Śmierć i pogrzeb Chrystusa w Ewangeliach apokryficznych — KS. KAZIMIERZ JÓZEF DROZD

SŁOWO WSTĘPNE [obszerny fragment] :

Polska literatura biblijna nie może się, niestety, poszczycić bogatym dorobkiem naukowym z dziedziny apokryfów zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Wystarczy spojrzeć na dokładny spis bibliografii tej monografii, by zauważyć pro­porcje pomiędzy literaturą obcojęzyczną i polską w tym względzie. Jednakże nawet w bogatszej literaturze zagranicznej nie podjęto całościowego i wyczerpującego opra­cowania opisów męki Jezusa w apokryfach. Owszem posiadamy fragmentaryczne opracowania względnie przekłady z mniejszym czy większym komentarzem tych apokryfów (a zwłaszcza Ewangelii Piotra), traktujących o męce Chrystusa.
Pracę dok­torską ks. Kazimierza Drozda trzeba więc powitać z wielką radością, gdyż uzupełnia wielką lukę badawczą w dziedzinie bogatej tematyki pobożnościowej i poniekąd teologicznej apokryfów Nowego Testamentu.
Autor po ogólniejszym, ale wyczer­pującym wstępie do apokryfów Nowego Testamentu przechodzi do omówienia wszy­stkich apokryfów o konstrukcji zbliżonej do ewangelii kanonicznych i tematyce narracyjnej o męce Jezusa i skupia się wokół zasadniczego wątku męki Jezusa, tj. śmierci, nie pomijając tematu pogrzebu. Ten splot zagadnień występuje bowiem nie tylko w ewangeliach kanonicznych, lecz także w ewangeliach apokryficznych. Autor zaczyna słusznie od Ewangelii Piotra, która niemalże wyłącznie opisuje mękę Jezusa i najbardziej odzwierciedla narracje pasyjne ewangelii kanonicznych, nie mówiąc już o tym, że jest także najstarszą wśród opracowanych przez ks. Drozda apokryficznych ewangelii pasyjnych.

Następnie oprócz Ewangelii Nikodema autor opracował także te apokryfy, dla których wątek pasyjny nie był jedynym i został słabiej czy szerzej uwzględniony, czyli Ewangelię Hebrajczyków, Ewangelię Filipa i Ewangelię Gruzińską.
Każdy apokryf został dokładnie przeanalizowany. Po wprowadzeniu szczegółowym i po omówieniu dokładnym tekstu następuje jego wnikliwa egzegeza. Z wielkim kunsz­tem autor na tej podstawie przeprowadza porównanie z odpowiednim tekstem kanonicznych ewangelii. Ta część jest szczególnie cenna, gdyż pozwala nam spojrzeć w świat autorów apokryfów, na ich mentalność, religijne czy nawet filozoficzne tendencje i to w dwu ważnych tematach soteriologicznych kerygmatu Nowego Testamentu w ogóle, a w szczególności ewangelii kanonicznych.

Po tak dogłębnym zbadaniu tematyki pasyjnej w apokryfach z równoczesnym zastosowaniem metody porównawczej, która pozwoliła na wyprowadzenie odpo­wiednich wniosków dla zbliżeń i odchyleń od ewangelii kanonicznych każdego z przeanalizowanych apokryfów; ale przecież nie tylko w sferze literackiej czy nawet podtematycznej, lecz szczególnie w sferze myślenia religijno-filozoficznego, zakażonego w wielu wypadkach prątkami dualistycznej gnozy w jej łagodniejszym czy nawet radykalnym wydaniu (doketyzm), można określić kontrowersyjny charakter chrystologiczny, soteriologiczny, mariologiczny czy nawet angelologiczny pasyj­nych tesktów apokryficznych.

Obszerny obraz tych różnic w światopoglądach ksiąg natchnionych i nienatchnionych, jakimi są apokryfy, przedstawiony jest w końcowym rozdziale. Nie jest on tylko podsumowaniem poprzednich sumariów, lecz rozwiniętym przemyślanym trak­tatem, w którym autor wskazał na źródła ideologii przyczyniającej się do oderwania się koncepcyjno-teologicznego od pism kanonicznych.

