Gatunki paratekstowe w komunikacji medialnej - IWONA LOEWE

Na okładce znajduje się fragment plakatu Rafała Olbińskiego do Turandota, wystawionego w roku 1993 w New York City Opera.


Tekst z okładki :

„ [...] odbiorca chce mieć dzisiaj całą opowieść w trzy minuty" - pisał w Lapidarium V Ryszard Kapuściński.

Książka, którą dostaje Czytelnik do rąk, jest rozwinięciem myśli „cesarza reportażu". Oto jej przedmiotem jest bowiem swoisty tekstowy rodzaj akwizycji, który we współczesnej kulturze stał się wyrazisty i rozpoznawalny pod postacią gatunków.

Praca traktuje o eskortach, które prezentują i rekomendują teksty właściwe, doprowadzając do nich czytelnika, słuchacza, widza, nawigatora. Rozdziały poświęcone notom edytorskim, lidom, zapowiedziom, zajawkom, czyli strategiom autopromocyjnym, kierowane są do szerokiego grona badaczy współczesnych mediów, to znaczy językoznawców, medioznawców, komunikologów oraz czeladników tychże nauk - studentów kierunków humanistycznych.

Z notatki wydawniczej :

Praca zawiera efekty badań nad obecnymi we współczesnej kulturze gatunkami w funkcji prezentacyjno-rekomendujacej. Autorka opisała noty edytorskie (blurbs), zajawki telewizyjne (forszpany), zapowiedzi radiowe i telewizyjne, prasowe i internetowe lidy (leads) itd.

Parateksty oddzieliła od gatunków metatekstowych i od reklamy. Opracowanie zawiera wykłady na temat kondycji współczesnych mediów oraz gatunku jako pojęcia operacyjnego dla językoznawstwa, literaturoznawstwa i medioznawstwa. Książka adresowana jest do szerokiego grona badaczy współczesnych mediów, to znaczy językoznawców, medioznawców, komunikologów oraz studentów kierunków humanistycznych.

WPROWADZENIE :

Punktem wyjścia moich rozważań było rosnące przekonanie o tym, że współczesny odbiorca tekstów kultury coraz ekspansywniej jest zapraszany do ich odbioru. Służy temu rozmaitość paratekstów, które pomniejszają oba­wę dystrybutora, że tekst (książka, słuchowisko radiowe, widowisko tele­wizyjne, artykuł prasowy/internetowy) może być przeoczony.

Zjawisko prefacjalności (uprzedzania, wprowadzania, doprowadzania) w kulturze może być — jak sądzę — przedmiotem zainteresowania wielu humanistów. Niniej­sza książka prezentuje stanowisko językoznawcy, który wszak nie stroni od polimetodologicznego podejścia. Lingwistycznie oświetlony przedmiot za­interesowania sytuuje się w ramach tzw. tekstów towarzyszących, które Genette nazwał niegdyś paratekstami.

O nich traktowały co prawda publika­cje powstałe na gruncie teorii literatury, ale znalazłam w nich inspiracje do podjęcia badań zdecydowanie szerzej zakrojonych. Do wypracowania zaś metody postępowania wykorzystałam przede wszystkim paradygmat genologii językoznawczej (rozdział 2). Współczesny stan badań tej nauki pozwala na umieszczenie obiektu ba­dań w wielorakich konstelacjach.

Nie można już dziś mówić, że istnieje jedyny poprawny model, w ramach którego rozpatrywać można badany obiekt. Niech ilustracją tego będzie kilka zaledwie porządków modulujących zakres tych samych obiektów położonych wszak na różnych poziomach. Nie są to z pew­nością wszystkie możliwe układy, w jakich postrzegać można parateksty:

rodzaj: gatunki radiowe vs. prasowe
gatunek: słuchowisko, wiadomości, powieść, lista przebojów, zajawka, zapowiedź itd.
odmiany gatunkowe (tylko w ramach para tekstów): makrozajawka, zapowiedź autorska, headline news itd.

rodzaj: gatunki polimedialne vs. monomedialne
gatunek: gatunki paratekstowe (parateksty), gatunki epickie, gatunki dramatyczne, wypowiedzi publiczne itd.
odmiany gatunkowe (tylko w ramach paratekstów): parateksty książkowe, prasowe, radiowe, telewizyjne, internetowe itd.

rodzaj: wypowiedzi publiczne vs. prywatne
gatunek: reklama, orędzie, artykuł prasowy, parateksty, ogłoszenie itd.
odmiany gatunkowe (tylko w ramach paratekstów): parateksty książkowe, prasowe, radiowe, telewizyjne, internetowe itd.

rodzaj: gatunki paratekstowe vs. metatekstowe, intertekstowe oryginal­ne
gatunek: parateksty książkowe, parateksty prasowe, parateksty radiowe, parateksty telewizyjne, parateksty internetowe
odmiany gatunkowe: nota wydawcy, zajawka radiowa, zapowiedź telewizyjna, lid, strona główna itd.

