Wartości w muzyce. Studium monograficzne. T. 1

Z notatki wydawniczej :

Prezentowana książka inicjuje serię opatrzoną tytułem Wartości w muzyce
(planowanych jest w sumie sześć tomów, będą one zróżnicowane tematycznie).
Ideą wielotomowej publikacji jest ukazanie muzyki jako wartości w różnych aspektach
– sztuki i teoretycznych o niej rozważań, jej wykonania i interpretacji artystycznej,
percepcji, kształtowania wrażliwości i właściwej hierarchii wartości w życiu dziecka,
studenta, dorosłego oraz edukacyjnej i wychowawczej roli muzyki.
Tom pierwszy – jak sugeruje podtytuł – ma charakter monograficzny. Zawartość tomu
podzielono na trzy części: Muzyka i jej wartości w rozważaniach teoretyczno-badawczych;
Introcepcja wartości w muzyce: kompozytor – dyrygent – zespół muzyczny;
Aksjologia sytuacji edukacyjnych : student – nauczyciel – uczeń.
Autorami tekstów, które składają się na tom, są naukowcy z uczelni polskich i zagranicznych
o profilu muzycznym oraz pedagogiczno-artystycznym, a także praktycy
(wykorzystujący m.in. muzykę w celach terapeutycznych).


WPROWADZENIE :