Rozprawa doktorska, prezentowana tu jako książka, jest pracą dojrzałą. Nie pow­stała ona z dnia na dzień, ale rodziła się długo, głównie z powodu samodzielnego uporania się z tematem, inaczej mówiąc, z poszczególnymi apokryfami, które trzeba było samodzielnie dokładnie przebadać, aby wyniki nie były iluzyjne, lecz naukowe i obiektywne.
Recenzenci: o. prof. dr hab. Andrzej S. Jasiński OFM i ks. prof. dr hab. Ryszard Rubinkiewicz ocenili tę pracę bardzo pozytywnie. Ks. Rubinkiewicz, aktualny konsultor Papieskiej Komisji Biblijnej w Rzymie i prezes polskich biblistów przy Episkopa­cie Polskim, kieruje w KUL Katedrą Literatury Międzytestamentalnej i jest jednym z największych znawców w świecie biblijnym literatury apokryficznej.
Cytuję jego zdanie po przeprowadzonej obronie doktorskiej ks. Drozda: „Ktokolwiek będzie chciał opracować temat związany ściśle czy luźniej z zagadnieniem pasyjnej litera­tury apokryficznej, będzie musiał sięgnąć do znakomitej rozprawy doktorskiej ks. Drozda.
Dlatego musi ona koniecznie ujrzeć światło dzienne w formie eleganckiej publikacji książkowej w możliwie dużym nakładzie".

Ja osobiście, jako promotor ks. Drozda podziwiałem jego wytrwałość, zapał i go­towość przyjęcia uwag. Wszak to ks. Drozd był już proboszczem. Nie mogę w tych słowach wstępnych pominąć ogromnych zasług mojego pomocnika, także mojego doktora, ks. prof. Henryka Lempy, który wiele czasu poświęcił ks. Drozdowi i nie­które kaznodziejskie jego tony sprowadzał do tonacji ściśle naukowych. Jego zasłu­ga w doprowadzeniu tej rozprawy do perfekcji jest niemała...

Lublin 20 czerwca 2002 r.    O. Hugolin Langkammer OFM


WSTĘP

Po wniebowstąpieniu Chrystusa apostołowie, a po nich pierwsi misjonarze ro­zeszli się w cztery strony ówczesnego świata „(...) i głosili Ewangelię wszędzie, a Pan współdziałał z nim i potwierdzał naukę znakami, które jej towarzyszyły" (Mk 16,20).
Ewangelia to „dobra nowina" o Bożym dziele odkupienia, którego dokonał Bóg-Człowiek Jezus z Nazaretu, poprzez swoje życie, nauczanie, śmierć i zmartwych­wstanie. To głoszenie ewangelii (kerygmatu) obserwujemy już w pierwszym kazaniu św. Piotra wygłoszonym w Jerozolimie w dzień Pięćdziesiątnicy do licznej rzeszy Żydów z Palestyny i diaspory (por. Dz 2,4-36). Wielu słuchaczy wtedy uznało Jezu­sa ukrzyżowanego za Mesjasza, przyjęło chrzest i powiększyło grono pierwotnego Kościoła.
To samo orędzie głosił po swoim nawróceniu apostoł narodów — św. Paweł. Skondensowane treści zbawcze głoszone przez św. Pawła spotykamy w tzw. homologiach. Są to formuły wyznania wiary. Obecne są one w jego listach ...

Podobne wątki zbawcze znajdujemy w listach św. Piotra (por. 1 P 1,19-21; 2,22-24; 3,18-22). Również spotykamy je w prologu Hbr 1,1-4 czy J 1,1-18. Wszystkie te formuły zawierają w sobie myśli soteriologiczne. Soteriologia ta wyrażona jest w Credo naszej wiary:

On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się Człowiekiem. Ukrzyżowany również za nas, pod Poncjuszem Piłatem został umęczony i pogrzebany. I zmartwychwstał dnia trzeciego, jak oznajmia Pismo.

W przekonaniu głosicieli „dobrej nowiny", jak i samych chrześcijan, tajemnica paschalna Jezusa Chrystusa stała się nie tylko punktem szczytowym Jego ziemskie­go życia, ale również najważniejszym wydarzeniem eschatologicznym dla upadłej ludzkości i całego wszechświata (jej wymiar kosmiczny).

