Désiré Merciera ogólna teoria pewności

Z notatki wydawniczej :

Autor książki podejmuje analizę stworzonej przez belgijskiego kardynała Désiré Merciera
filozoficznej teorii pewności, ukazując nie tylko jej kluczowe kwestie, ale również ewolucję
epistemologicznej myśli Kardynała.
W swej zasadniczej części książka składa się ze wstępu, z pięciu rozdziałów i zakończenia.
Rozdział pierwszy ukazuje historyczne tło rozwoju koncepcji Merciera. Rozdział drugi bada
ewolucję Mercierowskiego sposobu interpretacji klasycznej definicji prawdy i otwiera pole
do analizy trzech fundamentalnych kwestii (trzy kolejne rozdziały pracy), które zdaniem Merciera,
określają właściwą pozycję problemu kryteriologicznego. Kwestia pierwsza dotyczy postawy,
jaką powinien przyjąć intelekt wobec problemu pewności; kwestia druga – charakteru odniesienia
zachodzącego w sądzie między podmiotem i predykatem; kwestia trzecia to problem obiektywnej
realności pojęć konstytuujących podmiot i predykat sądu. Merciera rozwiązania owych kwestii
zostały w pracy ukazane na tle jego dyskusji z filozofią kartezjańską, ze zwolennikami tzw.
starego dogmatyzmu oraz z pozytywistami i kantystami.
Jako praca doktorska, niniejsza publikacja została wyróżniona i rekomendowana do druku,
a następnie uznana za najlepszą z prac doktorskich w dziedzinie nauk humanistycznych
obronionych w Uniwersytecie Śląskim w latach 2006–2007 i otrzymała nagrodę Rektora Uniwersytetu Śląskiego.


WSTĘP

Pytanie o kryterium pewności było jednym z tych, które w znacznej mierze zdominowały epistemologię
odradzającej się scholastyki końca XIX wieku. Mimo to ówczesne próby odpowiedzi na owo pytanie były zazwyczaj
powierzchowne i nie dotykały istoty problemu. Jak pisał Mieczysław A. Krąpiec, „prace epistemologiczne
drugiej połowy XIX wieku […] nie wniosły wiele nowego światła. Nie znalazł się w tej dziedzinie żaden umysł syntetyczny,
który by rozwiązał albo przynajmniej podał metodę rozwiązania tych problemów.
Właściwie mówiąc, zasadniczy problem epistemologiczny był od 1850 roku przez różnych filozofów przedstawiany
i rozwiązywany schematycznie mimo pewnych zróżnicowań i odchyleń”. Składało się na to niewątpliwie
wiele czynników. Myśl metafizyczna, która — żywa jeszcze w okresie działalności Leibniza — została
ostatecznie sprowadzona do wymiaru szkolnej metafizyki Wolffa, była — po części za sprawą krytyki Kanta
— w stanie całkowitego rozkładu. Klasyczna scholastyka, odseparowana od związku z naukami przyrodniczymi,
trzymała się, zamknięta w nielicznych seminariach duchownych i kolegiach zakonnych, raczej w pozycji defensywnej.
Radykalnie ten stan rzeczy diagnozował Kazimierz Wais. „Scholastyka — pisał — rozsypała się w gruzy
i stała się pośmiewiskiem świata uczonego […].
Jeżeli w wieku XVII i XVIII scholastyka znajdowała się w ogóle w stanie opłakanym, to na początku XIX stulecia
prawie jej nie było. Natomiast rozpanoszył się sensualizm i materializm, tudzież idealizm i panteizm”.
Nic więc dziwnego, że scholastyka odradzała się powoli. Dopiero u progu XX wieku, w zapoczątkowanym
encykliką Aeterni Patris nurcie neoscholastyki, pytanie o kryterium pewności po raz pierwszy doczekało się
poważnej odpowiedzi. W 1899 roku pojawiło się pierwsze drukowane wydanie Kryteriologii ogólnej — głównego
dzieła twórcy neoscholastycznej szkoły lowańskiej Désiré Merciera. Wydarzenie to spowodowało niewątpliwy zwrot
w podejściu do problemów epistemologicznych wśród zwolenników scholastycznego odrodzenia.
Wiele lat później Léon Noël, jeden z najwybitniejszych uczniów Merciera, napisze: „Jednym z najważniejszych
dokonań mojego mistrza kardynała Merciera było to, że przedstawił on scholastyczne rozumienie problemu krytycznego”,
i w tym sensie, jak podkreślał będzie w innym miejscu Noël, „Mercier był pierwszym, który zorientował w kierunku
epistemologii refleksje uczniów świętego Tomasza”. Merciera ogólna teoria pewności nie była, oczywiście,
wyrwana z kontekstu myślowego ówczesnej epoki. Wręcz przeciwnie, wpłynęły na nią i uwarunkowały ją wydarzenia
intelektualne tamtego okresu. Znajdą się w niej nie tylko intuicje poprzedzających Merciera inspiratorów
i twórców scholastycznego odrodzenia (Balmèsa, Tongiorgiego, Kleutgena, Cornoldiego), nie tylko refleksy tradycji
kartezjańskiej, przemawiającej jeszcze w połowie XIX wieku z katedr francuskich uniwersytetów przez obecny
tam wciąż klasyczny spirytualizm, ale także ślady wpływu prężnie rozwijającego się pozytywizmu i żywego wciąż,
zwłaszcza w Niemczech, kantyzmu, z którymi Mercier tak intensywnie dyskutował.
Oddziaływała więc na niego zwłaszcza filozofia francuska, która w XIX wieku, jak pisze Barbara Skarga,
„trwała ciągle w tradycjach swych trzech wielkich mistrzów, Montaigne’a, Pascala i nade wszystko Kartezjusza,
modyfikowała je jednak znacznie w duchu nauk pozytywnych, psychologii, biologii, a także socjologii”;
oddziaływał również pozytywistyczny sposób myślenia, który, co podkreśla Edmund Morawiec,
„ugruntowany został teoretycznymi odkryciami przyrodników, znajdującymi ontyczne podstawy do deterministycznego
tłumaczenia procesów zachodzących w świecie”. Ale nie tylko. Wielkie znaczenie miał fakt, że jak pisze Morawiec,
„w psychologii, zwłaszcza niemieckiej, rozbudowuje się psychologia eksperymentalna. Stosuje się w niej powszechnie
nie tylko doświadczenie, ale i eksperymenty psychologiczne […]. Jej reprezentantami byli H. Helmholtz i W. Wundt.
Wypada też wspomnieć psychofizykę, którą reprezentowali E.H. Weber i G.Th. Fechner”.
Niewątpliwie Mercier pozostawał pod wpływem umysłowego prymatu Niemiec i tak jak osiągnięcia psychologii
eksperymentalnej włączał w postulowany przez siebie program filozoficznej syntezy, tak w dziedzinie
teoriopoznawczej jego głównym adwersarzem był Kant. Nie sposób wreszcie nie wspomnieć o innych wydarzeniach,
w których horyzoncie dojrzewało dzieło Merciera — o intelektualnych napięciach w łonie samego Kościoła katolickiego,
które przyniosły potępienie tradycjonalizmu i ontologizmu, jak również o wewnętrznych sporach w gronie samych
neoscholastyków.

