Jubileusz uczy 900-lecie Kamienia Śląskiego

WPROWADZENIE

Jubileusz 900-lecia Kamienia Śląskiego stał się okazją do zorganizowania na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego sympozjum naukowego, którego tematyka skupiła się na dziedzictwie kulturalnym i religijnym Śląska.
Celowo więc dobrano prelegentów reprezentujących różne dyscypliny naukowe i środowiska. Postacią, która ich zainspirowała, była osoba św. Jacka Odrowąża.

Pierwszy z referentów, ks. prof. dr hab. H. J. Sobeczko, pokazał jednak szerszą perspektywę — kult liturgiczny świętych Odrowążów na Śląsku. Dowiadujemy się, że liturgiczne teksty używane w diecezji wrocławskiej bazują na przekonaniu o blis­kim pokrewieństwie św. Jacka, bł. Czesława i bł. Bronisławy. Życie i działalność świętych Odrowążów ukazują specyfikę śląską, otwartą na wpływy sąsiednich regionów.
Śląsk należy do tych wielu obszarów Europy, na których ludność używała kilku języków.
Ich stosowanie nie zawsze było odgórnie aprobowane. Ks. bp prof. dr hab. J. Kopiec przedstawił praktykę Kościoła wrocławskiego co do używania w duszpas­terstwie wielu języków na przykładzie kardynałów Georga Koppa i Adolfa Bertrama, którzy kierowali diecezją w bardzo trudnych politycznie czasach.

Opisywanie Śląska i obecnych tu kultur przez pryzmat przeszłości znalazło intere­sujące uzupełnienie w postaci świadectwa żyjącego na Morawach, a pochodzącego z diecezji opolskiej ks. dr. H. Wójcika.
Mimo iż proces ateizacji i laicyzacji dokonał olbrzymiego spustoszenia w sferze życia religijnego, to jednak w pamięci i wspomnie­niach starszego pokolenia przetrwało wiele zwyczajów, które — ku zaskoczeniu prele­genta — mają wiele wspólnego z formami ludowej pobożności znanej na Śląsku. Dziś ta zaniedbana dziedzina życia religijnego odradza się, a pomocą dla duchownych są formy pobożności pielęgnowane na Śląsku.

Kamień Śląski nieodłącznie związany jest z wielkimi Odrowążami, a szczególnie ze św. Jackiem.
Ponieważ jubileusz 900-lecia przypadł na ogłoszony przez papieża Jana Pawła II Rok Eucharystii, ks. dr R. Pierskała pokazał jak ikonograficzne przed­stawienia św. Jacka akcentują jego szczególny kult dla Eucharystii i Matki Bożej. Dla prelegenta stało się nadto okazją do refleksji nad formami adoracji Najświętszego Sakramentu w dzisiejszej praktyce Kościoła.

Bogactwo kulturalne Śląska trzeba widzieć też przez pryzmat jego kultury mu­zycznej. Dr hab. R. Pośpiech zwrócił uwagę na fakt, iż różnorodność religijnej kultury muzycznej Śląska kształtowana była w nurcie wzajemnego oddziaływania na siebie i przenikania się przede wszystkim elementów polskich, czesko-morawskich - niemiecko-austriackich. Zauważył też wpływy franko-flamandzkie i włoskie.

Nie sposób badać bogatej przeszłości Śląska, nie śledząc kwestii wykształcenia ludzi tu mieszkających.
O tym, jaki wpływ na poziom alfabetyzacji lokalnego społeczeństwa miały uniwersytety, mówił ks. prof. dr hab. S. Rabiej. Ukazał on historię rodzenia się pierwszych uniwersytetów w Europie środkowowschodniej, ich rozwój na przykładzie wszechnic w Pradze i Krakowie, a także przyczyny, z jakich od XVI w. nie pełniły już swojej funkcji integracyjnej.

Kamień Śląski był także żywym przykładem przenikania protestantyzmu w stare środowiska katolickie.
Ślady tego są mocno widoczne w dziejach rodzin Larischów i Strachwitzów. Dobrze się więc stało, że ks. prof. dr hab. P. Jaskóła podjął się za­dania pokazania historycznych początków i uwarunkowań, w jakich protestantyzm rozwijał się na Śląsku. Referent przybliżył też ewangelicką kulturę architektoniczną i sztukę kościelną, w tym głównie kulturę muzyczną. Były to istotne elementy ubo­gacające Śląsk.

