Moc „narrativum”. Idee biologii we współczesnym dyskursie humanistycznym

Z notatki wydawniczej :

Informacja i jej badanie przywiodło nauki biologiczne do neoewolucjonistycznych teorii
i rozstrzygnięć określanych mianem „trzeciej kultury”. Autorka stawia tezę i dowodzi,
że w przyrodoznawstwie za sprawą teorii samolubnego genu i jej ekstrapolacji na gruncie
memetyki powstała nowa teoria kultury oparta na koncepcji memu i ewolucji informacji pozagenetycznej.
Zarysowuje też własny program badawczy memetyki, konfrontuje ją z innymi teoriami „trzeciej kultury”,
zwłaszcza z teorią chaosu.
Te dociekania prowadza Autorkę do hipotezy „narrativum”, czyli atraktora uniwersalnej przestrzeni
fazowej ideosfery, basenu przyciągania mowy, myśli i idei. W ten sposób memetyka ujawnia swoje
możliwości poznawcze jako interdyscyplinarna teoria i nowa metodologia nauk ahumanistycznych.


SŁOWO OD AUTORA :

Parafrazując słowa Zygmunta Baumana dotyczące popularności terminu  „globalizacja”,
z równą pewnością można by dziś powiedzieć:  „Informacja jest na ustach wszystkich”.
Stanowi nie tylko pokarm codzienny naszych umysłów, przedmiot pożądania, wymiany,
handlu, manipulacji i konsumpcji. Stała się także obiektem zainteresowań zarówno
szeroko pojmowanych nauk społecznych, jak i przyrodniczych.
 „Społeczeństwo informacji”,  „rewolucja informacyjna”,  „nowe technologie informacyjne”,
 „szybkość przesyłu informacji”, to tylko nieliczne z określeń, których używamy dzisiaj
powszechnie do opisu i interpretacji świata człowieka, świata społeczeństw ponowoczesnych.
Naukowe badanie informacji doprowadziło współcześnie do znaczących przesunięć w uznawanych
dotąd paradygmatach naukowych, a nauki biologiczne do znamiennego zwrotu ku sferze ludzkiej kultury
i prowokacyjnych niejednokrotnie teorii noszących ogólne miano „trzeciej kultury”.
W książce tej staram się dociec źródeł owego zwrotu przyrodoznawstwa w stronę ludzkiego symbolizmu,
w stronę idei i ich form, dotychczas badanych prawie wyłącznie przez humanistów.
Próbuję także ustalić jego skutki i rozważyć możliwości wykorzystania go w poszerzeniu wiedzy
i rozumieniu przedmiotu humanistyki, w moim przekonaniu bowiem, za sprawą przyrodoznawczego
zainteresowania informacją - szczególnie zaś za sprawą teorii samolubnego genu (the selfish gene)
Richarda Dawkinsa - buduje się oto  „na naszych oczach”, nowa teoria kultury, bliska w swych założeniach
ponowoczesnej filozofii i socjologii kultury. Wsparta na empirycznie potwierdzonej ewolucji informacji
pozagenetycznej, tworzącej ideosferę jako kolejny (po biosferze) poziom ewolucji życia na Ziemi
nie powinna chyba pozostawać przez nas niedostrzeżona.
Wywiera wpływ nie tylko na rozumienie kultury, na koncepcję  „dzieła” i „autora”, ale nawet na pojmowanie
 „narracji” - jednego z głównych obiektów interdyscyplinarnych negocjacji przebiegających aktualnie
pomiędzy literaturoznawstwem, socjologią i antropologią kultury.