W pewnym sensie w centrum tych wszystkich wydarzeń znajdował się Katolicki Uniwersytet Lowański,
który na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku leczył jeszcze rany zadane mu przez nieudany projekt tradycjonalizmu
i ontologizmu. W centrum owych wydarzeń znalazła się więc także rozwijająca się wśród dyskusji, nie tylko zresztą
programowych, neoscholastyczna szkoła lowańska. Jest to fakt niezwykle istotny, ponieważ właśnie w jej
ramach, za sprawą jej założyciela wyrósł epistemologiczny projekt ogólnej teorii pewności — zaproponowanej
przez Désiré Merciera odpowiedzi na pytanie o kryterium pewności. Żeby jednak uchwycić najgłębszy sens tej
odpowiedzi, trzeba najpierw zrozumieć zarysowany tu kontekst filozoficzno-historyczny, w którym powstawała.
Temu właśnie poświęcony będzie rozdział pierwszy niniejszej pracy. Jego celem jest ukazanie, w jaki sposób,
pod wpływem wymienionych tu czynników, kształtowały się program i metoda neoscholastycznej szkoły lowańskiej
i jakie miejsce w tym programie zajmuje właśnie ogólna teoria pewności.
Swą analizę problemu pewności rozpoczyna Mercier od postawienia pytania o jego genezę.
Pytanie to, któremu poświęcona będzie pierwsza część drugiego rozdziału niniejszej pracy, jest dla Merciera
punktem wyjścia krytycznej analizy owego problemu, a podstawę tej analizy stanowi interpretacja klasycznej
definicji prawdy: Veritas est adequatio rei et intellectus.
Rozdział drugi ma na celu ukazanie ewolucji Mercierowskiego sposobu interpretacji wspomnianej definicji,
która jak ostatecznie pisze Mercier, „odniesiona do prawdy obiektywnej, oznacza zgodność rzeczy postrzeżonej
ze swoim typem idealnym. Odniesiona do prawdy logicznej, oznacza zgodność sądu z obiektywną zbieżnością
lub rozbieżnością dwóch elementów odniesienia, o których wydaje się sąd”. W tym kontekście pewność
określa Mercier jako „trwałą i przemyślaną zgodę intelektu na prawdę określoną przez intuicję odniesienia koniecznej
zgodności lub niezgodności pomiędzy dwoma elementami sądu”. Taka definicja wyznacza jednocześnie trzy kolejne
fundamentalne kwestie, które muszą zostać zbadane, aby w opinii Merciera, problem kryteriologiczny mógł zostać
właściwie rozwiązany.
Pierwsza z owych trzech kwestii dotyczy stanu wyjściowego intelektu wobec tak sformułowanego problemu pewności,
a zatem ma dać podstawę do określenia właściwej pozycji problemu kryteriologicznego. Kwestia ta stanowić
będzie centralny problem trzeciego rozdziału niniejszej pracy. Wiąże się ona z pytaniem o postawę, jaką powinien
zająć intelekt wobec problemu pewności, a celem tego rozdziału ma być ukazanie, w jaki sposób, w kontekście
dyskusji ze sceptykami i stanowiskiem Kartezjańskim z jednej strony, a z przedstawicielami tak zwanego starego
dogmatyzmu z drugiej — kształtuje się odpowiedź Merciera na tak postawione pytanie.
Kwestia druga, w której obliczu staje Mercier, dotyczy charakteru odniesienia, jakie zachodzi w sądzie między
jego dwoma elementami, a zatem wiąże się z tak zwanym pierwszym problemem fundamentalnym — syntezą podmiotu
i predykatu, czyli z pytaniem o status i wartość poznawczą różnego rodzaju sądów. W rozdziale czwartym,
który rozpocznie się od analizy Mercierowskiej koncepcji sądów, ukazane zostanie, w jaki sposób,
w wyniku dyskusji ze stanowiskiem Kanta i z pozytywistami, próbuje Mercier wykazać obiektywność,
powszechność i konieczność sądów porządku idealnego (jugements d’ordre idéal).
I wreszcie trzecia kwestia, na którą zwraca uwagę Mercier w kontekście swojej interpretacji klasycznej definicji prawdy,
dotyczy ontycznego statusu pojęć konstytuujących dwa elementy sądu: podmiot i predykat, a zatem wiązać
się będzie z drugim problemem fundamentalnym — problemem obiektywnej realności pojęć.
Celem piątego rozdziału niniejszej pracy będzie analiza Mercierowskiego negatywnego i pozytywnego dowodu
na obiektywną realność pojęć, w tym również próba odpowiedzi na pytanie, czy stanowisko Merciera jest
w konsekwencji realizmem pośrednim, czy też jak utrzymywali jego uczniowie, realizmem krytycznym bezpośrednim.
Rozdział piąty zakończy analizę teoriopoznawczej koncepcji Désiré Merciera, ukazującą nie tylko jej kluczowe kwestie,
ale również ewolucję epistemologicznej myśli belgijskiego kardynała, w poszczególnych wydaniach jego Kryteriologii oraz
innych pracach filozoficznych.