Niestety, już od zarania Kościoła pojawiły się tendencje zmierzające do oddzielenia „Jezusa historii" od „Chrystusa wiary". „Chrystus miał być wytworem wspólnoty, która kreowała sobie Mesjasza zgodnie z zapotrzebowaniami, w jakich się znalazła — postulat socjologiczny. Współcześni egzegeci ten sceptycyzm już przezwyciężyli. Uzasadnienie powstania wspólnoty popaschalnej domaga się przyjęcia historyczności ziemskiej działalności Jezusa, który w Kościele jest czczony jako Mesjasz — Syn Boży".

Ponieważ wydarzenia paschalne są najważniejsze w życiu Jezusa Chrystusa a tym samym dla całego chrześcijaństwa i ludzkości, w niniejszej dysertacji zajmiemy się opisami pierwszej fazy wydarzenia paschalnego, tj. Jego śmierci i pogrzebu. Opisy te znajdują się w ewangeliach kanonicznych Nowego Testamentu, ale również zmodyfikowane w tzw. ewangeliach apokryficznych.

Ewangelie apokryficzne zaczęły się pojawiać pod koniec I w. po Chr., a autorzy ich zazwyczaj podszywali się pod imiona apostołów.
Prezentowali siebie jako naocz­nych świadków słów i czynów Jezusa Chrystusa. Posługiwali się takimi wyrażeniami, jak: „widziałem", „słyszałem". W pisaniu apokryfów kierowali się często poglądami gnostyckimi.

Choćby z pobieżnej ich lektury wyłania się problem relacji pomiędzy „Jezusem historii" a „Chrystusem wiary", co wcześniej nadmieniono.
Zgodnie z tematem pracy zagadnienie tejże relacji należy zawęzić do opisów śmierci i pogrzebu Jezusa Chrystusa w obu rodzajach ewangelii.

W zakres zatem materiału podlegającego badaniu wejdą, z jednej strony, opisy pasyjne ewangelii apokryficznych: Ewangelii Piotra (EwPt), Ewangelii Nikodema (EwNik), Ewangelii Hebrajczyków (EwHbr), Ewangelii Filipa (EwF) i Ewangelii Gruzińskiej (EwGruz), a z drugiej — opisy pasyjne ewangelii kanonicznych Nowego Testamentu.

Tu rodzi się pytanie: Jaki rodzaj metody naukowej zastosowano w pracy? Po­nieważ praca ma mieć charakter porównawczy obu rodzajów opisów (apokryficz­nych i natchnionych), w badaniach tekstów posłużono się metodą egzegetyczno-porównawczą. Autor miał na uwadze ustalenia Papieskiej Komisji Biblijnej zawarte w Interpretacji Pisma Świętego w Kościele (Poznań 1994).

Celem pracy jest przede wszystkim wykazanie zbieżności i rozbieżności w obyd­wu opisach pasyjnych dotyczących obrazu Jezusa Chrystusa (zwłaszcza Jego natur), jak również ukazanie innowacji w opisach apokryficznych.

Na temat elementów pasyjnych w ewangeliach apokryficznych pisali już arty­kuły czy opracowania autorzy zagraniczni i polscy.