Muzyka jest sztuką o wyjątkowo bogatych wartościach. Jak mówi Eugene Delacroix: „Muzyka wiąże ze sobą w całość dźwięki i uczucia;
ona układa je w kształty, ona zestraja w jedną całość owe brzmiące postacie muzyczne [...] oraz jakieś niewyrażalne słowami wartości
istniejące u ich podstaw”. Każdy człowiek żyje według uznawanych przez siebie wartości i układa je w „piramidę priorytetów”.
Wartości oznaczają wszystko to, co cenne, godne pożądania, posiadania, co stanowi cel dążeń człowieka. W nauce istnieje
wiele definicji wartości, ich klasyfikacji, podziałów, niemal każda dyscyplina naukowa wyznacza własne granice istniejącym wartościom.
Cechy wartości kierują naszym działaniem i ukazują się w postaci pewnych dążeń, celów lub zamierzeń.
Proces wyboru wartości przez człowieka jest ściśle związany z umiejętnością ich oceny. Wartości podlegają weryfikacji i tworzą narastający
ciąg ludzkiej aktywności. Oto kilka wypowiedzi badaczy tej problematyki: Zdzisław Najder podkreśla, „Wartość to myśl, która sprawia,
że przedmioty, cechy lub zdarzenia uznajemy za wartościowe”, natomiast Czesław Matusiewicz określa wartości jako kryterium wyboru celu,
jednostki lub grupy społecznej. Najbardziej wnikliwe rozumienie wartości prezentuje Jan Szczepański: „Wartością nazywamy
dowolny przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, podmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki
lub zbiorowości przyjmą postawę szacunku, przypisują ważną rolę w życiu, a dążenie do osiągnięcia celu odczuwają jako wewnętrzny przymus”.
Szeroko rozumiane kształcenie artystyczne to świadome poznawanie i doświadczanie wartości w muzyce poprzez teorię i działanie praktyczne
— odtwórcze i twórcze. Kształcenie ku wartościom to permanentne dążenie nauczyciela i studenta (ucznia) do potrzeby obcowania z pięknem,
a także percepcją i interpretacją dzieł muzycznych, wyrabianie zdolności ich rozumienia. Myślenie o muzyce i jej wartościach zawsze
u odbiorcy muzyki przekłada się na działanie, np. doskonalenie warsztatu dyrygenckiego, poszerzanie wiedzy muzycznej, nabywanie,
doskonalenie techniki gry na instrumencie, doskonalenie sztuki bycia muzykiem i nauczycielem. W teorii muzyki i pedagogice
muzycznej odczuwa się brak opracowań dotyczących problematyki wartości w wielowymiarowym ujęciu muzyczno-pedagogicznym
i artystycznym, roli muzyki w kontekście przekazu oraz odbioru wartości na różnych szczeblach kształcenia, wykonawstwa muzycznego,
a także roli muzyki w życiu dorosłego człowieka. Ideą wielotomowej publikacji pt. Wartości w muzyce, którą inicjuje niniejszy
tom, jest ukazanie muzyki jako wartości w różnych aspektach — sztuki i teoretycznych o niej rozważań, jej wykonania i interpretacji artystycznej,
percepcji, kształtowania wrażliwości i właściwej hierarchii wartości w życiu dziecka, studenta, dorosłego oraz edukacyjnej i wychowawczej
roli muzyki we współczesności. Wartości w muzyce — to tytuł sześciu tomów zróżnicowanych tematycznie, z których każdy będzie mieć
własny podtytuł i podporządkowaną sobie treść. Pierwszy tom prezentuje studium monograficzne, drugi — będzie nawiązywać
do wartości kształcących i kształtowanych u studentów w toku edukacji szkoły wyższej, trzeci — będzie zawierał zarys współczesnych
kierunków badań nad wartościami w muzyce, czwarty — przedstawi znaczenie wartości w edukacji muzycznej dzieci i młodzieży, piąty
— przybliży rolę wartości muzyki w życiu codziennym dzieci i dorosłych, szósty — obejmie wybrane zagadnienia przekazu
i odbioru muzyki współczesnej, zawartych w niej wartości. Wspomniane publikacje będą wynikiem współpracy naukowej uczelni polskich
i zagranicznych o profilu muzycznym oraz pedagogiczno-artystycznym.
Na treść pierwszego tomu składa się dwadzieścia doniesień naukowych. Jego zawartość podzielono na trzy części.
Część I, zatytułowana: Muzyka i jej wartości w rozważaniach teoretyczno-badawczych, obejmuje siedem doniesień z badań.
Między innymi rozważania na temat wartości muzyki a kompetencji muzycznej, autorstwa Bogumiły Miki, są refleksją nad możliwością
i sposobami odkrywania wartości, procesu wartościowania muzyki w jej konkretnym przejawie. Ważną rolę w tych procesach
odgrywa kompetencja muzyczna odbiorcy i prezentowana postawa estetyczna. Rozumienie muzyki i docieranie do jej wartości jest
działaniem wieloetapowym i złożonym — stwierdza Jadwiga Uchyła-Zroski — które w dużym stopniu zależą od funkcji myślowych organizmu
i zdolności tworzenia własnych wyobrażeń muzycznych.
Autorka zaprezentowała też wyniki badań sondażowych najczęściej preferowanych wartości przez studentów Instytutu Muzyki Wydziału
Artystycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Danuta Waloszek wskazała, iż edukacja człowieka w dzieciństwie,
osadzona w etyce — jako bazie dla epistemologii — dziś człowiekowi nie wystarcza do rozwiązywania różnych kwestii. Edukacja to sztuka