SPIS TREŚCI :

Wstęp

1. Program i metoda neoscholastycznej szkoły lowańskiej

1.1. Stan katolickiej myśli filozoficznej w drugiej połowie XIX wieku
1.2. Leon XIII i encyklika Aeterni Patris
1.2.1. Wokół scholastycznego odrodzenia
1.2.2. Działalność Leona XIII
1.3. Początki pracy naukowej Désiré Merciera
1.4. Rozwój programu szkoły lowańskiej
1.4.1. Program szkoły lowańskiej w okresie kursów filozofii Tomasza z Akwinu
1.4.1.1. Wolność wobec autorytetów
1.4.1.2. Harmonia filozofii i nauk szczegółowych
1.4.1.3. Scholastyczny perypatetyzm
1.4.1.4. Stosunek do współczesnej filozofii
1.4.2. Program szkoły lowańskiej u początków Wyższego Instytutu Filozofii
1.4.2.1. Filozofia chrześcijańska
1.4.2.2. Odejście od celów apologetycznych
1.5. Etapy rozwoju metody szkoły lowańskiej
1.5.1. Lowański Wyższy Instytut Filozofii w latach 1890—1894
1.5.1.1. Prowizoryczna formuła Instytutu
1.5.1.2. Zapowiedź pierwszych trudności
1.5.2. Konflikt ze środowiskiem rzymskim
1.5.2.1. Kryzys językowy
1.5.2.2. Zmiany w rzymskiej Kongregacji Studiów
1.5.3. Ku definitywnej formule Instytutu
1.5.3.1. Intensywny rozwój naukowy
1.5.3.2. Nowa wersja statutów
1.6. Program i metoda szkoły lowańskiej w świetle planów Leona XIII
1.7. Zorientowanie epistemologiczne

2. Geneza ogólnego problemu pewności

2.1. Kryteriologia jako teoria pewności
2.2. Psychologiczna geneza problemu kryteriologicznego
2.2.1. Między wątpliwością a pewnością
2.2.1.1. Odejście od założeń metafizycznych
2.2.1.2. Psychologiczny charakter formuły determinatio intellectus ad unum
2.2.2. Niebezpieczeństwo psychologizmu?
2.2.2.1. Krytyka psychologicznego subiektywizmu
2.2.2.2. Logika jako sztuka poprawnego myślenia
2.2.2.3. Stosunek do psychologii eksperymentalnej
2.2.2.4. Psychofizjologia a założenia scholastycznej antropologii
2.2.2.5. Kryteriologia jako apsychologizm
2.3. Kwestia prawdy jako podstawa analizy kryteriologicznej
2.3.1. Klasyczna definicja prawdy a ewolucja jej rozumienia w koncepcji Désiré Merciera
2.3.1.1. Teoria poznania pewnego z 1885 roku
2.3.1.2. O fundamencie pewności — teoria pewności z 1889 roku
2.3.1.3. Kryteriologia ogólna w latach 1899—1900
2.3.2. Klasyczna definicja prawdy w świetle jej ostatecznej interpretacji
2.3.2.1. Prawda obiektywna a koncepcja sądów
2.3.2.2. Prawda obiektywna a prawda logiczna
2.3.2.3. Oczywistość a pewność

