Sztuka sakralna w służbie Eucharystii. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zakład Historii Sztuki Sakralnej ...

WPROWADZENIE

W ramach obchodów 10-lecia czasopisma „Liturgia Sacra, Liturgia — Musica — Ars" odbyła się interdyscyplinarna konferencja naukowa, jaka miała miejsce na Wy­dziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego w dniach 12—13 września 2005 r. Obrady konferencji odbywały się w trzech sekcjach, odpowiadających poszczególnym działom tematycznym czasopisma: liturgia, muzyka kościelna i sztuka sakralna. Wy­kłady referentów koncentrowały się pośrednio lub bezpośrednio na Eucharystii. Część materiałów opublikowana została w drugim numerze „Liturgia Sacra" z 2005 r., na­tomiast niniejsza publikacja obejmuje pozostałe opracowania referentów sekcji his­torii sztuki sakralnej wygłoszone w drugiej części konferencji.
W słowie powitania uczestników konferencji ks. abp prof. dr hab. Alfons Nossol wskazał na wielką rolę, jaką odgrywa liturgia, muzyka i sztuka w zrozumieniu tajem­nicy Bożego piękna. Podkreślił, że dzięki tym czynnikom łatwiej dziś dotrzeć z Bo­żym przesłaniem do współczesnego człowieka. Do uczestników konferencji skierował także słowa rektor Uniwersytetu Opolskiego — prof. dr hab. Józef Musielak, który życzył wszystkim, by Eucharystia wraz z tym wszystkim, co jej towarzyszy, była le­piej odkrywana jako dar Boga dla człowieka.

Referat o. dra Jana Golonki OSPPE, kustosza zbiorów z Jasnej Góry, zatytuło­wany Eucharystia jako broń w czasie najazdu szwedzkiego, wpisał się w kontekst obchodzonego jubileuszu 350-lecia cudownej obrony Jasnej Góry.
Autor w swoim wystąpieniu podkreślił, że źródła pisane i dzieła sztuki znajdujące się w skarbcu pozwalają nam zrozumieć tajemnicę obrony Jasnej Góry w 1655 r. Cud ten był tak blisko, jak realna rzeczywistość Chrystusa w Eucharystii.
Wiara obrońców okazała się najsilniejszą bronią.

Ks. mgr-lic. Henryk Pyka, dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, omówił Cyborium w kształcie Arki Przymierza w zbiorach Muzeum Archidiecezjal­nego w Katowicach. W wystąpieniu swoim podkreślił, że program ikonograficzny cyborium może wypełnić i wzbogacić treści zarówno liturgicznego, jak i kateche­tycznego przepowiadania, dotykające tajemnicy Eucharystii.

Dr Marta Pieniążek-Samek z Muzeum Narodowego i Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach omówiła mało znany obraz Jana Styki Cudowne rozmnożenie chleba z kościoła p.w. św. Wojciecha w Kielcach. Obraz ten należy do ciekawszych dzieł religijnych akademizmu polskiego końca XIX w. Styka pędzlem ukazał to, co jed­noznacznie wyrażają dokumenty kościelne, stawiające w centrum Chrystusa rozda­jącego chleb eucharystyczny uczniom i wierzącym.

Ks. mgr-lic. Andrzej Rusak, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu, w swoim wystąpieniu omówił Aspekty eucharystyczne zawarte w uznawanym za cudowny gotyckim dwustronnym obrazie Sulisławskim. Stwierdził, że treści ikonogra­ficzne prezentowanego dzieła stanowią o wadze obiektu jako swoistego zapisu kultu eucharystycznego w XV w. Podkreślała to również jego funkcja — służył w przesz­łości jako wieko bursy dla chorych i jako pacyfikał. Obraz uznawany jest jako cudow­ny i obserwuje się ciągły wzrost ruchu pielgrzymkowego. Bogata treść przedstawienia wskazuje na głęboką duchowość anonimowego twórcy.

Dr Michał Woźniak, reprezentujący Uniwersytet im. M. Kopernika w Toruniu i Muzeum w Malborku, przedstawił wybrane naczynia liturgiczne Vasa Sacra — ze Skarbca Katedralnego w Płocku. Katedra płocka — jako jedna z najstarszych pol­skich katedr — posiada szereg wybitnej klasy zabytków złotnictwa, które są sztan­darowymi przykładami sztuki złotniczej w Polsce.
Pośród nich wyróżnić można sze­reg dzieł gotyckich i barokowych, które powstały w polskich ośrodkach wytwórczych, a także w wielu z nich znaleźć można refleksy złotnictwa zachodnioeuropejskiego.

Rok Eucharystii, przeżywany z ustanowienia papieża Jana Pawła II, stał się okaz­ją, by w archikatedrze gnieźnieńskiej uczytelniać szczegóły jej wyposażenia, w od­niesieniu do sprawowanej Eucharystii. Kustosz katedry — ks. mgr Jan Kasprowicz omówił Cudowny krucyfiks z Katedry Gnieźnieńskiej.

Przedmiotem opracowania mgra Jarosława Gałęzy, dyrektora Muzeum Wsi Opol­skiej, była analiza materialnych znaków obecnych w wiejskich budowlach. Autor w kontekście swego wystąpienia: Eucharystia w budownictwie wiejskim na Śląsku Opolskim, stwierdził, iż znaki sakralne zróżnicowaną funkcją, przypominają o naszej przynależności do Kościoła i zobowiązują do życia zgodnego z wyznawaną wiarą.

