego przez kardyna­łów podczas konklawe, został ukazany jego kontekst, jakim jest więź z papie­żem Janem Paweł II oraz niezwykła wiedza humanistyczna i teologiczna mą­drość J. Ratzingera, które stanowią potwierdzenie szczególnego znaczenia wy­boru oraz są dobrą prognozą dla tego pontyfikatu. Potwierdzeniem i sprawdzia­nem historyczności wyboru Benedykta XVI są, zdaniem biskupa opolskiego, dwa ważne wydarzenia, które dokonały się w pierwszym roku jego pontyfikatu.
Należy do nich XX Światowy Dzień Młodzieży w Kolonii w sierpniu 2005 r., oraz przemówienia papieskie podczas wizyty biskupów polskich ad limina Apostolorum na przełomie listopada i grudnia 2005 r., gdzie papież wykazał się znajomością specyfiki Kościoła lokalnego oraz trafnością wskazań duszpaster­skich dla Kościoła w Polsce.
Wydarzenia te prowadzą do wniosku, że wybór Benedykta XVI jest świadectwem odwagi i wiary w działanie i moc Ducha Świętego, wyrazem uniwersalności Kościoła, nadzieją na postęp w procesie pojednania polsko-niemieckiego oraz dawania świadectwa Ewangelii i gwarancją na kontynuację dzieła budowy cywilizacji miłości.

Dysputa kard. J. Ratzingera ze znanym filozofem współczesnym J. Habermasem w styczniu 2004 r. w Monachium, częste nawiązywanie do myśli znanych filozofów w wielu tekstach, zwłaszcza w encyklice Deus caritas est, świadczą nie tylko o znajomości filozofii i umiejętności wplatania przemyśleń o takim charakterze do prowadzonych dyskursów, ale są również potwierdzeniem filo­zoficznych fascynacji Benedykta XVI. Zagadnienie to stało się przedmiotem wykładu ks. dr. hab. Kazimierza Wolszy, prof. Uniwersytetu Opolskiego, kie­rownika Katedry Filozofii Systematycznej i Historii Filozofii Wydziału Teolo­gicznego Uniwersytetu Opolskiego, na temat Miłość i metafizyczna wielkość człowieka według Benedykta XVI.
Referent, nawiązując do pism kard. J. Ratzin­gera, wyjaśnił pochodzące z nich zawarte w tytule referatu podstawowe sfor­mułowania. „Metafizyczna wielkość" człowieka to innymi słowami godność, która opiera się na prawdzie, że człowiek został stworzony na obraz i podobień­stwo Boże, a której zaprzeczeniem są różnego rodzaju formy zwątpienia w wiel­kość człowieka, stanowiące rodzaj „metafizycznego smutku". Zdaniem referenta, potwierdzeniem metafizycznej wielkości człowieka jest miłość.
Doświadczenie miłości uzdalnia człowieka do miłości.

Jednym z głównych obszarów badań w dziedzinie teologii było dla prof. J. Ratzingera zagadnienie eklezjologii. Problematyka ta stała się przedmiotem wykładu, który wygłosił ks. dr hab. Andrzej Czaja, prof. Katolickiego Uniwer­sytetu Lubelskiego, kierownik Katedry Pneumatologii i Eklezjologii w Instytu­cie Teologii Dogmatycznej Wydziału Teologii KUL i kierownik Katedry Zasad Ekumenizmu w Instytucie Ekumenizmu i Badań nad Integracją Wydziału Teo­logicznego Uniwersytetu Opolskiego. Przedmiotem referatu Josepha Ratzingera elementarz nauki o Kościele jest ukazanie podstawowych zagadnień nauki o Ko­ściele w dziełach obecnego papieża. Autor w swoich rozważaniach poruszył rozumienie Kościoła jako braterskiej wspólnoty zgromadzonej na spożywaniu Ciała Pańskiego, co czyni go jednym Ciałem, zagadnienie sensu Kościoła oraz zasadnicze elementy interpretacji Kościoła jako wspólnoty. Jak podkreślił refe­rent, ideą przewodnią eklezjologii Ratzingera jest kategoria communio.
Inny aspekt myśli teologicznej papieża Benedykta XVI stał się przedmiotem referatu Josepha Ratzingera nauka o śmierci i życiu wiecznym, wygłoszone­go przez ks. prof. dr. hab. Piotr Jaskółę, prodziekana Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego ds. Dydaktyki i Nauki, dyrektora Instytutu Ekumenizmu i Badań nad Integracją Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, kierownika Katedry Teologii Kościołów Poreformacyjnych tegoż wydziału i re­daktora naczelnego czasopisma Studia Oecumenica. Referent, opierając się głównie na podręczniku eschatologii J. Ratzingera, ukazał specyfikę myślenia teolo­gicznego Benedykta XVI w odniesieniu do kwestii związanych z zagadnieniami śmierci i życia wiecznego. Specyfika ta oparta jest na biblijnym, chrystocentrycznym i antropologicznym ukierunkowaniu nauczania soborowego. W referacie zostały ukazane różne ujęcia nadziei eschatologicznej występujące w historii, indywidualne postawy wobec śmierci, zwłaszcza współczesne, interpretacje śmierci w myśli greckiej, nauce Starego i Nowego Testamentu oraz istotne praw­dy chrześcijańskie dotyczące życia wiecznego, a zatem nieba, piekła, czyśćca i zmartwychwstania.