3. Stan początkowy intelektu wobec problemu pewności

3.1. Dwa problemy fundamentalne w świetle kwestii wstępnej
3.2. Sceptycyzm a Kartezjańska metoda wątpienia
3.2.1. Argumenty przeciwko pewności
3.2.2. Kartezjańskie poszukiwanie fundamentu pewności
3.2.3. Antropologiczne konsekwencje Kartezjańskiego wątpienia
3.2.4. Argumenty sceptyków — sprzeczność i arbitralność
3.2.5. Kartezjusz — od wątpienia metodycznego do wątpienia rzeczywistego
3.2.6. Aporie Kartezjańskiej metody wątpienia
3.3. Wyolbrzymiony dogmatyzm a problem pierwszej zasady pewności
3.3.1. Problem prawdy pierwotnej
3.3.2. Pierwotna pewność jako zasada filozofii
3.3.3. Koncepcja trzech prawd pierwotnych
3.4. Dogmatyzm racjonalny
3.4.1. Realizm krytyczny a refleksja
3.4.2. Stan początkowy intelektu wobec władz poznawczych oraz sądów pośrednich i bezpośrednich

4. Synteza podmiotu i predykatu — pierwszy problem fundamentalny
4.1. Trzy główne rodzaje sądu
4.1.1. Podwójny porządek poznania
4.1.2. Sądy porządku idealnego i porządku realnego a sądy empiryczne
4.1.3. Konieczny lub przygodny charakter syntezy podmiotu i predykatu
4.2. Problem wartości poznawczej trzech głównych rodzajów sądu
4.2.1. Kluczowa rola aksjomatów
4.2.2. Pewność metafizyczna a pewność fizyczna
4.2.3. Sądy empiryczne a sylogizm
4.2.4. Sądy empiryczne jako konkluzje postępowania indukcyjnego
4.2.5. Problem ugruntowania pewności sądów empirycznych
4.3. Obiektywność sądów w porządku idealnym — dyskusja z Kantem
4.3.1. Neoscholastyka contra kantyzm
4.3.2. Stosunek do Kanta w perspektywie nowożytnej filozofii
4.3.3. Sceptycyzm czy subiektywizm? Pytanie o kształt Kantowskiej filozofii krytycznej
4.3.4. Syntetyczność czy analityczność? Spór o status sądów porządku idealnego
4.3.5. Analityczny charakter sądów matematycznych
4.3.6. Analityczny charakter sądów metafizycznych
4.3.7. Empiryczny charakter sądów przyrodoznawstwa
4.3.8. Obiektywna manifestacja relacji podmiotu do predykatu
4.4. Powszechność i konieczność sądów w porządku idealnym — dyskusja z pozytywistami
4.4.1. Ogólność i konieczność w ujęciu pozytywistów
4.4.2. Odrzucenie tezy o reprezentatywnym charakterze ogólności
4.4.3. Krytyka pozytywistycznego kryterium konieczności

5. Obiektywna realność pojęć — drugi problem fundamentalny
5.1. Terminy intelektualnej syntezy w świetle problemu realności pojęć
5.1.1. Trudności z obiektywną realnością podmiotu
5.1.2. Obiektywna realność predykatu
5.2. Negatywny dowód obiektywnej realności pojęć
5.3. Pozytywny dowód obiektywnej realności pojęć
5.3.1. Przesłanka większa dowodu
5.3.1.1. Materialna podstawa pojęć
5.3.1.2. Tworzenie inteligibilnej istoty
5.3.2. Przesłanka mniejsza dowodu
5.3.2.1. Illacja jako rodzaj argumentacji ad hominem
5.3.2.2. Problem realności doświadczenia wewnętrznego
5.3.2.3. Zasada przyczynowości jako argument za illacjonizmem
5.3.2.4. Bezpośrednia intuicja rzeczy zewnętrznych jako argument za immediatyzmem
5.3.2.5. Próba interpretacyjnego uspójnienia
5.3.2.6. Między rzeczą samą w sobie a zjawiskiem
5.3.2.7. Problem poznawalności noumenu
5.3.2.8. Substancja jako rzecz istniejąca w sobie
5.3.2.9. Realizm Merciera jako realizm krytyczny bezpośredni

