Muzyka religijna – między epokami i kulturami. T. 1

Z notatki wydawniczej :

Książka prezentuje współczesne rozważania o muzyce religijnej, ze szczególnym uwzględnieniem polskiej.
Stanowi kontynuację badań, które od wielu lat prowadzone są w Instytucie Muzyki Uniwersytetu Śląskiego
w Cieszynie. Redaktorzy wyodrębnili trzy kręgi tematyczne. Pierwsza część zawiera prace z dziedziny etnologii
i folklorystyki (m.in. problem śpiewactwa wędrownego, repertuar religijny związany z okresem Wielkiej Nocy).
Drugi krąg to przedstawienie muzyki religijnej w perspektywie historycznej. Autorzy artykułów prezentują sylwetki
często nieznanych twórców (m.in. ks. Józefa Łasia), analizują polski (i nie tylko) repertuar religijny,
pytają o obecność sacrum w muzyce. Trzecia część to rozprawy omawiające repertuar religijny obecny
w tradycji Kościoła Polskokatolickiego.


WPROWADZENIE :

Różnorakie związki sztuki dźwięków i religii chrześcijańskiej na przestrzeni wieków
uzasadniają stawianie pytań o miejsce polskiej muzyki religijnej w dziejach Europy.
Mimo zmiennych uwarunkowań historycznych i geopolitycznych religijna twórczość muzyczna
— ludowa czy artystyczna — zawsze bowiem istniała, rozwijała się i służyła ukierunkowywaniu
ducha ludzkiego ku temu, co najwyższe, najlepsze, co boskie.
„Rdzeń piękna — Boskość — pisał ongiś Bohdan Pociej — zobowiązuje do najwyższego z możliwych
do osiągnięcia poziomu estetyczności. A cóż dopiero, kiedy sztuka, każda ze sztuk według swojej specyfiki,
podejmuje religijny temat! Sztuka religijna godna tego miana musi być zawsze sztuką
o najwyższym poziomie wartości estetycznej”.
Muzyka religijna jest takiej oto sztuki przypadkiem szczególnym.
Książka, którą oddajemy do rąk Czytelników, stanowi przegląd badań nad muzyką religijną — umiejscowioną
między kulturami i epokami — z perspektywy początku XXI wieku. Jednocześnie jest ona kontynuacją
dotychczasowych rozważań naukowych, prowadzonych od kilku lat w Instytucie Muzyki Uniwersytetu Śląskiego
w Cieszynie, a zwieńczonych dwoma już tomami publikacji.
Dodajmy, że autorami prac w tym tomie, podobnie jak w poprzednich, są znani badacze polskiego repertuaru religijnego
wywodzący się z akademickich ośrodków całej Polski, z Uniwersytetem Śląskim włącznie.
W pierwszej grupie artykułów znajdują się prace z zakresu etnologii i folklorystyki.
Dalej zamieszczono teksty podejmujące aspekt religijny w muzyce w perspektywie historycznej: od epoki baroku
po czasy współczesne. Dokonywany jest w nich opis i (niejednokrotnie) analiza polskiego repertuaru religijnego,
prezentowane są sylwetki mało znanych muzyków — twórców muzyki religijnej, wreszcie stawia się pytania
o inspiracje religijne i o obecność sacrum w muzyce. Na zakończenie składają się artykuły dotyczące repertuaru
religijnego obecnego w żywej tradycji Kościoła Polskokatolickiego.

Zbiór szesnastu artykułów otwiera praca Piotra Dahliga Śpiewacy wędrowni, lirnicy i ich repertuar jako odwzorowanie świata.
Autor rozważa w niej interesujący problem śpiewactwa wędrownego w perspektywie porównawczej, interetnicznej.
Z kolei Ewa Sławińska-Dahlig w artykule Postać śpiewaka w ludowych obrzędach pogrzebowych Polski Środkowej
opisuje rezultaty własnych badań terenowych przeprowadzonych w 2004 roku w 23 miejscowościach Polski Środkowej,
podczas których poddała analizie nie tylko repertuar pogrzebowy, ale i przebieg samego obrzędu.
Religijny repertuar związany z okresem Wielkiej Nocy przedstawiony jest w artykule Jacka Jackowskiego
Muzyka w obrzędach i zwyczajach wielkanocnych ludu łowickiego. Szczegółowa charakterystyka obejmuje okres Triduum
Paschalnego i Poniedziałek Wielkanocny.
Część historyczną prezentowanej książki rozpoczyna artykuł Walentyny Węgrzyn-Klisowskiej Barokowe „Lamento”
Johanna Georga Clementa z katedry wrocławskiej, w którym autorka opisuje autograf wrocławskiego kapelmistrza
katedralnego, sytuując go na tle śpiewów epoki.
W stronę muzyki barokowej zwraca się też Anna Bywalec-Fojcik w artykule Religijna monodia akompaniowana początku XVII wieku.
Zestawienie doświadczeń polskich i włoskich na podstawie wybranych przykładów z twórczości Zieleńskiego i Kapspergera.
Szczegółowa prezentacja materiału porównawczego obejmuje podstawę źródłową, ujęcia fakturalne, warstwę słowną i architektonikę
kompozycji; dotyczy zarówno zagadnień ściśle muzycznych, jak i związków słowno-dźwiękowych.
Z kolei Magdalena Chrenkoff, przenosząc nas w obszar muzyki XIX wieku, w tekście Pieśni religijne Stanisława Moniuszki...
dokonuje podziału i charakterystyki tego — złożonego z zaledwie 30 utworów — repertuaru twórcy Halki.