oparta na wiedzy w imię Dobra, Prawdy i Piękna. Kształcenie świadomości aksjologicznej — jak twierdzi Rafał Ciesielski
— wiąże się z przejęciem przez nauczyciela i studenta (ucznia) jasno określonych kryteriów aksjologicznych, nawiązujących do bogatej
tradycji polskiej i europejskiej kultury muzycznej.
Bronisława Dymara w oryginalnym tekście Muzyczność poezji — podstawą rozwoju wrażliwości dziecka na dobro i piękno dowodzi,
że świat jest pełen dźwięków, melodii, których rozpoznawanie i przeżywanie wymaga odpowiedniego przygotowania.
Swój artykuł autorka kończy sformułowaniem pięciu odmian wrażliwości, do których należą: wrażliwość moralna, wrażliwość społeczna,
wrażliwość językowa, wrażliwość estetyczna, wrażliwość egzystencjalna.
Refleksją nad problematyką Wartości poznawczych śląskich pieśni ludowych dzieli się Krystyna Turek. Stwierdza, iż śląskie pieśni ludowe
są ważnym źródłem poznania przeszłości i tradycji regionu. Omawia podstawowy zasób środków artystycznych w zakresie poetyki
i melodii pieśni. Ewa Szaradowska-Zamirska wskazała, iż pytania o „odpowiedzialność” jako kategorię aksjologiczną w edukacji estetycznej
młodzieży można odnieść m.in. do tematu obecności nowoczesnych mediów w edukacji estetycznej.
W części II, zatytułowanej: Introcepcja wartości w muzyce: kompozytor — dyrygent — zespół muzyczny, profesjogram dyrygenta
i opis jego kompetencji przedstawia Alojzy Suchanek. Stwierdza on, iż celem działania dyrygenta jest przygotowanie zespołu muzycznego
do artystycznej prezentacji dzieła, realizacji założeń wykonawczych, komunikacyjnych i estetycznych.
Aleksandra Zeman dodaje, iż efekty pracy dyrygenta w dużej mierze zależą od przemyślanych działań artystycznych, wykonawczych
i organizacyjnych, a także od cech charakteru i osobowości. Tatiana Lysenko-Diduła przywołuje sylwetkę dyrygenta,
kompozytora i muzyka — Adama Sołtysa, zasłużonego działacza kultury muzycznej Lwowa. Natomiast Krystyna Pankiewycz wskazuje
na etapy pracy dyrygenta nad partyturą chóralną. Zauważa, iż współczesne utwory muzyczne cechuje brak ustalonego wzorca wykonawczego,
toteż interpretacja dzieła muzycznego wymaga znacznie głębszych przemyśleń i refleksji nad ich wartościami.
Krzysztof Rottermund przywołuje nieznaną polskiej literaturze muzycznej sylwetkę znakomitego kompozytora i wirtuoza fletu
Johanna Wilhelma Gabrielskiego (1791—1846). Wskazuje na wartości i recepcję dzieł wielkiego kompozytora pochodzenia polskiego.
Slwetkę kompozytora Stanisława Kwiatkowskiego prezentuje Agnieszka Maliszewska. Analizuje genezę i wartości artystyczne Mszy
zwanej akademicką.
Część III, zatytułowana: Aksjologia sytuacji edukacyjnych: student — nauczyciel — uczeń, zawiera poglądy badaczy z zakresu następującej tematyki:
terapia w sztuce, aksjologia działań dydaktycznych dzieci i młodzieży oraz nauczyciel i nauczycielstwo jako wartości.
Wiesława Sacher wskazuje na istotne cechy postaw koncertujących nauczycieli akademickich wobec dziecięcej i młodzieżowej publiczności
niepełnosprawnej. Wnioski prezentuje na podstawie przeprowadzonych badań. Radosław Tarczoń podkreśla znaczącą rolę muzyki
relaksacyjnej jako nośnika wartości profilaktycznych i terapeutycznych. Przytacza przykłady zajęć z dziećmi odbywających się w pracowni
muzykoterapeutycznej. O uwarunkowaniach percepcji muzyki przez dzieci i młodzież mówią Lidia Kataryńczuk-Mania, Alina Górniok-Naglik.
Autorki, opierając się na przeprowadzonych badaniach, twierdzą, iż muzyka jest środkiem i wartością w rozwijaniu wyobraźni muzycznej
uczniów oraz doskonałym stymulatorem aktywności twórczej. Może skutecznie przełamywać kryzysy emocjonalne i stany
wewnętrznego buntu młodzieży. Tematykę edukacji muzycznej studentów jako przyszłych nauczycieli poruszają Urszula Szuścik,
Danuta Zoń-Ciuk i Lidia Wollman. Urszula Szuścik wskazuje, iż język sztuki muzycznej i plastycznej ma wiele wspólnych płaszczyzn
zbliżających studentów do lepszego rozumienia wartości w sztuce. Jakość kształcenia studentów — jak podkreślają Danuta
Zoń-Ciuk oraz Lidia Wollman — owocuje w przyszłości sukcesami w pracy z dzieckiem. Im wszechstronniej przygotujemy przyszłą
kadrę nauczycielską do funkcji wychowawcy estetycznego, tym bardziej muzyka znajdzie w ich zainteresowaniach
ważne miejsce. Kształcony ku wartościom student potrafi w przyszłości lepiej przekazywać własne doznania estetyczne podopiecznym
i swoim współpracownikom. Publikacja ta skierowana jest do szerokiego grona czytelników. Może zainteresować
nauczycieli akademickich kierunków muzycznych, dyrygentów, studentów, a przyszłych muzyków, czynnych nauczycieli muzyki,
działaczy ruchu amatorskiego i pedagogów zainteresowanych edukacją artystyczną młodzieży.
Życie wewnętrzne — duchowe człowieka, to świat jego myśli, wyobrażeń, doznań i wartości. To również kształtowanie otwartości na to,
co dobre i piękne oraz co stanowi cel naszych działań.