Zakończenie

Bibliografia

Indeks osobowy

Résumé
Summary


INDEKS OSOBOWY

Abbeloos Jean Baptist 27, 43, 57, 61—64, 67
Abelard Piotr 316
Ageorges Joseph 27, 30, 59, 109, 373
Ainezydem 151
Ajdukiewicz Kazimierz 158, 374
Ajdukiewicz Maria 158, 374
Albert Wielki 103, 316
Aleksander z Hales 316
Anaksagoras 152
Andrzejczuk Artur 87, 379
Anzelm z Canterbury 105
Arkezylaos 151
Arystoteles 19, 33, 38, 39, 42, 43, 100—111, 133, 134, 191, 207, 209, 226, 251, 271, 289, 293, 304, 316, 322, 337
Aubert Roger 14, 18, 21, 24—26, 40, 44, 53, 59, 60, 62, 63, 65—67, 71, 102, 200, 249, 255, 343, 373
Augustyn z Hippony 19, 171
Avenarius Richard H.L. 104
Awerroes (Ibn Ruszd) 40
Baader Joseph von 16
Bacon Francis 155
Baets Maurice de 63, 69
Balfour Arthur J. 60, 95, 260
Balmès Jaime Luciano 10, 24, 181—189, 193, 197, 212, 215
Balthasar Nicolas 27, 56, 105, 245, 281, 324, 356, 362, 373
Banaszkiewicz Artur 265, 375
Bańka Jakub S. 269, 373
Baszniak Tadeusz 11, 378
Baudrillart Alfred H.M. 40
Bautain Louis E.M. 14, 16, 42
Bayle Pierre 151
Beauduin Édouard 16, 32, 373
Becker Jules de 63
Beijsens (Beysens) Joseph 125, 367
Bełch Pius 87, 379
Berkeley Georges 41
Bersani Stefano 38, 242, 243
Berthelot René 93
Besse Clément 59, 70
Bieda Ignacy 16, 373
Billa Michel A. 36, 37
Binet Alfred 104
Bocheński Józef M. 50, 76, 366, 369, 373, 375
Boecjusz (Anicius Manlius Severinus Boethius) 33
Boileau David A. 25—35, 38, 39, 44, 46, 56, 59, 65—68, 72—75, 77, 87, 95, 102, 115, 116, 120, 135, 139, 195,
200, 201, 206, 249, 255, 258, 261, 274, 281, 287—289, 343, 358, 361, 373
Boirac Émile 353
Bonald Louis G.A. de 14, 16, 42, 95
Bonetty Augustine 16
Bornstein Benedykt 266, 375
Borzym Stanisław 281, 373
Bossu Léon 28, 29
Boudens Robrecht 67
Bouquillon Thomas 66
Boy-Żeleński Tadeusz 153, 154, 377, 378
Branchereau Louis 16
Brants Victor 70
Broussais François J.V. 41
Brugger Walter 368
Brunetière Ferdinand 95, 260
Brunschvicg Léon 153
Buffier Claude 182
Burman Frans 158, 374
Cabanis Pierre J.G. 41
Caietanus 133, 134, 139
Canella Giulio 365, 366
Cantoni Carlo 253, 254
Cardella 22
Caretti 22
Carnoy 39
Charcot Jean-Martin 40
Charles Pierre 34, 374
Charron Pierre 151
Chojnacki Piotr 13, 14, 17, 19, 48—50, 76, 367, 374
Chwedeńczuk Bohdan 17, 183, 375
Cichowicz Stanisław 157, 378
Comte August 40, 256, 258, 301
Condillac Étienne de 41
Coreth Emmerich 18, 368
Cornoldi Giovanni 10, 22—26, 32, 44, 59—61, 73
Coster Jean de 56, 70
Courtois Luc 14, 255, 373
Cousin Victor (Wiktor) 14, 41, 95, 260
Couturat Louis 93, 99
Craene Georges de 56, 69, 70, 101, 165
Crahay Edouard 53, 54, 56, 69, 70, 297, 374
Danneels Godfried 25, 102, 200, 249, 343, 373
Dąmbska Izydora 158, 277, 374
Dechamps Victor-Auguste 25, 30
Defourny Maurice 56, 68
Deploige Simon 56, 67—69, 71, 72, 74
Descamps E. 70
Descartes René (Kartezjusz) 10, 12, 14, 15, 27, 39, 41—43, 70, 84, 95, 99,
100, 102, 146, 148—150, 153, 155—166, 169—182, 185—187, 194, 196,
202, 205, 206, 211, 212, 255, 258,262, 264, 265, 326, 327, 332, 372, 374, 378
Deschamps F. 70
Deussen Paul 104
Deutinger Martin 16
Dewey John 260
Dezza Paolo 20
Diogenes Laertios 154, 374
Dogiel Gerard 217, 374
Domet de Vorges Edmond Ch.E. 54, 70, 125
Domińczak Stanisław 13—16, 18, 20, 27, 28, 39, 40, 374
Dorlodot Henry de 57, 62—64, 75
Dreinert Tomasz 259, 374
Drozdowicz Zbigniew 178, 374
Dubly Henry L. 25—27, 257, 260, 374
Duns Szkot Jan 19, 105
Dupont 28, 29
Dür Seweryn 287, 288, 374
Dygasiński Adolf 298, 377