Oprócz zagadnień dogmatycznych do kręgu zainteresowań teologicznych Benedykta XVI należy liturgia Kościoła, czego wyrazem jest m.in. książka Duch liturgii oraz wiele tekstów na ten temat. Zagadnienia te stały się przed­miotem wykładu Benedykta XVI rozumienie ducha liturgii, wygłoszonego przez ks. prof. dr. hab. Helmuta J. Sobeczkę, znanego i cenionego w Polsce liturgistę i kierownika Katedry Liturgiki i Hagiografii Wydziału Teologicznego Uniwersy­tetu Opolskiego. W referacie został podkreślony fakt, że bogactwo życia ducho­wego Benedykta XVI wiąże się z liturgią, a jego papieska posługa i przesłanie związane są również z liturgią.
Fakt ten jest podstawą specyfiki rozumienia litur­gii oraz oceny przez papieża posoborowej reformy liturgicznej. Referent zwrócił szczególną uwagę na akcentowane głownie w przemówieniu papieskim podczas Kongresu Eucharystycznego w Bari ważność i znaczenie świętowania niedzieli, pełnego i owocnego udziału w Eucharystii oraz innych form kultu Eucharystii.
Ostatni wielkopostny wykład otwarty miał formę debaty, której celem było ukazanie przesłania pierwszej encykliki Benedykta XVI Deus caritas est, uzna­wanej za przesłanie programowe pontyfikatu Benedykta XVI, oraz ukazanie innych podstawowych zagadnień nie zawartych w tym dokumencie, ale będą­cych istotnym i programowym elementem papieskiego przesłania.
Europa Be­nedykta, to tytuł wystąpienia ks. prof. dr. hab. Stanisława Rabieja, prodziekana Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego ds. Studentów i Współpracy z Zagranicą i kierownik Katedry Badań nad Integracją Instytutu Ekumenizmu i Badań nad Integracją Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego i wi­cedyrektor tegoż instytutu. Ks. dr Konrad Glombik, adiunkt w Katedrze Teologii Moralnej, Etyki Społecznej i Duchowości Wydziału Teologicznego Uniwersy­tetu Opolskiego, w referacie Misja Benedykta XVI na rzecz pokoju na świecie ukazał zasadnicze aspekty strategii pokoju w myśli obecnego papieża.
Istotne elementy przesłania encykliki Benedykta XVI przedstawił w referacie „Jak śmierć potężna jest miłość". Teologiczne podstawy wiary w nieśmiertelność ks. prof. dr hab. Tadeusz Dola, dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego i kierownik Katedry Teologii Fundamentalnej i Religiologii tego wydziału. Ks. mgr-lic. Arnold Drechsler, dyrektor Caritas Diecezji Opolskiej, w wykładzie Encyklika Caritas podjął się próby odczytania pierwszej encykliki papieskiej w kontekście aktualnej sytuacji i zadań posługi charytatywnej Ko­ścioła w Polsce.

Podjęte tematy w nauczaniu papieża Benedykta XVI potwierdzają tezę wybitnego teologa XX w. H. Ursa von Balthasara, że „prawda jest symfonicz­na". Niniejsza publikacja jest jedynie częścią prezentacji bogatego dorobku na­ukowego, myśli i osobowości papieża Benedykta XVI. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa, które we wstępie do książki Służyć prawdzie napisała osoba, której poświęcona została ta publikacja: „Myślę, że książka niniejsza może stać się jakąś cząstką służby na rzecz współpracy z Prawdą. Oczekuje gościnnego przyjęcia, oczekuje ze strony Czytelnika współmyślenia i współwiary. Pragnę­łaby uchylić okna, abyśmy mogli wejrzeć w głąb ewangelicznej Prawdy. Chciałaby pobudzić do współpracy, być pomocą w miłości, jaką nakazał nam Pan w swym nowym przykazaniu (J 13,34)".

Wyrazy wdzięczności należą się zarówno wszystkim wykładowcom, któ­rzy w Wielkim Poście 2006 r. stali się przewodnikami na drodze odkrywania prawdy, oraz uczestnikom wykładów i dyskusji, którzy swoją obecnością dali świadectwo współpracy z Prawdą. Szczególne podziękowanie należy się kie­rownictwu, nauczycielom i uczniom Studium Muzyki Kościelnej, dzięki którym każde ze spotkań rozpoczynało się od wysłuchania utworu organowego. Cykl wielkopostnych wykładów otwartych 2006 został uwieńczony koncertem mu­zyki pasyjnej w wykonaniu zespołu Schola Cantorum Opoliensis „Legenda", działającemu przy Politechnice Opolskiej pod kierownictwem Elżbiety i Alfre­da Willimów.

Ks. Konrad Glombik



5PIS TREŚCI :

Wprowadzenie   

Abp Alfons Nossol — Historyczne znaczenie wyboru Benedykta XVI

Ks. Kazimierz Wolsza — Miłość i metafizyczna wielkość człowieka według Benedykta XVI

Ks. Andrzej Czaja — Josepha Ratzingera elementarz nauki o Kościele

Ks. Piotr Jaskóła — Josepha Ratzingera nauka o śmierci i życiu wiecznym

Ks. Helmut Jan Sobeczko — Benedykta XVI rozumienie ducha liturgii

Ks. Stanisław Rabiej — Europa Benedykta

Ks. Konrad Glombik — Misja Benedykta XVI na rzecz pokoju na świecie

Ks. Tadeusz Dola — „Jak śmierć potężna jest miłość". Teologiczne podstawy wiary w nieśmier­telność

Ks. Arnold Drechsler — Encyklika caritas


ANEKS

Encyklika Deus caritas est Ojca Świętego Benedykta XVI

Inhaltsverzeichnis