Ukryta religijność kina

WPROWADZENIE [obszerny fragment] :

Gdy w kwietniu 2000 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego dobiegała końca dwudniowa sesja «Skazani na tajemnicę», poświę­cona twórczości Krzysztofa Kieślowskiego, jej organizatorzy — zachęceni przez zaproszonego do Opola Krzysztofa Piesiewicza, scenarzysty filmów Kieślow­skiego — postanowili przygotować kolejne spotkanie z filmem. Czymś intere­sującym i owocnym okazało się bowiem połączenie możliwości zobaczenia filmów (w kinie „Kraków" odbyły się projekcje Krótkiego filmu o zabijaniu i Trzech kolorów: Czerwony) i refleksji nad nimi, ułatwionej przez obecność współautora obu obrazów.
Poszukiwanie tematyki — obracającej się wokół kina i teologii — doprowadziło do zainteresowania kinem ukrytej religijności, filmami stawiającymi pytania o człowieka i o Boga, nie zawsze dającymi gotowe odpowiedzi. Liczne spotkania, rozmowy, dyskusje osób angażujących się w przygotowanie sesji potwierdziły zainteresowanie tak sformułowaną tematyką, jak i wskazały na metodę pracy: o filmach nie wystarczy mówić; trzeba także je pokazać jak najszerszej publiczności.
Tak powstał gotowy już projekt siedmiodniowego wydarzenia: przeglądu filmów odbywającego się w w dniach 22—28 kwietnia 2001 r. w kinie „Kraków" i w sali kinowej Młodzieżowego Domu Kultury oraz przygotowanego przez Katedrę Homiletyki i Środków Przekazu Wiary dwu­dniowego sympozjum naukowego, mającego miejsce 27 i 28 kwietnia w auli Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.

«Ukryta religijność kina» rozpoczęła się w niedzielę, 22 kwietnia, przeglądem filmów animowanych Piotra Dumały. Pokazane zostały zarówno dawne (Czarny kapturek i Lykantropia), jak i nowsze filmy (m. in. Ściany i Łagodna) autora związanego m. in. z miesięcznikiem „Kino". Spotkanie z autorem filmów, prowadzone przez Katarzynę Jabłońską z „Więzi" stało się okazją do wymiany opinii na temat możliwości wypowiedzi twórczej, stworzonych przez techniki kina animowanego.

W kolejne dni przeglądu opolska i przyjezdna publiczność Sympozjum wypełniała szczelnie obie sale kinowe: w kinie „Kraków" zostały wyświetlone: La strada (reż. Federico Fellini), Solaris (reż. Andriej Tarkowski), Weiser (reż. Wojciech Marczewski), Drzewo na saboty (reż. Ermanno Olmi), Siódma pieczęć (reż. Ingmar Bergman) oraz Viridiana (reż. Luis Bunuel). W kinie „Studio" zostały pokazane kolejno Światła wielkiego miasta (reż. Charles Chaplin), Iluminacja (reż. Krzysztof Zanussi), Niebo nad Berlinem (reż. Wim Wenders) oraz Pieniądz (reż. Robert Bresson).

Tematyka przeglądu okazała się interesującą propozycją dla widzów, tłumnie uczestniczących w pokazach. Okazało się, że filmy należące do klasyki kina, nie zawsze łatwe w odbiorze ze względu na tematykę czy stosowane rozwiązania języka filmowego, wciąż cieszą się ogromnym powodzeniem.

W drugiej, naukowej, części sympozjum (27—28 kwietnia), odbywającej się na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego, została przedstawiona seria wykładów na temat religijności ukrytej w kinie; wykłady ilustrowane były wybranymi przez autorów fragmentami filmów.
Tadeusz Sobolewski (krytyk filmowy, publikujący m. in. w „Gazecie Wyborczej" i w miesięczniku „Kino") otwierając Sympozjum wskazał na moż­liwość odkrywania sensu obecnego w obrazach filmowych. Krzysztof Kornacki (Gdańsk) przedstawił religijność kina okresu stalinowskiego w Polsce, identy­fikując analogie pomiędzy chrześcijaństwem a strukturami ideologicznymi tworzonymi i narzucanymi w tamtym okresie, natomiast ks. dr Andrzej Luter (Łowicz) zarysował miejsce księdza w polskim kinie powojennym. Drugiego dnia naukowej części Sympozjum dr hab. Tadeusz Lubelski (Uniwersytet Jagielloński) omówił ukrytą (a czasem ukrywaną) religijność kina PRL, dr Mariola Marczak (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) dokonała analizy religijności w twórczości Krzysztofa Zanussiego, a ks. dr Marek Lis (Uniwersytet Opolski) wskazał na obecność wątków biblijnych w kinie niebiblijnym.