Ebbinghaus Hermann 104
Egidi 22
Eriugena Jan Szkot 43
Ermoni Vincent 70
Eucken Rudolf 252—254
Euklides 171, 204, 279, 298, 299
Fabre (Fabre d’Envieu) Jules 14
Fechner Gustav Th. 11, 104
Ferrata Domenico 66
Fichte Johann G. 41, 141, 259, 290
Folghera Johannes D. 125—127, 129, 130, 132—134, 136, 139, 218, 220, 243, 247, 374
Fontaine Théodore 55, 56
Fontaine Thomas 69
Forget J. 69, 120, 242, 272, 374
Fouillée Alfred É. 104, 259
Frege Gottlob 97—99, 375
Fries Jakob F. 259
Fröbes Joseph 103
Gade John A. 17, 27, 29, 30, 57, 375
Gardair J. 70
Garewicz Jan 257, 373—375, 378
Garrigou-Lagrange Réginald 201, 341, 368
Gemelli Agostino 91, 365, 366, 375
Gény Paul 327, 367, 368
Geyser Józef 103, 366
Ghysebrechts H. 80
Gilson Étienne 17—20, 22, 24, 33, 34, 42, 43, 45, 49, 59, 60, 69, 75, 93, 182,
183, 320, 325—328, 335, 338—342, 344—347, 349—354, 356, 357, 359, 360, 375
Gioberti Vincenzo 14, 42
Gladston William E. 254
Głombik Czesław 42, 50, 76, 92—94, 366, 367, 375
Głowa Stanisław 16, 373
Goffart A. 70
Gogacz Mieczysław 87, 379
Gonzalez Zeferino 30, 189, 200, 201
Goossens Pierre-Lambert 44, 72, 74
Gorgiasz 150
Goyau Georges 25—28, 30, 67, 375
Grabmann Martin 42, 76, 94, 367, 375
Grace Michael P. 46, 87, 155, 255, 355, 372, 373
Graty Auguste J.A. 14, 260
Graubner Hans 277
Grégoire Auguste 368
Grendyszyński Ludomir 301, 379
Gromiec Włodzimierz 259, 375
Günther Anton 16
Gut Arkadiusz 97, 99, 375
Halleux Jean 56, 69, 70
Hallez H. 70
Harlez Charles J. de 39, 52
Harmignie Pierre 41, 163, 257, 261, 375
Hartmann Nicolai 287
Hegel Georg W.F. 14, 15, 41, 259
Helmholtz Hermann von 11
Helputte Georges 65
Hendrickx Jean-Pierre 14, 255, 373
Henry J. 15
Henry Ludwig 39
Heraklit 150
Herbart Johann F. 41
Herbut Józef 103, 326, 368, 375, 376
Heymans Jan F. 70
Höffding Harald 104
Homans J. 70
Huet Pierre D. 151
Hugonin Flavien 16
Hume David 41, 93, 94, 202, 256, 258, 261, 266, 298, 334, 339, 343
Husserl Edmund 92, 93, 96—99, 101, 107, 265, 270, 276—278, 283, 287, 288, 290, 375, 376
Huxley Thomas H. 298
Huys J. 70
Ingarden Roman 263, 282, 314, 375
Isaye Gaston 368
Jacobi Friedrich H. 95, 146, 259
Jacops J. 28
James William 94, 95, 260
Janet Paul 190
Jankelevitch (Jankélévitch) Samuel 254
Janssens Edgar 56, 69
Jeannière René 367
Jouffroy Théodore 41, 94, 95, 260
Kaliasz 322, 337, 338
Kamiński Stanisław 203, 375
Kant Immanuel 9, 11—13, 27, 40, 41, 54, 84, 85, 90, 92, 94, 95, 99, 106, 112, 146, 164, 202, 217, 233,
251—281, 283—298, 300, 314, 316, 323—325, 327, 334, 339, 343, 353—355, 360, 369, 373—378
Karneades 151
Kauffmann 104
Kaufmann Nicolas 70, 133
Keesen 65
Kleutgen Joseph 10, 17, 19, 24, 28—30, 200, 201, 215, 310
Kłósak Kazimierz 367
Koj Leon 97, 99, 375
Kopaliński Władysław 50, 87, 375
Kosiakiewicz Wincenty 80, 92, 106, 168, 214, 309, 315, 371, 376
Kowalski Kazimierz 9, 10, 31, 50, 78, 107, 315, 361, 367, 376
Krasnowolski Antoni 80, 92, 106, 168, 214, 309, 371
Krąpiec Mieczysław A. 9, 22, 23, 117, 148, 149, 183—188, 199, 201, 203,
215, 231, 232, 294, 318, 366—368, 376
Kremer René 59, 94, 128, 129, 197, 288, 305, 354, 376
Krokiewicz Adam 152, 378
Krońska Irena 154, 374
Kubok Dariusz 259, 374
Kuntz 165, 371
Kupis Bogdan 155, 374
Kusch Martin 100, 101
Laforêt Nicolas J. 16
Lajeunie Étienne M. 40, 203, 376
Lalande André 93—96, 98, 99, 101, 376
Lamennais Hugues-Félicité R. de 14, 16, 42, 95, 151, 260
Langan Thomas 17, 18, 20, 22, 24, 33, 34, 43, 45, 49, 59, 60, 69, 75, 183, 375
