Chwile i eony. Obrazy czasu w polskiej poezji drugiej połowy XX wieku - DANUTA OPACKA-WALASEK

Projektant okładki i stron działowych : Zenon Dyrszka

Recenzje książki ukazały się w gazecie „Rzeczpospolita” z dn. 12–13 listopada 2005 r. oraz w czasopiśmie „Pamiętnik Literacki” zeszyt 1/2009

Książka otrzymała :

Nagrodę Magazynu Literackiego „Książki” za najlepiej wydaną Książkę Akademicką ATENA' 2006 przyznana przez Jury Konkursu na „Najlepszą Książkę Akademicką” podczas 13. Krajowych Targów Książki Akademickiej ATENA' 2006. Warszawa, 8-10 listopada 2006 r.

oraz Wyróżnienie w Konkursie na „Najtrafniejszą Szatę Edytorską Książki Naukowej” podczas 12. Wrocławskich Targów Książki Naukowej 22-25 marca 2006 r.

Z notatki wydawniczej :

Książka Danuty Opackiej-Walasek jest pracą pionierską we współczesnym literaturoznawstwie polskim, co podkreślali jej recenzenci. Prezentując czas jako temat i czas jako obraz w poezji, projektuje odrębną dziedzinę badań, zajmującą się czasem lirycznym. Dotąd badania literaturoznawcze skupiały się głównie nad czasem w prozie narracyjnej, natomiast prace, w których rozważano zagadnienie czasu w poezji, zwykle traktowały go jako komponent lub „uboczny aspekt" sytuacji lirycznej.

W książce Opackiej-Walasek czas poetycki potraktowany został jako zagadnienie centralne, zarówno w aspekcie teoretycznym, jak i historycznoliterackim. Autorka prezentuje nie tylko mechanizmy lirycznej organizacji czasu, wskazując w analizach i interpretacjach wierszy najważniejsze zabiegi konstrukcyjne, które budują obrazy czasu, wydobywa sposoby jego artykulacji, określa kręgi metaforyzacji, charakterystyczne w tym względzie dla poezji współczesnej, ale eksponuje również skomplikowane relacje pomiędzy różnymi aspektami czasu w liryce, dotąd uznawanej za dziedzinę wypowiedzi poddaną hegemonii teraźniejszości. Interpretując wiersze wielu polskich poetów (m.in. Miłosza, Herberta, Szymborskiej, Zagajewskiego, Kozioł, Maja, Staffa, Oszajcy), prezentuje także odbicie w poezji drugiej połowy XX wieku zjawisk, doznań,
które stały się udziałem człowieka przełomu tysiącleci, poddanego szczególnej presji czasu.

W polu rozważań pojawiają się kwestie „niedoczasu życia", kompresji czasu, przyspieszenia, próby oswajania „traumy czasowości", próby utrwalania umykającej chwili w „wiecznym teraz" poezji, poetyckiego „rozciągania czasu".

Autorka, zestawiając utwory powstałe na przełomie XX i XXI wieku z wierszami wcześniejszymi, np. romantyków, wydobywa istotne syndromy doświadczania i zapisywania chwili w poezji współczesnej, także ponowoczesnej, eksponuje różnice, uwypukla owo „wyczulenie" na czas, które - bez wątpienia - stało się stygmatem mieszkańców dzisiejszego świata, często wręcz porażonych wyścigiem z czasem, który specjalistyczne urządzenia mierzą już nie w sekundach, lecz w ich tysięcznych częściach.

Ważnym zapleczem analitycznym i interpretacyjnym jest tu - obok teorii i historii literatury - filozofia oraz teologia, których instrumentarium pozwala precyzyjniej opisać sposoby przejawiania się i problematyzowania czasu w poezji najnowszej. Książka składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza skupia się na czasie doczesnym, w którego centrum znajduje się chwila, nanomoment, zdarzenie czasu przedstawiające się świadomości w ulotnej, migawkowej strukturze, oraz kwestie pamięci czasu, resentymentu i reafirmacji.

Część druga dotyczy metafizycznego aspektu czasu, badania poetyckich projekcji czasu wiecznego, analizuje zagadnienie eonów, „wieków wieczności", otwierających się przed człowiekiem po śmierci.

Książkę zamyka Appendix, zawierający interpretacje czasu w poezji Herberta i Staffa.

Praca Opackiej-Walasek godzi wymogi naukowej rozprawy z oczekiwaniami nieprofesjonalnego, ale wrażliwego czytelnika współczesnej poezji. Unika hermetycznego stylu, o poezji traktuje w sposób „przyjazny" i sugestywny, zachowuje stosowną przezroczystość. Wszyscy żyjemy w czasie i przez czas, a poezja ostatnich dziesięcioleci, w tej książce prezentowana, pozwala lepiej zrozumieć - może nawet: oswoić, żywioł czasu, któremu nieuchronnie podlegamy. Pozwala poznać drogi myślenia, dzięki którym poetom i filozofom udaje się niekiedy zakłócić nierówną relację człowieka i czasu - i tak ostatecznie nas determinującego, ale przecież nie bez walki osłabiającej „traumę czasowości", w której - jako uczestnicy cywilizacyjnego pośpiechu tym silniej tkwimy.

SPIS TREŚCI :

Wstęp

Część pierwsza — Kompresja czasu

Kilka uwag o chronocentryzmie w poezji i filozofii

Poetyckie „rozciąganie czasu"

Spojrzenia z teraźniejszości: o retencji i protencji

Paradoksy przyspieszenia

Anihilacja chwili

Ponowoczesne doznawanie czasu

Chwile - nanomomenty

Chwila Wisławy Szymborskiej

Chwila Adama Zagajewskiego

Iluminacja chwili

Chwila wobec makroczasu - afirmacja principium indivituationis

Współczesność a romantyzm. „Pamięć odnawianej straty" wobec anatomii chwili

Stygmaty pamięci i „bycie w teraz"

Resentyment i reafirmacja czasu

Relatywność lirycznej chwili


Część druga — Poetyckie projekcje czasu wiecznego

Eony i apokatastaza

Nieco więcej o czasie, eonie i wieczności

Apokatastaza w poezji ks. Wacława Oszajcy

Apokatastaza w poezji Czesława Miłosza


Appendix

O nieprzerwanym szumie ogromnej klepsydry. Obrazy czasu w poezji Zbigniewa Herberta
— Tempus devorans
— Czas zegara i czas świadomości
— Czas historii: Krwawa miazga
— Nikłe uśmiechy czasu

Chronotop odwrócony. Leopolda Staffa burza od dymu z komina

Indeks osobowy

Summary

Resume