Stan badań w odniesieniu do poszczególnych ewangelii apokryficznych w za­kresie śmierci i pogrzebu Jezusa w ogólnym zarysie przedstawia się następująco:
— Ewangelię Piotra w języku francuskim opracował M.G. Mara, podając wstęp, grecki tekst krytyczny, przekład na język francuski, komentarz i indeks;
— również obszerny komentarz do EwPt napisał L. Vaganay;
— z niemieckich autorów EwPt zajmował się C. Maurer. Uwzględnił on ówczesną tradycję i warunki napisania dzieła, określił on historyczny, literacki i teologicz­ny charakter dzieła, a przede wszystkim jego skażenie doketyzmem, nazywając elementy doketyczne „obcymi klimatowi Nowego Testamentu";
— ostatnio G. Theissen podważa opinię bpa Serapiona odnośnie skażenia doketyz­mem EwPt i stawia pytanie: Jaki rodzaj doketyzmu wyznawali adresaci?;
— z polskich biblistów zajmujących się apokryfami Nowego Testamentu należy wymienić przede wszystkim H. Langkammera, który omawiając EwPt zwraca uwagę na zbieżność wątków pasyjnych z wątkami w ewangeliach kanonicznych Nowego Testamentu. Opowiada się za doketycznym charakterem dzieła, pod­kreślając kompletny brak imienia własnego Kyriosa — Jezus. Za doketyczne uważa wiersze: 10, 19, 41-44;
— tematyką pasyjną EwPt zajmował się również P. Szefler;
— kolejną ewangelią apokryficzną, w której występują wątki pasyjne, jest Ewan­gelia Nikodema. Należy ona do tzw. „Cyklu Piłata". Jej nowszym opracowa­niem zajął się F. Scheidweiler. Z greckiego przełożył na język niemiecki, podał jej historyczne tło powstania i jej związki z pisarzami wczesnochrześcijańskimi. Autor opracowania skomentował poszczególne fazy procesu, ukrzyżowania, śmierci, pogrzebu i zstąpienia Jezusa do otchłani. Domeną tego apokryfu jest wybielanie Piłata od winy za śmierć Jezusa.
Piłat w dyspucie z Żydami odpiera ich ataki przeciw Jezusowi swoimi logicznymi wnioskami. Piłat posługuje się oświadczeniami świadków;
— G. Theissen zwraca uwagę na żonę Piłata i jej rolę, jaką odegrała w późniejszym jego życiu, bowiem została ona uzdrowiona przez Jezusa. Oczywiście jest to wpływ późniejszej legendy;
— tłumaczeniem EwNik na język polski zajął się M. Starowieyski. Tekst zaopa­trzył obszernym komentarzem;
— Ewangelię Hebrajczyków badał P. Yielhauer. Podał treść i objętość dzieła w sto­sunku do Ewangelii św. Mateusza. Wykazał zależność EwHbr od prologu Ewangelii św. Jana i tekstów Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza. Również uzasadnia jej zależność od EwNaz i EwEb. Zalicza ją do ewangelii judeochrześcijańskich. Ewangelia ta nacechowana jest elementami gnostycko-synkretycznymi, o czym bardzo mocno świadczy wiersz 29;
— fragmentaryczną Ewangelię Filipa opracował H.Ch. Peuch. Dodajmy, że apokryf ten został odnaleziony dopiero w 1945 r. w Nag Hammadi w Górnym Egipcie. Spisany w języku koptyjskim znajduje się obecnie w koptyjskim muzeum w Starym Kairze. Tekst koptyjski zakłada pierwotny tekst grecki. Terminy i wątki manichejskie w tekście tępione już były przez pisarzy wczesnochrześcijańskich. Pseudo-Filip występuje tu jako pisarz, który z polecenia Jezusa spisał wszystkie Jego słowa, czyny i wszystko, czego doświadczył z Tomaszem i Mateuszem";
— wiersze pasyjne tego apokryfu (55 i 91) nie wiele wnoszą do odtworzenia obrazu cierpiącego Jezusa. Według wiersza 53 Jezus to „rozciągnięta Eucharystia", a wiersz 91 przedstawia legendę o pochodzeniu krzyża Jezusowego (dzieło Józefa z Nazaretu);
— na koniec prezentacja Ewangelii Gruzińskiej. Jest ona apologią mofizytyzmu. Na język polski z języka gruzińskiego przetłumaczył ją prawosławny prof. UW G. Peradze. Rękopis gruziński znajduje się w Bodleian Library w Oxfordzie (Wandrop Ms 27). Wcześniej spisana była EwGruz w języku ormiańskim. Świadczą o tym wadliwe transkrypcje gruzińskie. Zawiera w sobie elementy liturgii ormiańskiej względnie bizantyjskiej;
— nowym opracowaniem tekstu w języku polskim zajął się M. Starowieyski, dołączając obszerny komentarz.

Temat niniejszej pracy zaproponował Promotor — o. prof. zw. dr hab. Hugolin Langkammer OFM, aby uzupełnić braki omawianego zagadnienia poprzez wyczer­pujące opracowanie monograficzne.

Jak wyżej wspomniano, stroną porównawczą dla badanego materiału apokry­ficznego stały się nie tylko opisy pasyjne zawarte w ewangeliach kanonicznych, ale również odnośne wypowiedzi z innych ksiąg biblijnych Starego i Nowego Testa­mentu, jak również wypowiedzi z dzieł pozabiblijnych związanych z tematem, jak np. wypowiedzi Józefa Flawiusza, czy choćby medyczne określenie samej śmierci.

Praca niniejsza o charakterze porównawczym składa się z sześciu rozdziałów.
Rozdział I omawia: opisy, znamiona apokryfów Nowego Testamentu, cel ich napisania i wylicza te ewangelie apokryficzne, których opisy pasyjne mają być pod­dane analizie.