Lange Antoni 257, 378
Lanny 366
Lantsheere Léon de 56, 68, 69
Laveille 13, 31, 76, 376
Lavoisier Antoine L. 285
Le Rohellec Joseph 327, 368
Leclercq J. 34, 376
Leclère Albert 254
Legrand G. 70
Leibniz Gottfried W. 9, 27, 265
Lemius Joseph 67
Leon XIII (Gioacchino Pecci) 17—26, 31, 32, 40, 44—46, 48, 49, 51, 54,
57—62, 64, 67, 73—75, 251, 252, 254, 366, 376
Lepidi Alberti 25, 66
Leśniak Kazimierz 154, 155, 374
Liberatore Matteo 18, 19, 23, 32, 59, 61
Lipszyc Adam 11, 378
Locke John 41, 255, 327
Lonergan Bernard J.F. 368
Lotz Johannes B. 368
Lupus 16
Luter Martin 253
Łaciak Piotr 265, 270, 276—278, 283, 287, 288, 290, 376
Łąkowski Rafał 79, 374
Mahrburg Adam 20, 301, 379
Maistre Joseph de 14
Malebranche Nicolas 14, 42
Malloc 95
Mandato P. de 22
Mansion Paweł 39, 69, 70
Marc A. 368
Maréchal Joseph 368, 369, 376
Maria Leonia 58, 376
Maria M. de 22
Maritain Jacques 22, 42, 76, 94, 201, 367, 375
Martens Charles 56
Masnovo Amato 20, 42, 125, 319, 376
Maurer Armand A. 17, 18, 20, 22, 24, 33, 34, 43, 45, 49, 59, 60, 69, 75, 183, 375
Maus Isidore 56, 70
Mazzella Camillo 58, 62, 64—66
Mc Inerny Ralph 46, 87, 155, 255, 355, 372, 373
Medicus Fritz 173, 287, 288
Melis de 22
Mercier Désiré passim
Mercier Leon 28
Michalski Konstanty 23, 24, 37, 88, 92, 94, 125, 147, 233, 365—367, 375, 377
Michotte Albert 56, 68
Mill John S. 40, 256, 298—302, 305, 306, 314, 330, 332, 334, 377, 379
Mivart St. George J. 69
Montaigne M. de 10, 151, 154, 169, 377
Morawiec Edmund 10, 11, 377
Muck Otto 368
Munnynck M. de 70, 125, 365
Nal A. 300, 378
Natorp Paul 101
Naville Ernest 35
Ned Édouard 254, 259, 377
Neidl W. 18
Nève Paul 69
Newman John H. 36
Noël Léon 10, 14, 20, 27, 30, 31, 56, 58, 59, 68, 70—72, 76, 77, 79, 85, 93, 103, 107, 108,
113, 114, 125, 134, 140—143, 156, 158, 162, 190, 197—203, 233, 252, 254, 266, 273, 288,
320—322, 326—338, 340—352, 354, 356—358, 360, 361, 363, 365, 367—369, 377
Noras Andrzej J. 258, 259, 261, 266, 287, 353, 374, 377
Nys Désiré 30, 35, 56, 65, 68, 69, 71, 76, 81, 135, 137, 139, 142, 143, 149, 150, 154, 155,
167—169, 178, 179, 181, 189, 197, 205—208, 214, 235, 239, 245, 304, 309, 316, 317, 322, 377
Olech Adam 96, 97, 375, 377, 379
Olivieri D.J. 40, 108, 378
Oliwa Piotr 40
Olszewski Witold 154, 374
Ostwald Wilhelm 56
Palmieri Domenico 22, 61, 187, 188
Parmenides 150
Pascal Blaise 10, 95, 146, 151—153, 378
Pasquier E. 70
Paulsen Friedrich 104, 251, 253, 254
Paweł św. 69
Pecci Giuseppe 17, 18, 23, 24, 32, 44, 59—61
Peeters Charles 79
Pelzer Auguste 50, 56, 59, 104, 202, 253, 254, 377, 378
Perrier Joseph L. 22, 23, 25, 26, 60, 64, 378
Pesch 55
Pfligersdorfer G. 18
Piat J. 70
Pieraerts Constant P.J. 27, 32, 43
Pirotte Jean 14, 255, 373
Pirron 151, 378
Pius IX 15—17, 21
Pius X 72
Platon 33, 42, 100, 265, 290
Poincaré Henry 277, 374
Porfiriusz 228, 246
Potvain 191, 195
Prisco Giuseppe 24, 32, 59, 61
Protagoras 150
Ptolomeusz z Cyreny 151
Radziszewski Idzi 69, 366, 367, 378
Raeymaeker Louis de 21, 23—33, 39, 40, 43, 44, 46, 52—75, 77, 100, 101, 163, 258, 296, 328, 376, 378
Rahner Karl 368
Ramaekers Georges 14—16, 25, 30, 77, 106, 199, 378
Rebeta Jerzy 201, 294, 366, 376
Reid Thomas 14, 41, 94, 95, 146, 182, 287, 288, 374
Reinhold Karl L. 259
Remer V. 22
Renan Joseph E. 29
Richeville 253
Riehl Alois 266
Rodis-Lewis Geneviève 157, 158, 160, 165, 378
Roland-Gosselin Marie-Dominique 201, 341, 368
Rolewski Jarosław 266, 375
Rosmini (Rosmini-Serbati) Antonio F.D. 14, 16