Ks. dr Piotr Paweł Maniurka, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Opolu, na tle nyskiego złotnictwa omówił nowo otwarty Skarbiec świętego Jakuba w Nysie. Wy­kazał, że złotnicy nyscy, oprócz wrocławskich, byli twórcami naczyń liturgicznych spotykanych jeszcze dziś w świątyniach diecezji. Jedną z cenniejszych kolekcji jest zachowany zbiór Vasa Sacra w kościele św. Jakuba w Nysie. Wyeksponowane w nys­kim skarbcu złotnicze wyroby naczyń liturgicznych są wyrazem wiary wielu poko­leń chrześcijan żyjących na ziemi śląskiej w Nysie.

Mgr Romuald Nowak, kierownik oddziału Muzeum Narodowego Panorama Racławicka we Wrocławiu, w swoim opracowaniu pt. Najświętszej Pannie Maryi w hołdzie, dokonał analizy ikonograficznej i stylistycznej barokowych fresków znaj­dujących się w kościele Nawiedzenia NMP w Łączniku (diecezja opolska). Autor wysunął kilka dyskusyjnych wniosków odnośnie autorstwa fresków.

Ks. dr Wojciech Zdon w referacie „Filary Kościoła" O ikonografii kościoła podominikańskiego w Wysokim Kole wyakcentował znaczenie związku architektury i malarstwa dla duchowej jedności wspólnoty Kościoła — jako wspólnoty „świętych obcowania".
Misterium Eucharystii ma na celu zjednoczenie człowieka z Bogiem, a jego naturalnym środowiskiem jest świątynia. Dlatego od wieków miejsce to wy­różniało się swoją architekturą i wystrojem, kieruje także myśli wchodzących do niego ku transcendentnej rzeczywistości i jednocześnie udziela wskazówek dotyczących codziennego życia.

Prof. dr Marian Paciorek (ASP Kraków) w referacie Ołtarz Mariacki Wita Stwo­sza omówił jedno z najwybitniejszych dzieł sztuki zachowanych na terenie Polski, uwzględniając daty wszelkich prac restauracyjnych i konserwatorskich wraz z infor­macjami o charakterze technologicznym. Ten zebrany materiał jest pewnego rodzaju kompendium dokonanych prac, a jednocześnie daje obraz dzisiejszym konserwato­rom o zasięgu robót i związanych z nimi problemami.

Kaplica Zygmuntowska jest bez wątpienia najpiękniejszą i najbardziej wartoś­ciową budowlą w stylu włoskiego odrodzenia poza Italią, nazwana ponad sto lat te­mu przez niemieckiego historyka sztuki Augusta Esseweina „perłą renesansu z tej strony Alp". Wartość zabytkową ma tym większą, że zachowała swój wygląd z ok­resu renesansu bez większych zmian stylistycznych. Prof. Ireneusz Płuska (ASP Kra­ków) w referacie Konserwacja Kaplicy Zygmuntowskiej przy Katedrze Wawelskiej przedstawił ostatnio przeprowadzone prace konserwatorskie w tak cennym dla naszej kultury zabytku. Według powszechnej opinii historyków sztuki i konserwatorów prace renowacyjne w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu były obecnie jednymi z największych i najbardziej znaczących realizacji konserwatorskich w Europie u pro­gu nowego tysiąclecia.
Było to wielkie przedsięwzięcie konserwatorskie i naukowe o randze europejskiej.

Opublikowane w niniejszym zbiorze artykuły pragną dopełnić obchody 10-lecia czasopisma „Liturgia Sacra", zwłaszcza jego działu poświęconego sztuce sakralnej.

Ks. Piotr Paweł Maniurka


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Jarosław Gałęza — Eucharystia w budownictwie wiejskim na Śląsku Opolskim

Jan Golonka OSPPE — Moc Eucharystii orężem w czasie szwedzkiego oblężenia Jasnej Góry w 1655 roku. Świadectwo źródeł pisanych i zabytków sztuki

Ks. Jan Kasprowicz — Cudowny krucyfiks z katedry gnieźnieńskiej — jego dzieje i kult

Ks. Piotr Paweł Maniurka — Skarbiec Świętego Jakuba w Nysie   

Romuald Nowak — Najświętszej Pannie Maryi w hołdzie. O freskach w kościele Nawiedzenia NMP w Łączniku

Marian Paciorek — Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Kalendarium ze szczególnym uwzględnieniem prac restauracyjnych i konserwatorskich

Marta Pieniążek-Samek — Cudowne rozmnożenie chleba z kościoła pw. św. Wojciecha w Kielcach. Mniej znane dzieło Jana Styki

Ks. Henryk Pyka — Wokół cyborium w kształcie Arki Przymierza w zbiorach Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach

Ireneusz Płuska — Konserwacja kaplicy Zygmuntowskiej przy Katedrze Wawelskiej

Ks. Andrzej Rusak — Aspekty eucharystyczne zawarte w uznawanym za cudowny gotyckim dwu­stronnym obrazie sulisławskim

Michał Woźniak — Vasa sacra — wybrane naczynia liturgiczne ze skarbca katedralnego w Płocku

Ks. Wojciech Zdon — „Filary Kościoła". Uwagi o ikonografii kościoła podominikańskiego w Wysokim Kole

Wykłady na sympozjum z okazji 10-lecia „Liturgia Sacra"