SŁOWO I TEKST TOM 2 JĘZYK I PROCES LITERACKI

Z notatki wydawniczej :

Tom poświęcony jest zagadnieniom podejścia lingwistycznego do słowa artystycznego.
Zawiera prace o różnym profilu, zarówno lingwistyczne, jak i literaturoznawcze,
a także – częściowo – kulturologiczne, psychologiczne i socjologiczne.
Obiektem badawczym jest proces artystyczny i literacki, tworzenia tekstu słowem
i poprzez słowo – w poezji, prozie, bajce ludowej i literackiej, pieśniowym folklorze,
epistole, fantastyce naukowej i innych tekstach. Autorzy koncentrowali się na tym,
co prymarne i ogólne – nie na tekście literackim i nawet nie na słowie w tekście literackim,
ale na twórczości słowa i tekstu. Artykuły zostały przedstawione w sześciu częściach:
Słowo i myśl; Semantyka świata literacko-przedmiotowego; Pojęcia i kategorie;
Koncepty, motywy i paradygmaty; Psychologia i pragmatyka; Środki i zabiegi artystyczne.
Granice między nimi są ruchome, względne; w zależności od ukierunkowania obiekt badań,
metody, sposób przedstawienia mogą być odniesione do innej części tematycznej.


PRZEDMOWA

Podejście lingwistyczne do słowa artystycznego i tekstu charakteryzowało się zawsze uprzedzeniem
i nie było nacechowane obojętnością. Język i słowo — materię i środek poetyckiego wyrazu
— w sposób niedostrzegalny, lecz niewątpliwy stwarzano, jeśli nie napełniając treściowo,
to przynajmniej poprzez jego podstawę i ducha. Uświadomienie tegoż dawało K. Fosslerowi
prawo uważać funkcję indywidualno‑ estetyczną, funkcję poetyckiego samowyrażenia
za prymarną funkcję języka, z góry przesądzającą o jego kształtowaniu się, bytowaniu, odradzaniu się
i rozwoju. Droga współczesnej lingwistyki — od filologii XIX wieku, nieprzeciwstawiającej w obiekcie
(literatury) tego, co duchowe, temu, co materialne, treści i formy, poprzez poszukiwania
w latach dwudziestych XX wieku specyfiki poetyckich form wyrażania w słowie, a potem
zanegowania w ciągu wielu dziesiątków lat poezji i literatury pięknej jako obiektu języka,
do pojmowania pod koniec XX wieku w nich nowych, właściwych aspektów językowych
— była długa i trudna.
Od ogłoszonej przez W.W. Winogradowa w latach pięćdziesiątych stylistyki literatury pięknej
jako samodzielnej części językoznawstwa, poprzez poszukiwania w tekście literackim jedynie
ilustracji realizacji językowych, do rozumienia słowa artystycznego jako w szczególny sposób
zorganizowanego, semantycznie wzbogaconego słowa w lingwopoetyce, do systemowej prezentacji
tekstu w relacjach i związkach izomorficznych nie tylko ze związkami słowa, ale również świadomości,
paradygmatów kultury i modeli historii, do rozumienia słowa i tekstu jako znaku i metaznaku
— wszystkie te etapy i osiągnięcia nie były równorzędne, ogólnie uznane, ogólnie zrozumiałe i aprobowane.
Długie spory o podział tego, co literaturoznawcze i lingwistyczne w poetyce, o to, co może być,
a co nie może być obiektem badań, o ruch sobie naprzeciw i od góry na dół (lub z dołu do góry)
— od słowa do sensu, od sensu do słowa — odzwierciedlające ogólne rozdzielenie i oddzielenie się
materii od idei, ducha od litery, sensu od formy jego wyrażenia, tylko przesłaniały istotę sprawy
i do niczego, oprócz sporów, wzajemnej krytyki i polemiki, nie prowadziły.
A tymczasem kwestia rozwijała się w sposób niezauważalny sama, tracąc na ostrości — materia
ducha i duch materii jako jednolita całość, pojawiające się w badaniach naukowych, znajdowały
swoje stopniowe wyrażenie.
Naszkicowana przez nas droga podejścia lingwistycznego do słowa i tekstu nie została jeszcze pokonana.
W rzeczywistości na nią nie weszliśmy, została tylko oznaczona we mgle.
A tymczasem nadeszło następne stulecie, co dało podstawę i stworzyło możliwości poszukiwań i odkryć.