Rozdział II przedstawia synopsę pasyjnych tekstów kanonicznych i apokryficz­nych (tabela 1 i 2). Okaże się ona pomocną przy omawianiu zbieżności i rozbieżności wątków teologicznych w rozdziale VI.

Rozdział III zajmuje się Ewangelią Piotra. Jest ona według pewnych znamion doketyzującym kerygmatem apologetycznym osoby Jezusa jako Kyriosa (Pana), skierowanym do nieznanych odbiorców o niesprecyzowanych dokładniej zapotrze­bowaniach religijnych. Choć zbieżna w zasadzie z opisami kanonicznymi, zaciera jednak fizyczne cechy i zachowania się „Jezusa historii" na korzyść „Chrystusa wiary". Widoczne są tu również elementy antyjudaistyczne. Jest to antyjudaizm natury religijnej.

Rozdział IV omawia Ewangelię. Nikodema. Jest ona barwną parafrazą ewangelii kanonicznych. Głosi nie tylko zmartwychwstałego Chrystusa, ale bierze również w obronę Piłata, którego apokryf wybiela od winy za śmierć Jezusa, obciążając tym samym Żydów. Wyrazem obciążania Żydów jest sądowa sprawa Józefa z Arymatei, który za zajęcie się pogrzebem Jezusa został uwięziony przez Sanhedryn. Jed­nak z dobrze strzeżonego więzienia uwalnia Józefa zmartwychwstały Jezus. Tym samym uwolniony Józef staje się koronnym świadkiem prawdy o zmartwychwsta­niu, co przyczynia się do rzekomego nawrócenia się Sanhedrynu.

Rozdział V zajmuje się Ewangelią Hebrajczyków, Ewangelią Filipa (obie frag­mentaryczne) i monofizycką Ewangelią Gruzińską. Ewangelia Hebrajczyków należy do ewangelii judeochrześcijańskich i jest „formą paralelną" do Ewangelii św. Mate­usza. Opisy jej posiadają koloryt palestyński. Ewangelia Filipa nasycona jest ideami gnostycko-manichejskimi. Zalicza się ją do tzw. literatury gnomicznej (mądrościowej). Ewangelia Gruzińska jest apologią monofizytyzmu. Jest zbieżna z ewangeliami kanonicznymi. Zawiera elementy z liturgii ormiańskiej, względnie bizantyjskiej.

Rozdział VI zawiera syntezę pozyskanego materiału analitycznego w aspekcie chrystologiczno-soteriologicznym. Drogą porównań wyłoniono specyficzne różnice zachodzące w obu opisach, które stanowią o zbieżności i rozbieżności wątków chrystologiczno-soteriologicznych, a tym samym kreują odmienny obraz cierpiącego Jezusa Chrystusa. Rozdział kończy się ogólnym podsumowaniem materiału pozyska­nego drogą syntezy i prezentacją innowacji apokryficznych.

W zakończeniu autor zwraca uwagę na brak odpowiednich i wyczerpujących opracowań apokryficznych w zakresie pasyjnym, co stwarzało dodatkową uciążli­wość w pisaniu pracy. Potwierdzono przewijające się elementy antyjudaizmu na podłożu religijnym. Istotną dla wyników pracy jest odmienna prezentacja obrazu Jezusa ukrzyżo­wanego i pogrzebanego. Opisy kanoniczne zachowują równowagę pomiędzy naturą ludzką i boską Jezusa Chrystusa. Natomiast opisy apokryficzne, których autorzy kierowali się poglądami doketyczno-monofizyckimi, gloryfikują Chrystusa wiary, co jest sprzeczne z doktryną katolicką.

W tym miejscu składam wyrazy podziękowania Czcigodnemu Promotorowi — o. prof. zw. dr. hab. Hugolinowi Langkammerowi OFM za nadzorowanie toku pracy.