Swoje dociekania poświęciłam tu również próbie zbudowania pewnego zarysu programu badań humanistycznych,
opartego na krytycznej ocenie dotychczasowych osiągnięć „trzeciej kultury”, a zwłaszcza konfrontacji memetyki
z innymi, służącymi dziś biologii teoriami, szczególnie teorią chaosu. Synteza tych dociekań przywiodła mnie
zaś do postawienia hipotezy narrativum jako atraktora gatunkowej przestrzeni fazowej człowieka,
swoiście ludzkiego basenu przyciągania myśli (i umysłów). Do hipotezy narracji wreszcie
jako nowej jakości, wyłaniającej się w efekcie zmiany, sprzężenia zwrotnego zachodzącego w dynamicznym
układzie: umysłu - środowisko. Jakości, bez której nie możemy już żyć.

Przyznaję, że w trakcie tych zmagań z nauką o drugim replikatorze - memetyką i przyrodoznawczą wizją
życia kultury, które staram się tu przedstawić, przynajmniej kilka osób uległo chwilowemu, mam nadzieję,
zainfekowaniu ideą wirusa umysłu; wiele też uznało temat za istotny i na pewno wart zaprezentowania
w szerokim obszarze kulturowej teorii narracji. Należą do nich zarówno otwarci na nowe idee i zawsze chętni
do naukowych dyskusji paleontolodzy - dr Elena Yazykova z Katedry Biosystematyki Uniwersytetu Opolskiego
i dr John Jagt z Muzeum Ziemi w Maastricht, służący mi nieraz swoją cenną wiedzą na temat historii życia na Ziemi,
jak również moi studenci oraz niezwiązani zupełnie z kręgami akademickimi, a świadomie (i w ramach weryfikacji
teorii) poddawani czasem przeze mnie memetycznej presji zaraźliwej informacji przyjaciele - filologowie, kulturoznawcy,
muzykolodzy, folkloryści i informatycy. Te  „zarażenia”, i to zainteresowanie tematem stanowiło dla mnie w istocie
wielkie wsparcie i ważną motywację do pracy. Zarówno zdystansowane i kompetentne uwagi doświadczonych przedstawicieli
przyrodoznawstwa, poszukujących naukowych wyjaśnień procesów biogeologicznych, jak i żarliwe nieraz, choć wsparte
tylko na osobistym doświadczaniu kultury potwierdzenia i zaprzeczenia trafności niektórych koncepcji formułowanych
na gruncie teorii thought contagion, wyrażane przez „testowanych” dyskutantów, były mi znaczącą pomocą w budowaniu
krytyki i zgłębianiu zagadnień tej teorii kultury. Pragnę im wszystkim wyrazić w tym miejscu głęboką wdzięczność.

Osobne podziękowanie należy się tu również wnikliwym recenzentom tej książki, profesorowi dr. hab. Michałowi Tempczykowi
i profesorowi dr. hab. Piotrowi Kowalskiemu, których celne uwagi i głęboka znajomość problemów - odpowiednio:
filozofii nauk przyrodniczych i metodologicznych podstaw teorii chaosu oraz literaturoznawstwa i studiów kulturowych -
dopomogły mi znacznie w nadaniu ostatecznego kształtu przedstawianym tu tezom.
Za wyrozumiałość dla moich naukowych apostazji dziękuję także Pani profesor dr hab. Ewie Kosowskiej - kierownikowi Zakładu
Teorii i Historii Kultury, z którym jestem związana od początku swej działalności naukowej, a także mojej córce Zuzannie,
cierpliwie znoszącej wiele niedogodności życia w świecie ludzi owładniętych ideą rozwikłania tajemnic ideosfery.



SPIS TREŚCI :

Słowo od autora

Wprowadzenie
Głód informacji i apetyty biologii

Rozdział I
Stare geny i domino Dawkinsa

Rozdział II
Memetyczna gra

Rozdział III
Informacja jako infekcja

Rozdział IV
Ideogeneza. Narodziny ideosfery

Rozdział V
Koewolucja czy współudzielność? Nowa synteza

Rozdział VI
Od noosfery do noologii

Rozdział VII
We władzy Czwartego Królestwa

Zakończenie
Wyłoniony atraktor i nowe jakości

Bibliografia

Indeks nazwisk

Summary
Zusammenfassung