Ludzie Ziemi Gliwickiej

SŁOWO WSTĘPNE

Zachowujcie, jak skarb największy to, co było źródłem duchowej siły waszych ojców.
Oni umieli włączyć Boga w swoje życie i w Nim zwyciężać wszelkie przejawy zła...

Jan Paweł II (Gliwice, 15 czerwca 1999 r.)


Kolejny, jedenasty cykl wykładów otwartych, organizowanych w środowisku gliwickim przez Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, poświęcony był przybliżeniu postaci kilku duszpasterzy XIX i XX w., wywodzących się z terenu dzisiejszej diecezji gliwickiej.
Określenie „ziemia gliwicka”, użyte w tytule niniej­szego tomu, należy więc rozumieć nieco szerzej niż tylko ścisły okręg gliwicki. Tę umowną nieco nazwę odnosimy tu bowiem również do ziemi bytomskiej, lublinieckiej i tarnogórskiej. Diecezja gliwicka nie tylko łączy dziś w sobie te terytoria, ale także dziedziczy bogate tradycje tych ziem.
Zwrócił uwagę na to bp Jan Wie­czorek, pierwszy ordynariusz diecezji gliwickiej, który w 1992 r., jeszcze przed swym ingresem do katedry gliwickiej, napisał: Ziemia nasza, na której wyrasta obecnie nowy diecezjalny Kościół gliwicki, zawsze mocno była złączona z rytmem dziejów całego górnośląskiego regionu. Szczególnie ujawniło się to w momentach przełomowych, gdy ludowi tej ziemi przychodziło skła­dać niejednokrotnie trudny egzamin z dojrzałej wierności narodowej, a zwłaszcza wierności zasadom wiary katolickiej i utrzymywania łączności ze Stolicą Piotrową. Nie złamały tej wierności ani zawierucha reformacji czy nienawiści Kulturkampfu, ani zamieszanie polityczne czasu plebiscytu czy też dramaty późniejszych podziałów obecnego stulecia.

Postulat, by w wykładach otwartych w roku akademickim 2007/2008 skupić sylwetkach wybranych ludzi Kościoła wywodzących się z terytorium obec­nej diecezji gliwickiej, pojawił się przy okazji obchodów piętnastej rocznicy powstania diecezji gliwickiej (25 marca 2007 r.).
Przypomniano wówczas słowa Jana Pawła II, jakie miały być wygłoszone przez niego na lotnisku w Gliwicach 15 czerwca 1999 r. podczas zaplanowanej wizyty w tym mieście.
Jak wiadomo, choroba uniemożliwiła papieżowi przybycie do Gliwic (odwiedził on na krótką chwilę Gliwice dwa dni później, 17 czerwca 1999 r.). Słowa przeznaczone dla mieszkańców Gliwic i Górnego Śląska zostały odczytane podczas nieszporów przez nuncjusza apostolskiego — abpa Józefa Kowalczyka. W papieskiej homilii znalazł się m.in. apel o to, by mieszkańcy Górnego Śląska zachowywali „jak skarb największy” to, co było źródłem duchowej siły ich ojców. A siła ta brała się stąd, że „umieli włączyć Boga w swoje życie i w Nim zwyciężać wszelkie przejawy zła” (zob. motto).

Przedmiotem refleksji, jakimi dzielili się prelegenci w auli Centrum Edukacyj­nego im. Jana Pawła II w Gliwicach, były biografie dziewięciu kapłanów, urodzonych (za wyjątkiem ks. F. Blachnickiego) w miejscowościach należących dziś do diecezji gliwickiej. Ks. Norbert Bonczyk (1837—1893), urodzony w Bytomiu - Miechowicach, był proboszczem parafii mariackiej w Bytomiu i znanym poetą. Ks. Konstanty Damrot (1841—1895), górnośląski liryk i pedagog, wywodził się z Lublińca, zaś jego grób znajduje się w Pilchowicach koło Gliwic.
Bp Maximilian Kaller (1880—1947), urodzony w Bytomiu, został biskupem warmińskim, wcześniej pra­cując duszpastersko w Strzelcach Opolskich, na wyspie Rugii, w Berlinie i w Pile.
Bp Jan Kanty Lorek CM (1886—1967), ordynariusz diecezji sandomierskiej, uro­dził się w Błażejowicach koło Toszka (parafia Wiśnicze). Warto tu zwrócić uwagę na przedziwną wymianę darów: biskupem sandomierskim został Ślązak spod Toszka (a więc z terenu, który do 1992 r. należał do diecezji opolskiej), zaś pierwszym biskupem opolskim został Franciszek Jop, który przybył na Śląsk Opolski z San­domierza.
Kolejną omówioną postacią był o. Georg Proksch SVD (1904—1986), urodzony w Czechowicach pod Gliwicami (na terenie najstarszej parafii łabędzkiej), który jako misjonarz w Indiach, zwłaszcza po spotkaniu z Mahatmą Gandhim, podejmował odważne próby inkulturacji wiary chrześcijańskiej w środowisku in­dyjskim.
Urodzonym gliwiczaninem był bp Herbert Bednorz (1908—1989), ochrzczony w parafii Św. Ap. Piotra i Pawła w Gliwicach (obecnie katedralnej), który jako kapłan i biskup służył Kościołowi katowickiemu. Również w Gliwicach uro­dził się ks. Wacław Schenk (1913—1982) — kolejny proboszcz bytomskiej parafii mariackiej i wybitny teolog-liturgista. Kard. Leo Scheffczyk (1920—2005), teolog znany zwłaszcza ze swej mariologii, związany ze środowiskiem monachijskim, był z urodzenia bytomianinem.
Na krótko przed śmiercią odwiedził swe rodzinne miasto i parafię św. Jacka, w której został ochrzczony.
Ks. Franciszek Blachnicki (1921—1987) — założyciel ruchu oazowego, urodził się w Rybniku, lecz od wczesnego dzieciństwa wychowywał się w Tarnowskich Górach.
Ponadto w Bibieli, w miej­scowości leżącej dziś na terenie diecezji gliwickiej, odbyły się pierwsze rekolekcje oazowe.
Biografie wymienionych wyżej osób odzwierciedlają w pewnym stopniu dzieje Kościoła XIX i XX w., Śląska, Polski i Niemiec powojennych. Przyszło im żyć i działać w trudnych, czasem dramatycznych okolicznościach, ale — jak mówią słowa papieskiej homilii — „umieli włączyć Boga w swoje życie i w Nim zwycię­żać wszelkie przejawy zła”.