Pierwsze trzy dziesięciolecia XX w. były świadkiem rodzenia się w Niemczech katolickiego ruchu młodzieżowego.
Ks. dr M. Worbs bada od lat ten fenomen i to on właśnie pokazał w swoim referacie śląski kontekst tego ruchu rozumianego jako pod­miot kształtowania postaw religijnych i społecznych jego członków. Szczególnie ak­centuje on rolę, wyrosłej na Śląsku, organizacji Quickborn oraz powstałego w Kolonii ruchu Neudeutschland. Ruchy te, stanowiąc dynamiczne środowiska wychowawcze, oddziaływały wielopłaszczyznowo na zrzeszonych w nich młodych ludzi, wywiera­jąc istotny wpływ na ich życie religijne i zaangażowanie społeczne.

Formy pobożności ludu śląskiego, wyrażające się m.in. w kulcie świętych, widać w kształcie przedtrydenckiego proprium sanctorum diecezji wrocławskiej. Niżej pod­pisany zajął się problematyką polskich, niemieckich i czeskich wpływów na kształto­wanie się śląskiego kalendarza świętych. Widać je głównie przez pryzmat działal­ności misjonarzy przybywających na Śląsk z zachodu i południa, a także biskupów i książąt preferujących swoje opcje etniczne.

900-lecie Kamienia Śląskiego zbiegło się ze skromnym jubileuszem 10-lecia funkcjonowania odbudowanego w tej miejscowości zespołu pałacowo-parkowego. Z tej okazji warto było przeanalizować ten czas pod kątem działalności mającej miej­sce w odrestaurowanym pałacu. Analiza ta, dokonana przez ks. dra K. Glombika, po­kazuje, że ośrodek w Kamieniu Śląskim, przez prowadzoną tam działalność statutową na wielu płaszczyznach, doskonale wpisuje się w tak potrzebną jednoczącej się Europie przemianę mentalności jej mieszkańców.
Liczne spotkania ludzi ze świata poli­tyki, gospodarki, kultury, nauki i religii pokazują, że jest możliwy konstruktywny dialog budujący jedność kontynentu.

Choć problematyka sympozjum skupiała się na wieloaspektowym przenikaniu się wpływów polskich, niemieckich i czeskich na Śląsku, interesującym wydawało się pokazać, na ile wielki Ślązak — św. Jacek Odrowąż jest obecny w literaturze in­nych krajów.
Pracujący w Padwie dr Mirosław Lenart przedstawił wyszukane przez siebie we włoskich bibliotekach teksty o św. Jacku.
Szczególne zainteresowanie postacią św. Jacka przypadło na rok jego kanonizacji.

Współcześni mieszkańcy Śląska nie zawsze świadomi są bogactwa kulturalnego swej ziemi.
Celem zorganizowanego sympozjum było odkrycie niektórych kart z jej wielowiekowej przeszłości.
Dogodną okazją ku temu stał się jubileusz 900-lecia Kamienia Śląskiego.

Ks. Erwin Mateja


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Ks. Helmut Jan Sobeczko — Kult liturgiczny świętych Odrowążów na Śląsku

Ks. Rudolf Pierskała — Ikonografia św. Jacka inspiracją do refleksji nad adoracją Najświętszej Eucharystii

Bp Jan Kopiec — Postawy biskupów wrocławskich w kwestii duszpasterstwa dwujęzycznego na przykładzie kardynałów Georga Koppa i Adolfa Bertrama

Ks. Hubert Wójcik — Przenikanie form życia religijnego mieszkańców Moraw i Śląska na przykła­dzie parafii dekanatu Valašskie Klobouky w archidiecezji ołomunieckiej

Ks. Piotr Paweł Maniurka — Sztuka ponad regionami. Na przykładzie wybranych średniowiecznych eksponatów z Muzeum Diecezjalnego w Opolu

Remigiusz Pośpiech — Triadyczny wymiar religijnej kultury muzycznej na Śląsku

Ks. Stanisław Rabiej — Wpływ uniwersytetów na kulturę Europy

Ks. Piotr Jaskóła — Protestantyzm w kulturze Śląska

Ks. Marcin Worbs — Niemiecki katolicki ruch młodzieżowy na Śląsku jako podmiot kształtowania postaw religijnych i społecznych

Ks. Erwin Mateja — Polsko-niemiecko-czeskie wpływy na kształtowanie się śląskiego kalendarza świętych

Ks. Konrad Glombik — „Europa w miniaturze”. Dziesięciolecie Sanktuarium św. Jacka oraz Centrum Kultury i Nauki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego w Kamieniu Śląskim

Mirosław Lenart — Teksty o św. Jacku Odrowążu we Włoszech

900-lecie Kamienia Śląskiego — przenikanie się kultury polskiej, niemieckiej i czeskiej (Kamień Śląski — Opole, 6-8 XII 2004 r.) [program sympozjum]