SPIS TREŚCI :

Słowo wstępne   

Wykaz skrótów    

Bibliografia   

Wstęp   

I. EWANGELIE APOKRYFICZNE O ŚMIERCI I POGRZEBIE PANA JEZUSA
NA TLE LITERATURY APOKRYFICZNEJ NOWEGO TESTAMENTU

1. Charakterystyka apokryfów Nowego Testamentu
1.1. Co to jest apokryf?
1.2. Kryteria apokryfów
1.2.1. Tajemnicze pochodzenie, nieznani autorzy
1.2.2. Błędna nauka teologiczna
1.2.3. Osobliwe gatunki literackie
1.2.3.1. Ewangelie apokryficzne
1.2.3.2. Dzieje apokryficzne
1.2.3.3. Listy apokryficzne
1.2.3.4. Apokalipsy apokryficzne
1.2.4. Synkretyczny charakter
1.2.5. Nieprawdopodobna treść
1.2.6. Niedopuszczenie do kanonu
2. Cel pisania apokryfów
3. Ewangelie apokryficzne mówiące o śmierci i pogrzebie Pana Jezusa

II. ZESTAWIENIE PASYJNYCH TEKSTÓW KANONICZNYCH I APOKRYFICZNYCH (tabela 1 i 2)

Tabela 1. Opis ewangeliczny (kanoniczny) śmierci krzyżowej i pogrzebu Jezusa
Tabela 2. Opis apokryficzny śmierci krzyżowej i pogrzebu Jezusa

III. EWANGELIA PIOTRA

1. Problematyka historyczno-literacka
1.1. Tytuł utworu
1.2. Autor
1.3. Czas i miejsce powstania. Adresaci
1.3.1. Czas powstania
1.3.2. Miejsce powstania
1.3.3. Adresaci
1.4. Tekst, język, styl    
1.5. Treść i struktura utworu
1.5.1. Treść
1.5.2. Struktura utworu
1.6. Gatunek literacki
1.7. Relacje do Biblii i literatury wczesnochrześcijańskiej
2. Tekst EwPt iV,10-VIII,32
3. Egzegeza tekstu wraz z porównaniem z tekstem natchnionym
3.1. Śmierć Pana i zdjęcie z krzyża
3.2. Pogrzeb Pana
4. Wnioski
4.1. Aspekt historyczny
4.1.1. Śmierć Pana
4.1.2. Pogrzeb Pana
4.2. Aspekt literacki
4.3. Aspekt teologiczny
4.3.1. Chrystologia
4.3.2. Soteriologia (teologiczne znaczenie śmierci i pogrzebu Jezusa)
4.3.3. Doktryny względnie ich ślady występujące w apokryfie
4.3.3.1. Antyjudaizm
4.3.3.2. Elementy gnostycko-doketyczne

IV. EWANGELIA NIKODEMA

1. Problematyka historyczno-literacka
1.1. Tytuł utworu
1.2. Autor
1.3. Czas i miejsce powstania. Adresaci
1.4. Tekst i język
1.5. Treść i struktura utworu
1.5.1. Treść
1.5.2. Struktura utworu
2. Tekst
2.1. EwNik (gr. A), X, I-XII,2
2.2. EwNik (gr. B), X,4 oraz wariant z kodeksu C do X,4
3. Egzegeza tekstu EwNik (gr. A), X,1-XII,2 oraz EwNik (gr. B) X,4
wraz z wariantem z kodeksu C do X,4. Porównanie z tekstem natchnionym
3.1. Egzegeza tekstu EwNik (gr. A) X,1-XII,2
3.2. Analiza tekstu EwNik (gr. B) X,4 oraz wariantu z kodeksu C do X,4 i porównanie wyników z tekstem natchnionym   
4. Wnioski   
4.1. Aspekt historyczny
4.2. Aspekt literacki
4.3. Aspekt teologiczny
4.3.1. Chrystologia
4.3.2. Soteriologia: teologiczne znaczenie śmierci i pogrzebu Pana Jezusa
4.3.3. Ujawnione tendencje doktrynalne