Przedkładane czytelnikowi materiały nie są jednolite. Nie jest to tom zawierający prace
reprezentujące jeden kierunek. Czytelnik znajdzie tu prace o różnym profilu, zarówno lingwistyczne
(możliwe, że niezupełnie w tradycyjnym rozumieniu tego słowa), jak i literaturoznawcze,
a także częściowo i kulturologiczne, psychologiczne, socjologiczne.

Ale nie to stało się najważniejsze dla redaktorów.
Swoje zadanie widzieliśmy w tym, żeby skoncentrować się na tym, co prymarne i ogólne — obiekcie,
jakim był nie tekst literacki i nawet nie słowo w tekście literackim, ale twórczość słowa i tekst.
Rozumiane jako proces artystyczny i literacki, tworzenie tekstu słowem i poprzez słowo,
czy to w poezji czy prozie, bajce ludowej i literackiej, pieśniowym folklorze, epistole, fantastyce naukowej
i czymś innym. Jak artystycznie‑poetyckie słowo i tekst pojawiające się w procesie tworzenia,
percepcji, nauczania i rozwoju — paradygmatów i znaków kultury, świadomości i języka.
Jak wszystko to, co stanowi semantykę tak zwanych możliwych światów, w których, zdajemy sobie
z tego sprawę lub nie, żyje człowiek, rekonstruując i tworząc je w sobie i w swojej świadomości poprzez język.

To wszystko czytelnik znajdzie w niniejszym tomie, drugim z serii Słowo i tekst, przeznaczonym
dla slawistów‑filologów, rusycystów, polonistów, literaturoznawców, kulturoznawców,
wykładowców i studentów, dla tych wszystkich, którzy interesują się problemami semantyki, pragmatyki
i konceptologii współczesnej kultury literackiej.

Piotr Czerwiński, Jadwiga Stawnicka


 

SPIS TREŚCI :

 

Przedmowa (Piotr Czerwiński, Jadwiga Stawnicka)

Предисловие (Петр Червинский, Ядвига Ставницка)


Słowo i myśl

Anna Domogalla — Słowo i język w akmeistycznych utworach Osipa Mandelsztama i w ich polskich przekładach

Петр Червинский — Марина Цветаева : Мотивационное членение текста
[Marina Cwietajewa: Motywacyjny podział tekstu — tekst w jęz. rosyjskim]

 

Semantyka świata literacko-przedmiotowego

 

Александра Пономарева — Система поэтических инвариантов как репрезентация концептуальной картины мира
[System inwariantów poetyckich jako reprezentacja konceptualnego obrazu świata — tekst w jęz. rosyjskim]

Маргарита Надель‑Червиньска — Произвольное моделирование мира у Антуана де Сент‑Экзюпери
[Twórcze modelowanie świata przez Antoine'a de Saint Exupery'ego — tekst w jęz. rosyjskim]

Галина Кутырёва‑Чубаля — Семантика песенного текста: ритм, рифма, интонация
[Semantyka tekstu pieśni: rytm, rym, intonacja — tekst w jęz. rosyjskim]


Pojęcia i kategorie

 

Дмитрий Пэн — Объем и содержание понятия «литературно‑художественная критика»
[Zakres i treść pojęcia "artystyczna krytyka literacka" — tekst w jęz. rosyjskim]

Таиса Лесных — Категория «свое — чужое» и ее проекции в художественных текстах Ф.M. Достоевского
[Kategoria "swoje — obce" i jej projekcje w tekstach literackich F. Dostojewskiego — tekst w jęz. rosyjskim]


Koncepty, motywy i paradygmaty

 

Tatiana Kwiatkowska, Margarita Nadel‑Czerwińska — Znaczenie przestrzeni gór w śląskich bajkach i podaniach

Елена Покровская — Постмодернистский текст в парадигмах культуры (на материале русской прозы конца XX века)
[Tekst postmodernistyczny w paradygmatach kultury (na materiale rosyjskiej prozy końca XX wieku) — tekst w jęz. rosyjskim]


Psychologia i pragmatyka

 

Аурика Червински — Ассоциативные закономерности ювенильного мышления в романе Ладислава Фукса Вариации для темной струны
[Asocjacyjne prawidłowości sposobu myślenia wieku dojrzewania w powieści Ladislava Fuksa Variace pro temnou strunu — tekst w jęz. rosyjskim]

Jadwiga Gracla — Tekst literacki w procesie nauczania języka obcego


Środki i zabiegi artystyczne

 

Elżbieta Książek — Dialogiczny charakter listu

Татьяна Степновска — Художественное своеобразие заглавий в сборнике стихов Ускользающее чудо Любови Турбиной
[Poetyka tytułów w zbiorze wierszy Cud umykający (Ускользающее чудо) Lubowi Turbiny — tekst w jęz. rosyjskim]