Teksty powyższych wystąpień, uzupełnione o listę 45 szczególnie wartościowych filmów ogłoszoną przez Papieską Radę do spraw Środków Społecznego Przekazu oraz o bibliografię obrazującą obecność religijności w kinie, są treścią niniejszej publikacji. Może ona posłużyć zarówno jako dokumentacja opolskiego wydarzenia, jak i przyczynek do dalszego rozwijania teologicznej refleksji nad kinem, jednym z elementów współczesnej kultury...

Ks. Marek Lis


TREŚĆ :

Ks. Marek Lis — WPROWADZENIE

TADEUSZ SOBOLEWSKI — POSZUKIWANIE SENSU

KRZYSZTOF KORNACKI — RELIGIJNE ASPEKTY POLSKIEGO KINA SOCREALISTYCZNEGO
I. Komunizm a religia
II. Socrealizm wobec katolicyzmu i Kościoła katolickiego
III. Socrealistyczne wyznanie wiary
1. Socrealistyczny raj
2. Socrealistyczne (pozorne) piekło
3. Proletariat - siła, która zbawi ludzkość
4. Partia - przewodnik na drodze do zbawienia
5. Socrealistyczna eschatologia
6. Stalin, czyli źródło objawienia i historii świętej
7. Święci
III. Socrealistyczna religijność
IV. Socrealistyczny kościół i kult
Literatura

KS. ANDRZEJ LUTER — KSIĄDZ W POLSKIM FILMIE
I. Oskarżyciel czy obrońca
II. Wstecznik i autorytet
III. Milczenie
IV. Pociąg
V. Demony
VI. Cudowne miejsce
VII. Gest i słowo
VIII. Powołanie
Literatura

TADEUSZ LUBELSKI — UKRYTA RELIGIJNOŚĆ KINA PEERELU
I. Wskazówka księdza Tischnera
II. Model tomistyczny: Struktura kryształu
III. Model kartezjański: Głos z tamtego świata
IV. Model buberowski: Jak daleko stąd, jak blisko
Literatura

MARIOLA MARCZAK — RELIGIJNE POSZUKIWANIA KRZYSZTOFA ZANUSSIEGO
I. Religijność widzialna: hagiografie
II. Hagiografie ukryte
III. Religijność ludzkich małości
IV. Poszukiwanie Boga
V. Podsumowanie
Literatura

KS. MAREK LIS — ELEMENTY BIBLIJNE W FILMACH NIEBIBLIJNYCH
I. Obecność Biblii w kulturze
II. Kino biblijne - próba definicji
III. Obecność Biblii w filmach niebiblijnych
1. Biblia jako książka, widoczna na ekranie
2. Biblia jako test cytowany werbalnie wprost diegetycznie
3. Biblia jako tekst cytowany werbalnie wprost ekstradiegetycznie
4. Werbalne odniesienia do fragmentów Biblii i jej przekształceń
5. Wizualne cytaty z Biblii
6. Postaci i wydarzenia biblijne obecne w filmie
IV. „Figury": transformacje Biblii w kinie
1. Grzech pierworodny i jego konsekwencje: Drzewo na saboty
2. Odkupienie przez ofiarę: Dzień zagłady
3. Zmartwychwstanie: Matrix
V. Podsumowanie
Literatura

KINO W SŁUŻBIE RELIGII, WARTOŚCI I SZTUKI — Lista 45 filmów polecanych przez Papieską Radę
do spraw Środków Społecznego Przekazu
I. Religia
II. Wartości
II. Sztuka

BIBLIOGRAFIA