V. INNE EWANGELIE APOKRYFICZNE

1. Ewangelia Hebrajczyków
1.1. Najważniejsze dane historyczne
1.2. Tekst
1.3. Egzegeza tekstu wraz z porównaniem z tekstem natchnionym
1.4. Wnioski
1.4.1. Aspekt historyczny
1.4.2. Aspekt literacki
1.4.3. Aspekt teologiczny
1.4.3.1. Chrystologia
1.4.3.2. Soteriologia
1.4.3.3. Elementy gnostyckie
1.4.3.4. Antyjudaizm i wybielanie Piłata od winy
2. Ewangelia Filipa   
2.1. Najważniejsze dane historyczno-literackie
2.2. Tekst
2.3. Egzegeza tekstu wraz z porównaniem z tekstem natchnionym
2.4. Wnioski
2.4.1. Aspekt historyczny
2.4.2. Aspekt literacki
2.4.3. Aspekt teologiczny
3. Ewangelia Gruzińska
3.1. Kwestie historyczno-literackie
3.1.1. Tytuł utworu
3.1.2. Autor, czas i miejsce powstania
3.1.3. Tekst (stan aktualny)
3.1.4. Układ i treść dzieła
3.1.5. Cel napisania apokryfu
3.2. Tekst pasyjny
3.3. Egzegeza tekstu wraz z porównaniem z tekstem natchnionym
3.3.1. Śmierć i pogrzeb Jezusa Chrystusa
3.3.2. Straż przy grobie Jezusa i groźba Piłata przeciwko Żydom
3.4. Wnioski
3.4.1. Aspekt historyczny
3.4.1.1. Śmierć i pogrzeb Pana Jezusa
3.4.1.2. Straż przy grobie i groźba Piłata przeciwko Żydom
3.4.2. Aspekt literacki
3.4.3. Aspekt teologiczny
3.4.3.1. Chrystologia monofizycka
3.4.3.2. Soteriologia (zbawcze znaczenie śmierci i pogrzebu Chrystusa)
3.4.3.3. Ujawnione tendencje doktrynalne