W przyjętej przeze mnie koncepcji badawczej parateksty sytuuję w polu gatunków publicznych i medialnych, dostrzegając w przestrzeni współczesnej kultury motywację do ich kształtowania się oraz istnienia. To zajmuje przede wszystkim analityczną część mojego wykładu (rozdziały 5—9). Inspi­racje (rozdział 1) zaczerpnięte z prac Genette'a doprowadziły ponadto do przekonania, że warto zestawić parateksty z metatekstami, gdyż przyjęta orientacja badawcza pozwoli najprawdopodobniej skutecznie rozdzielić ich zakresy (rozdział 3). Za istotne dla wykonanych interpretacji uznaję rozważania na temat ogólnokulturowej potrzeby promowania także tekstów współczesnej kultury mającej bezpośredni skutek w rozwijającym się autotematyzmie mediów [...] albo ekspansywnej funkcji fatycznej tychże [...]. Pisze bowiem Ryszard Kapuściński:

W sytuacji panującego dziś na rynku tłoku szczególnego znaczenia nabiera sprawa promocji [...] wszelkiego rodzaju akwizytorów kultury. Już nie wystarczy, aby rzecz stworzyć. Teraz trzeba z tym utworem dotrzeć do odbiorcy, do widza, do czytelnika [...].

Kapuściński 1996:63

Swoisty tekstowy rodzaj akwizycji jest przedmiotem mojej pracy, bo czymże innym są parateksty jak nie sposobem dotarcia tekstu do jego odbiorcy. Niektóre z nich oczywiście mogą stać się nawet namiastką (erzatzem) właściwego tekstu kultury, skoro — jak spostrzega także bystry obserwator naszej rzeczywistości — odbiorca chce mieć dzisiaj całą opowieść w trzy minuty!

Kapuściński 1996:25


SPIS TREŚCI :

WPROWADZENIE

1. ZDEFINIOWANIE OBIEKTU BADAŃ I KONTEKSTY METODOLOGICZNE

1.1. Terminologia
1.2. Konteksty dla badań nad paratekstami
1.2.1. Kontekst teoretycznoliteracki
1.2.2. Kontekst językoznawczy
1.2.3. Kontekst edytorski
1.2.4. Tekstologiczna definicja paratekstu
1.2.5. Postępowanie metodologiczne i kontekst komunikologiczny

2. POJĘCIE GATUNKU W PRZYJĘTYCH KONTEKSTACH METODOLOGICZNYCH. REKONESANS

2.1. Gatunek w literaturoznawstwie
2.2. Gatunek w filmoznawstwie
2.3. Gatunek w medioznawstwie
2.4. Gatunek w językoznawstwie

3. PARATEKST A METATEKST

3.1. Metajęzyk
3.2. Metatekst i paratekst
3.3. Jednak paratekst!

4. PARATEKST A REKLAMA

4.1. Co reklamą nie jest?
4.2. Autopromocja

5. PARATEKSTY NA OKŁADKACH

5.1. Książka szuka odbiorcy
5.2. Nota wydawcy
5.2.1. Prezentacja
5.2.2. Waloryzacja
5.2.3. Wzorce alternacyjne
5.2.4. Wzorce adaptacyjne

6. PARATEKSTY W PRASIE

6.1. Prasa jako medium
6.2. Tekst w prasie
6.3. Parateksty w prasie
6.3.1. Spis treści
6.3.2. Lid
6.3.2.1. Lid migrujący
6.3.3. Zapowiedź
6.3.4. Edytorial
6.3.4.1. Edytorial list i edytorial komentarz

7. PARATEKSTY W RADIU

7.1. Radio jako medium
7.2. Tekst w radiu
7.3. Parateksty w radiu
7.3.1. Zajawka
7.3.1.1. Makrozajawka
7.3.2. Zapowiedź prezentera
7.3.2.1. Zapowiedź autorska
7.3.2.2. Zapowiedź mozaikowa
7.3.3. Headlinenews

8. PARATEKSTY W TELEWIZJI

8.1. Neotelewizja
8.2. Podejścia badawcze
8.3. Tekst w telewizji
8.4. Parateksty w telewizji
8.4.1. Zajawka
8.4.1.1. Baner
8.4.2. Zapowiedź prezentera
8.4.2.1. Zapowiedź autorska
8.4.2.2. Flesz
8.4.3. Wzorce adaptacyjne
8.4.3.1. Wywiad
8.4.3.2. Zapowiedzi fabularyzowane

9. PARATEKSTY W INTERNECIE

9.1. Internet jako medium
9.2. Tekst w Internecie
9.3. Parateksty w Internecie

10. EPITEKSTY

WYKAZ ŹRÓDEŁ

BIBLIOGRAFIA

Summary
Resume