Rossini G. 18
Rousseau Isidore J. du 27, 29
Royer-Collard Pierre P. 14
Rubczyński Witold 81, 84, 291, 360, 378
Russel Bertrand 11, 378
Rutten 34, 378
Rybałta Jan 320, 375
Saisset Émile 167, 190, 378
San de 55
Sanchez Franciszek (Portugalczyk) 151
Sanseverino Gaetano 23, 24, 59, 60
Satolli Francesco 66, 67, 72
Schelling Friedrich W.J. 14, 41, 259
Schiffini S. 22
Schneid Mathias 55
Schopenhauer Arthur 14
Sekstus Empiryk 151, 152, 154, 378
Sentroul Charles 56, 69, 70, 367
Sidorek Janusz 107, 375
Siemek Marek J. 289, 378
Siger z Rabantu 40
Simon Alois 10, 15, 21, 25, 26, 28, 43, 45, 54, 57, 59, 61, 63—67, 86, 108, 162, 293, 294, 296, 343, 378
Simons Gasper 56
Siwek Władysław 14, 155, 378
Skarga Barbara 10, 84, 373
Soens E. 70
Sokrates 42
Spencer Herbert 40, 70, 104, 259, 298, 300—303, 306, 307, 327, 343, 378
Spinoza Baruch 353
Stepa Jan 367
Stępień Antoni B. 327, 378
Stöckl Albert 55
Strasser Stéphane 102, 378
Strauss David F. 29
Suarez Francisco 18, 19, 201
Suchorzewska Janina 266, 375
Swieżawski Stefan 158, 374
Szałata Kazimierz 20, 21, 367, 378
Szczubiałka Michał 11, 378
Szymańska Beata 257, 378
Szyszkowska Maria 50, 374
T’Serclaes Charles de 62, 63
Taine Hippolyte 40, 298—302, 304, 306, 379
Talamo Salvatore 24, 32, 59—61
Tambuyser R. 25
Taparelli d’Azeglio Luigi 18
Tarnogórski Czesław 50, 374
Tazbir Mieczysław 320, 375
Tedeschini 22
Thiéry Armand 56, 67—69, 71, 101
Tomasz z Akwinu (Doktor Anielski) 10, 15, 18—25, 27—35, 38, 39, 42, 44—46, 48, 52, 54, 56, 59—61, 64,
66, 67, 70—75, 77—79, 83, 87, 90, 102, 103, 105, 112, 125, 132—134, 140, 141, 165, 171, 182, 191,
200—204, 207, 209, 223, 251—255, 316, 320, 323, 371, 372, 379
Tongiorgi Salvatore 10, 22, 27, 61, 187—193, 195, 197, 210—212
Tracy Destutt de 84
Tredici Giacinto 366
Ubaghs Gerhard C. 14, 16, 29
Urraburu Joanne J. 22
Valente 22
Vallée-Poussin Charles J. de la 70
Van Ballaer Pierre 40
Van Beneden Pierre-Joseph 39
Van Cauwelaert 69
Van den Gheyn Gabriel 56
Van Gehuchten Arthur 39
Indeks osobowy 387
Van Olmen F. 189
Van Overbergh Cyrille 56, 70
Van Riet Georges 79, 113—122, 125, 128, 129, 134, 135, 137, 143, 144, 148, 176, 189—191, 200, 201, 207,
210, 218, 223, 224, 230, 236, 239, 241, 255, 310, 379
Van Roey E. 70
Van Weddingen Alois 44
Ventura (de Raulica) Gioacchino 14, 42
Verriest G. 70
Volkelt Johannes 261
Von der Lancken Fritz 260
Von Geissel Johannes 16
Von Hertling Georg 55
Wais Kazimierz 9, 13, 14, 16, 20, 21, 23, 24, 29, 56, 61, 69, 379
Wartenberg Mścisław 281, 373
Weber Ernst H. 11
Wieczorek Krzysztof 261, 266, 379
Więckowski Andrzej 320, 375
Więckowski Zbigniew 320, 375
Wilson Herbert 25, 257, 374
Wojciechowska Wanda 156, 374
Woleński Jan 97, 98, 100, 101, 107, 265, 379
Wolff Christian 9, 14, 22, 96
Woźniczka Maciej 109, 379
Wulf Maurice de 15, 28, 37, 39, 42, 43, 48, 50, 52, 56, 68, 69, 71, 85, 86, 95, 100, 102, 137, 140, 141, 143,
162—165, 187, 209, 212, 252—254, 258, 296, 297, 366, 379
Wundt Wilhelm 11, 56, 96, 100, 101, 104, 105
Zalewski Sylwester 17, 183, 375
Zawadzki Józef 34, 78, 260, 365, 379
Ziehen Theodor 104
Zigliara Tomasso 19, 21, 25, 32, 55, 59—61
Żelazny Mirosław 266, 375

Uwaga: jeden z ostatnich egzemplarzy magazynowych z wyczerpanego w wydawnictwie nakładu, z niewielkimi śladami magazynowymi !

Egzemplarz z minimalnymi śladami na stronie przedtytułowej, na dolnym marginesie jednej z kart (str. 273/274) drobne zadarcie (być może powstałe w drukarni ?!). Szczegóły na fot.