Zagadnieniem kształcenia organistów w Polsce, formami tej edukacji i związanymi z nią problemami zajmuje się ks. Tadeusz Przybylski
w artykule Z dziejów kształcenia organistów w Polsce w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku.
Sylwetki mało znanych muzyków: ks. Józefa Łasia — związanego z Krakowem, i ks. Teodora Raka — mieszkańca Śląska,
prezentują odpowiednio księża archidiecezji krakowskiej i katowickiej: ks. Stanisław Ziemiański SJ (artykuł pt.
Ks. Józef Łaś SJ (1907—1990) — pisarz i kompozytor) oraz ks. Wiesław Hudek (artykuł pt. Ks. Teodor Rak, muzyk nieznany.
W setną rocznicę urodzin).
Renata Skupin koncentruje się wokół Misterium Wyzwolenia Marcina Błażewicza, utworu przeznaczonego na chór, orkiestrę i live electronic.
W artykule W poszukiwaniu transcendencji. Sacrum a orientalne inspiracje w twórczości Marcina Błażewicza autorka rozważa idee,
wątki i fenomeny poruszające wyobraźnię kompozytora.
Bogumiła Mika w pracy Suplikacje „Święty Boże” i ich muzyczny rezonans wychodzi od związków suplikacji z aklamacją Trishagion
występującą do dziś w liturgii praktycznie wszystkich obrządków chrześcijańskich, by w zakończeniu rozważyć sposoby obecności
w muzyce tej ważnej dla polskiego ludu modlitwy błagalnej.
Poszukiwania religijnych inspiracji w muzyce Aleksandra Lasonia i tropienia jej przejawów w warsztacie twórcy podejmuje się
Magdalena Stochniol w artykule Przeżycie estetyczne twórcy a kształt dzieła muzycznego. O toposach muzycznych w twórczości
Aleksandra Lasonia na podstawie „III Symfonii 1999”.
Wątek śląski kontynuuje Anna Kochańska w swojej analizie twórczości Józefa Świdra. Badaczka prezentuje rezultat swych dociekań
w tekście Józefa Świdra twórczość o tematyce religijnej w kontekście twórczości kompozytorów śląskich.
Poza obszar religijnej muzyki polskiej zdecydowanie wykracza Kazimierz Płoskoń pracą „Passio” Arvo Pärta. Między tradycją
katolicką a prawosławną. Jego analiza indywidualnych cech kompozytorskiego stylu Pärta sytuuje tytułową (dla tego zbioru artykułów)
muzykę religijną na swoistym „pograniczu kultur” i zachęca do podejmowania dalszej naukowej refleksji związanej z obszarem
już nie tylko polskim.
Dwa ostatnie artykuły w tomie dotyczą repertuaru religijnego w Kościele Polskokatolickim.
Przedstawiciele tego Kościoła: ks. Mirosław A. Michalski i ks. Bogdan M. Skowroński, dostarczają informacji o pieśniach maryjnych
i bożonarodzeniowych odpowiednio w artykułach: Kult Maryi w Kościele Polskokatolickim na przykładzie wybranych pieśni maryjnych
i Rola pieśni bożonarodzeniowych, kolęd i pastorałek w kształtowaniu osobowości i duchowości wiernych Kościoła Polskokatolickiego.
Oddając w ręce Czytelników niniejszy tom rozważań nad muzyką religijną, redaktorki żywią nadzieję, iż pobudzi on
do dalszej refleksji i zachęci do szerszego zainteresowania związkami sztuki muzycznej i religii.

Krystyna Turek, Bogumiła Mika


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie (Krystyna Turek, Bogumiła Mika)


W kręgu etnologii i folklorystyki

Piotr Dahlig — Śpiewacy wędrowni, lirnicy i ich repertuar jako odwzorowanie świata

Ewa Sławińska-Dahlig — Postać śpiewaka w ludowych obrzędach pogrzebowych Polski Środkowej

Jacek Jackowski — Muzyka w obrzędach i zwyczajach wielkanocnych ludu łowickiego


Muzyka religijna w perspektywie historycznej — zagadnienia, sylwetki twórców

Walentyna Węgrzyn-Klisowska — Barokowe Lamento Johanna Georga Clementa z katedry wrocławskiej

Anna Bywalec-Fojcik — Religijna monodia akompaniowana początku XVII wieku. Zestawienie doświadczeń
polskich i włoskich na podstawie wybranych przykładów z twórczości Zieleńskiego i Kapspergera

Magdalena Chrenkoff — Pieśni religijne Stanisława Moniuszki — od łacińskiego psalmu do patriotycznej modlitwy

Tadeusz Przybylski — Z dziejów kształcenia organistów w Polsce w XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku

Stanisław Ziemiański SJ — Ks. Józef Łaś SJ (1907—1990) — pisarz i kompozytor

Wiesław Hudek — Ks. Teodor Rak, muzyk nieznany. W setną rocznicę urodzin

Renata Skupin — W poszukiwaniu transcendencji. Sacrum a orientalne inspiracje w twórczości Marcina Błażewicza

Bogumiła Mika — Suplikacje Święty Boże i ich muzyczny rezonans

Magdalena Stochniol — Przeżycie estetyczne twórcy a kształt dzieła muzycznego. O toposach muzycznych
w twórczości Aleksandra Lasonia na podstawie III Symfonii 1999

Anna Kochańska — Józefa Świdra twórczość o tematyce religijnej w kontekście twórczości kompozytorów śląskich

Kazimierz Płoskoń — Passio Arvo Pärta. Między tradycją katolicką a prawosławną


Repertuar religijny w tradycji Kościoła Polskokatolickiego

Mirosław A. Michalski — Kult Maryi w Kościele Polskokatolickim na przykładzie wybranych pieśni maryjnych

Bogdan M. Skowroński — Rola pieśni bożonarodzeniowych, kolęd i pastorałek w kształtowaniu osobowości
i duchowości wiernych Kościoła Polskokatolickiego