Autorami opracowań zamieszczonych w niniejszym tomie są pracownicy nau­kowi Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, jak również lokalni — gliwiccy, zabrzańscy i tarnogórscy — badacze dziejów Kościoła na Śląsku.
Mimo tego, że sylwetki niektórych kapłanów mają już liczne opracowania polsko- i nie­mieckojęzyczne, to jednak wykłady gliwickie pokazały, że na tym terenie wciąż jeszcze istnieją dotychczas niewykorzystane źródła archiwalne. Pozwoliły one na dopracowanie niektórych szczegółów biografii (np. mało znane są związki rodziny bpa M. Kallera z ziemią głubczycką i branicką). Ponadto istnieje jeszcze żywa pa­mięć o niektórych omawianych osobach. Na wykładach poświęconych postaciom bpa J.K. Lorka czy ks. W. Schenka obecni byli ich krewni czy sąsiedzi, pamięta­jący spotkania z postaciami dziś już historycznymi. Żywe relacje, dopowiedzenia i świadectwa sprawiały, że postacie historyczne stawały się konkretne i bliskie.

Ks. prof. J. Kiedos napisał w recenzji wydawniczej, że cykl wykładów na temat dziewięciu duchownych, będących synami tej części Śląska, która obecnie włączona jest administracyjnie do diecezji gliwickiej, powinien stanowić fragment szerszego projektu. Jest bowiem jeszcze wiele innych wybitnych postaci, nie tylko duchownych, o których należy pamiętać i pamięć o nich zachowywać „jak skarb największy”.


TREŚĆ :

Słowo wstępne

Ks. Henryk Gerlic — KS. NORBERT BONCZYK (1837—1893). Duszpasterz bytomski

Ks. Piotr Górecki — KS. KONSTANTY DAMROT (1841—1895). Portret liryka górnośląskiego

1. „Synek z Górnego Śląska” — krótka biografia
2. „Praca organiczna” — działalność pedagogiczno-wychowawcza
3. „Budzenie polskich sumień” — główne aspekty utworów lirycznych
4. Jako zakończenie — zachęta do ponownego odkrycia artyzmu liryki

Ks. Paweł Pyrchała — MAXIMILIAN KALLER (1880—1947). Biskup warmiński rodem z Bytomia

1. Środowisko rodzine, dzieciństwo i wiek młodzieńczy
2. Święcenia kapłańskie i praca duszpasterska
3. Biskupstwo warmińskie
4. „Ojciec” diecezjan żyjących w rozproszeniu i pełnomocnik papieski
Bibliografia

Bp Jan Kopiec — JAN KANTY LOREK CM (1886—1967). Biskup sandomierski

Ks. Kazimierz Wolsza — GEORG PROKSCH — GYAN PRAKASH SVD (1904—1986). Pionier inkulturacji misyjnej w Indiach

1. Z Czechowic do Bombaju
2. Misjonarz wobec obcego „świata mowy”
3. W szatach kultury indyjskiej
4. Aśram i grupa ewangelizacyjna
5. Pisarstwo i teologia G. Prokscha
Bibliografia

Ks. Franciszek Wolnik — BISKUP HERBERT BEDNORZ (1908—1989). Gliwiczanin — biskup katowicki

1. Dzieciństwo — środowisko rodzinne
2. Studia i praca duszpasterska
3. Wysiedlenie z diecezji
4. Udział w Soborze i w pracach Konferencji Episkopatu Polski
5. Bp Herbert Bednorz ordynariuszem katowickim
6. Kres doczesności

Ks. Erwin Mateja — KS. WACŁAW SCHENK (1913—1982). Profesor i duszpasterz

1. Środowisko rodzinne
2. Formacja filozoficzno-teologiczna
3. Studia specjalistyczne w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim
4. Wykłady na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie oraz na Papieskim Fakultecie Teologicznym we Wrocławiu
5. Sympozja pastoralno-liturgiczne i posoborowe dokształcanie duchownych
6. Działalność duszpasterska

Ks. Mirosław Szwajnoch OSCam — KARD. LEO SCHEFFCZYK (1920—2005). Teolog głoszący Dobrą Nowinę o bogactwie Chrystusa

1. Podzielona ojczyzna
2. „Niespodzianka” w księdze ochrzczonych
3. Droga do kapłaństwa
4. Na straży katolickiej wiary
5. Zapatrzenie w Maryję
6. Pogrzeb i posłowie papieża

Ks. Krystian Piechaczek — KS. FRANCISZEK BLACHNICKI (1921—1987). Nauczyciel wiary wymagającej

1. Dzieciństwo i lata młodzieńcze
2. Nawrócenie
3. Studia w seminarium duchownym i pierwsze placówki
4. Krucjata Wstrzemięźliwości
5. Powstanie Ruchu Światło—Życie
6. Praca naukowa na KUL
7. Krucjata Wyzwolenia Człowieka i zaangażowanie społeczne
8. Carlsberg