Jadwiga Uchyła-Zroski



SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie (Jadwiga Uchyła-Zroski)

Część I
Muzyka i jej wartości w rozważaniach teoretyczno-badawczych

Bogumiła Mika — Wartość muzyki a kompetencja muzyczna

Jadwiga Uchyła-Zroski — Rozumienie muzyki procesem wiodącym ku wartościom

Danuta Waloszek — Estetyka sytuacji edukacyjnych

Rafał Ciesielski — Dylematy aksjologiczne powszechnej edukacji muzycznej

Bronisława Dymara — Muzyczność poezji — podstawą rozwoju wrażliwości dziecka na dobro i piękno

Krystyna Turek — Wartości poznawcze śląskich pieśni ludowych

Ewa Szaradowska-Zamirska — Nowe media a odpowiedzialność jako kategoria aksjologiczna w edukacji estetycznej młodzieży


Część II
Introcepcja wartości w muzyce: kompozytor — dyrygent — zespół muzyczny

Alojzy Suchanek — Profesjogram dyrygenta zespołów muzycznych

Aleksandra Zeman — Rola techniki dyrygenckiej w procesie kształtowania interpretacji utworu chóralnego w zespole amatorskim

Krystyna Pankiewycz — Problematyka pracy nad partyturą chóralną współczesnych kompozytorów lwowskich

Tatiana Lysenko-Diduła — Lwowski dyrygent, kompozytor i pedagog profesor Adam Sołtys i jego uczniowie

Krzysztof Rottermund — Utwory fletowe Johanna Wilhelma Gabrielskiego — ogólna charakterystyka oraz problem ich wartości i recepcji

Agnieszka Maliszewska: „Msza akademicka” Stanisława Kwiatkowskiego, czyli o genezie i życiu scenicznym pewnej gdańskiej kompozycji


Część III
Aksjologia sytuacji edukacyjnych: student — nauczyciel — uczeń

Wiesława A. Sacher — Koncertowa aktywność nauczycieli akademickich a ich postawy wobec dziecięcej i młodzieżowej publiczności niepełnosprawnej

Radosław Tarczoń — Terapia muzyczna jako droga ku wartościom

Lidia Kataryńczuk-Mania — Odbiór utworu muzycznego przez dziecko przedszkolne

Alina Górniok-Naglik — Muzyka środkiem i wartością w rozwijaniu wyobraźni twórczej młodzieży licealnej

Urszula Szuścik — Forma plastyczna a forma muzyczna — z doświadczeń kształcenia plastycznego studentów wychowania muzycznego Instytutu Muzyki

Danuta Zoń-Ciuk — Specyfika zajęć umuzykalniających dla studentów kierunków pedagogicznych

Lidia Wollman — Muzyka wczesnego dzieciństwa a przygotowanie zawodowe nauczyciela