Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim

Z notatki wydawniczej :

Książka ta jest pierwszym od kilkudziesięciu lat monograficznym ujęciem problemu kształtowania się liczebnika
jako odrębnej kategorii gramatycznej w języku polskim. Opierając się na bogatym materiale źródłowym
uwzględniającym kilkaset druków z XVI–XX wieku, autorka wyjaśnia i odtwarza skomplikowany,
wieloaspektowy proces zmierzający do gramatykalizacji leksemów numerycznych.
Uwzględnia przy tym szerokie tło ogólnosłowiańskie oraz przemiany systemowe, które ten proces spowodowały
i stymulowały kierunki przeobrażeń zarówno w języku polskim, jak i w innych językach słowiańskich.
Rozprawa stanowi nowatorskie połączenie dwóch perspektyw badawczych: współczesnego językoznawstwa
opisowego oraz analizy diachronicznej. Autorka wychodzi z założenia, że tylko rzetelna rekonstrukcja przebiegu
całego procesu gramatykalizacji pozwoli zrozumieć i prawidłowo zinterpretować wszystkie niuanse prowadzonych
do chwili obecnej sporów na temat opisu liczebnika jako części mowy. Wyjaśnia także przyczyny zamieszania
terminologicznego wokół tej kategorii. Osią kompozycyjną książki jest podział na procesy redukcyjne, dotyczące
przede wszystkim liczebników zbiorowych, w odniesieniu do których nastąpił zanik kategorii liczby i rodzaju,
oraz procesy unifikacyjne, prowadzące do ukształtowania w miarę spójnej kategorii morfologicznej z kilkunastu
odrębnych pierwotnie klas wyrazowych połączonych jedynie funkcją wyrażania liczebności określanych rzeczowników
oraz odniesieniem do systemu liczb naturalnych. Szczegółowo przedstawione zostały w rozprawie procesy
zmierzające do ujednolicenia odmiany i zachowań składniowych wszystkich leksemów kwantyfikujących,
tworzących klasę liczebników głównych. Autorka stara się wyjaśnić, dlaczego całkowita unifikacja nie nastąpiła
oraz jakie są przyczyny tego, że liczebnik jest obecnie najbardziej skomplikowaną kategorią na tle pozostałych części mowy.


SPIS TREŚCI :

Wstęp

Stan badań
Liczebnik — historia i zakres użycia terminu
Liczebnik jako kategoria gramatyczna
Rozwój liczebników w okresie przedpolskim

Rozdział pierwszy
Założenia metodologiczne

Zasady opisu procesu historycznojęzykowego
Charakterystyka doboru materiału

Rozdział drugi
Procesy redukcyjne

Redukcja kategorii liczby w zakresie liczebników głównych
Redukcja kategorii liczby i rodzaju w zakresie liczebników zbiorowych
Zawężanie dystrybucji liczebników zbiorowych

Rozdział trzeci
Procesy unifikacyjne w zakresie fleksji

Czynniki wpływające na unifikację odmiany liczebników głównych
Procesy unifikacyjne związane z zanikiem liczby podwójnej
— Przemiany opozycji rodzajowych liczebników 2—4
—— Nominativus masculinum
—— Nominativus accusativus femininum i neutrum
— Wyrównania analogiczne w paradygmacie liczebników 2—4
—— Genetivus — locativus
—— Dativus
—— Instrumentalis
— Upowszechnienie końcówki -u w deklinacji liczebników głównych od 5 wzwyż
Procesy unifikacyjne związane z powstaniem kategorii męskoosobowości
— Accusativus pluralis
— Nominativus pluralis
Przebieg procesów wyrównawczych w zakresie liczbowym 5—900
— Genetivus — locativus
— Dativus
— Instrumentalis
Ujednolicenie odmiany liczebników zbiorowych

Rozdział czwarty
Procesy unifikacyjne w zakresie składni

Zmiany relacji składniowych w obrębie grupy imiennej z liczebnikiem głównym
— Oddziaływanie relacji składniowych typowych dla liczebników 2—4 w grupie imiennej
na pozostałe wykładniki kwantyfikacji numerycznej
—— Zastępowanie związku rządu relacją kongruencji w przypadkach zależnych liczebników od 5 wzwyż
——— Grupa nominalna w dativie
——— Grupa nominalna w locativie
——— Grupa nominalna w instrumentalu
— Oddziaływanie relacji składniowych liczebników od 5 wzwyż rzeczownikami na grupy nominalne z jednostkami 2—4
Ujednolicenie relacji między liczebnikiem zbiorowym a kwantyfikowanym rzeczownikiem
Ustalenie związku między frazą nominalną z liczebnikiem a orzeczeniem
— Frazy nominalne z liczebnikami głównymi a forma orzeczenia
—— Frazy nominalne z leksemami oznaczającymi wartości od 5 wzwyż
—— Frazy nominalne z leksemami 2—4
——— Oddziaływanie wzorca syntaktycznego typowego dla konstrukcji z liczebnikami od 5 wzwyż w zakresie użyć niemęskoosobowych
——— Grupy nominalne z rzeczownikami męskoosobowymi
— Frazy nominalne z liczebnikami zbiorowymi a forma orzeczenia

Zakończenie

Słowniki — wykaz skrótów

Bibliografia

Spis tabel

Streszczenia w jęz. ang. i ros.