VI. SPECYFIKA OPISÓW KANONICZNYCH ŚMIERCI I POGRZEBU JEZUSA CHRYSTUSA A SPECYFIKA OPISÓW APOKRYFICZNYCH

1. Omówienie różnic zachodzących w opisach kanonicznych i apokryficznych śmierci i pogrzebu Pana Jezusa
1.1. Ukrzyżowanie Jezusa    
1.1.1. Miejsce ukrzyżowania
1.1.2. Podział szat
1.1.3. Żołnierze pilnujący Jezusa wiszącego na krzyżu
1.1.4. Czas ukrzyżowania
1.1.5. Napis na krzyżu
1.1.6. Ukrzyżowanie łotrów
1.2. Wyszydzanie Jezusa ukrzyżowanego
1.2.1. Szyderstwa przechodniów
1.2.2. Szyderstwa arcykapłanów, uczonych w Piśmie i starszych
1.2.3. Szyderstwa żołnierzy
1.2.4. Szyderstwa łotrów   
1.3. Słowa Jezusa na krzyżu
1.3.1. Modlitwa Jezusa za prześladowców
1.3.2. Słowa skruszonego łotra
1.3.3. Słowa do Matki i umiłowanego ucznia Jana
1.3.4. Krótko przed śmiercią
1.3.5. Słowa Jezusa umierającego
1.3.6. Słowa wypowiedziane w agonii
1.4. Śmierć Jezusa i wydarzenia jej towarzyszące
1.4.1. Zaleganie ciemności
1.4.2. Śmierć Jezusa
1.4.3. Rozdarcie się zasłony świątynnej
1.4.4. Drżenie ziemi, pękanie skał, otwarcie się grobów
1.4.5. Wyznanie setnika
1.4.6. Niewiasty świadkami śmierci Jezusa
1.4.7. Skrucha tłumów
1.4.8. Przebicie boku Jezusa
1.5. Pogrzeb Jezusa
1.5.1. Józef z Arymatei prosi Piłata o wydanie ciała Jezusa
1.5.2. Złożenie ciała Jezusa do grobu
1.6. Straż przy grobie
2. Kanoniczna prezentacja teologiczna śmierci i pogrzebu Pana Jezusa
2.1. Chrystologia   
2.1.1. Jezus Chrystus z Nazaretu — prawdziwym człowiekiem
2.1.1.1. Jezus ukrzyżowany (por. Mk 15,22-28 i par.)
2.1.1.2. Jezus wyszydzony (por. Mk 15,29-32 i par.)
2.1.1.3. Realna śmierć Jezusa (por. Mk 15,33-37 i par.)
2.1.1.4.    Świadkowie śmierci (por. Mk 15,40n)   
2.1.1.5. Pogrzeb Jezusa (por. Mk 15,42-47 i par.)   
2.1.2. Jezus Chrystus wcielonym Bogiem
2.1.2.1. Ukrzyżowanie
2.1.2.2. Wyszydzanie Jezusa
2.1.2.3. Słowa Jezusa Chrystusa z krzyża świadczące o Jego Bóstwie
2.1.2.4. Nadzwyczajne wydarzenia towarzyszące śmierci Jezusa Chrystusa przemawiające za Jego Boskością
2.1.3. Teologiczne znaczenie śmierci i pogrzebu Jezusa Chrystusa w ewangeliach kanonicznych (soteriologia)
2.1.4. Tendencje doktrynalne
3. Apokryficzna prezentacja teologiczna śmierci i pogrzebu Jezusa Chrystusa
3.1. Chrystologia (tytuły chrystologiczne)
3.1.1. Ewangelia Piotra (IV,10-VIII,33)
3.1.2. Ewangelia Nikodema (gr. A) X,I-XII; (gr. B) X,4 i wariant z kodeksu C do X,4
3.1.3. Ewangelia Hebrajczyków (wiersze 22, 27, 29, 42, 50, 51)
3.1.4. Ewangelia Filipa (wiersze 53, 91)
3.1.5. Ewangelia Gruzińska (XXVI-XXVII)
3.2. Soteriologia (teologiczne znaczenie śmierci i pogrzebu Jezusa Chrystusa)
3.2.1. Ewangelia Piotra (IV,10-VIII,33)
3.2.2. Ewangelia Nikodema (gr. A X,1-XII,2; gr. B X,4 i wariant z kodeksu C do X,4)
3.2.3. Ewangelia Hebrajczyków (wiersze 22, 27, 29, 42, 50, 51)
3.2.4. Ewangelia Filipa (wiersze 53, 91)
3.3. Tendencje doktrynalne    
3.3.1. Obecność elementów gnostycko-mistyczno-doketycznych w opisach pasyjnych — obcych klimatowi Nowego Testamentu
3.3.2. Antyjudaizm i uniewinnienie Piłata
3.3.2.1. Ewangelia Piotra (IV, 10-VIII,33)
3.3.2.2. Ewangelia Nikodema (gr. A X, 1-XII; gr. B XX,4 i wariant z kodeksu C do X,4)
3.3.2.3. Ewangelia Hebrajczyków (wiersz 50)
3.3.2.4. Ewangelia Gruzińska (XXV-XXVII)
4. Zbieżności i rozbieżności wątków teologicznych w opisach kanonicznych i apokryficznych śmierci i pogrzebu Jezusa Chrystusa
4.1. Wątki chrystologiczne   
4.1.1. Jezus z Nazaretu — człowiekiem
4.1.1.1. Ujęcie kanoniczne
4.1.1.2. Ujęcie apokryficzne
4.1.2. Ukrzyżowany Jezus Chrystus — Bogiem-Człowiekiem
4.1.2.1. Ujęcie katolickie
4.1.2.2. Ujęcie apokryficzne
4.2. Wątki soteriologiczne
4.2.1. Ujęcie katolickie
4.2.2. Ujęcie apokryficzne
4.3.Wątki mariologiczne i angelologiczne obecne w pasyjnych opisach apokryficznych w kontekście do Łk 1,26-38 i J 19,25-27
5. Końcowe zestawienie wniosków. Dostrzeżone innowacje apokryficzne
5.1. Odrębna struktura literacka
5.2. Naruszona zasada tożsamości ewangelijnej
5.3. Niektóre teksty skażone doketyzmem
5.4. Sprzeczna mariologia
5.5. Rozbieżna soteriologia
5.5.1. Aspekt katolicki
5.5.2. Aspekt apokryficzny
5.5.2.1. Ewangelia Piotra
5.5.2.2. Ewangelia Hebrajczyków
5.5.2.3. Ewangelia Filipa
5.5.2.4. Ewangelia Nikodema
5.5.2.5. Ewangelia Gruzińska
5.6. Teologiczne znaczenie pogrzebu Jezusa Chrystusa
5.6.1. Ujęcie katolickie
5.6.2. Ujęcie apokryficzne
5.7. Zagadnienia angelologiczne
5.8. Innowacje apokryficzne dostrzeżone w poszczególnych opisach pasyjnych
5.8.1. Ewangelia Piotra
5.8.2. Ewangelia Nikodema
5.8.3. Ewangelia Hebrajczyków
5.8.4. Ewangelia Filipa
5.8.5. Ewangelia Gruzińska
5.9. Przydatność katechetyczno-kaznodziejska

Zakończenie

Zusammenfassung
Inhaltsverzeichnis