Czar(ne) anioły. Fantazmaty mrocznej kobiecości w młodopolskim dramacie - ANNA TYTKOWSKA

„ Niezliczone są pułapki, jakie spiskujący wróg [diabeł]
pozastawiał na drogach i równinach świata: ale wśród nich
najniebezpieczniejszą — i ledwie kto zdoła jej unik­nąć —
jest kobieta. Kobieta, nieszczęsne źródło, chory korzeń
i zdegenerowany pęd, który rozsiewa po świecie wszelką zniewagę. [...]
Kobieta psuje świat: kobieta słod­kie zło, połączenie miodu i trucizny."

bp Marbod z Rennes (ok. 1035 — 1123)



„Czar(ne) anioły" to opowieść o męskich wyobrażeniach na temat kobiet, a dokładnie o wytwory fantazji dramaturgów żyjących na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku głównie Stanisława Przybyszewskiego, Jerzego Żuławskiego, Tadeusza Micińskiego i Juliusza Germana. Autorka analizuje wyobrażenia młodopolskich autorów poprzez bohaterki ich dramatów czyli postaci fikcyjne, ukazane przede wszystkim w tekstach literackich.

Z informacji wydawniczej :

Książka Tygodnia 11 — 17 luty 2008 r. wg „Dziennika Teatralnego”

Recenzja książki ukazała się na stronach internetowego magazynu
teatralnego TEATRALIA, 3 sierpień 2009 r.

Autorka podjęła temat demonizującej mitologizacji kobiety, szczególnie widoczny w młodopolskim dramacie. Wskazała na złożone przyczyny tego zjawiska, zauważyła zarówno te podnoszone dotychczas w naukowej refleksji (wpływ filozofii Schopenhauera, Nietschego, Weiningera…), jak i te do tej pory nieanalizowane. Spośród tych ostatnich najbardziej zostały wyeksponowane zainteresowanie młodopolskich dramaturgów eksploracją podświadomości i nieświadomości indywidualnej i zbiorowej, dążeniami do symbolicznego wyrażania lęków przed Naturą, Śmiercią, Życiem oraz próbami stworzenia nowych obrazów alegorycznych dla wizualizowania sztuki.

W części analitycznej autorka na przykładzie najbardziej reprezentatywnej młodopolskiej literatury scenicznej – Stanisława Przybyszewskiego, Jerzego Żuławskiego, Tadeusza Micińskiego, Juliusza Germana – przedstawiła indywidualne strategie demonizującej mitologizacji kobiety.

Ze wstępu [fragment] :

„ ... Dramaturgia Młodej Polski wydaje się jedynie punktem kulminacyjnym w erupcji omawianych fantazmatów. Stąd też poświęconą im książkę należy traktować jako część znacznie rozleglejszej całości, domagającą się dopełnienia analizami i syntezami z analogicznych studiów nad wcześniejszą i późniejszą polską dramaturgią, a zwłaszcza dotyczących romantyzmu, pozytywizmu i dwudziestolecia międzywojennego.

W innym aspekcie jej dopełnieniem powinno być przedstawienie scenicznych realizacji omawinych tu fantazmatów, projektowane przez autorkę jako drugi tom niniejszej publikacji. Pierwszy rozdział książki został poświęcony przywołaniu przykładów odwiecznej demonizacji płci żeńskiej, dokonywa­nej nieświadomie, wpółświadomie i świadomie, w różnych porządkach i obiegach kultury.

Te przykłady poświadczają trwałą obecność figury mrocznej kobiety w europejskiej kul­turze. Dodatkowym usprawiedliwieniem dla zamieszczenia tego rozdziału jest pamięć o młodopolskiej predylekcji do wiel­kich „syntez", do ożywiania „całego" mentalnego dorobku ludz­kości, do zstępowania w jego głąb. Nader często wśród naszych modernistów można znaleźć przykłady bezpośredniego i po­średniego wykorzystywania starych strategii demonizującej mitologizacji płci żeńskiej (i to zarówno ze znakami cytowania, jak i z ich pominięciem), w tym zwłaszcza w kręgu auto­rów dramatów omawianych w książce. Wśród tych ostatnich byli prawdziwi znawcy i pasjonaci różnorakich mitologii, ju­daistycznych i chrześcijańskich apokryfów, Starego i Nowe­go Testamentu, tekstów średniowiecznych ojców Kościoła, a także pism gnostyków i heretyków, historii społecznej wie­ków średnich, dziejów procesów o czary czy wreszcie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Wystarczy odwołać się do nazwisk klu­czowych w niniejszej publikacji: Stanisława Przybyszewskiego, Jerzego Żuławskiego, Tadeusza Micińskiego czy Juliusza Germana.

W rozdziale drugim zostały przedstawione syntetycznie dwa kolejne konteksty, dostarczające paradygmatów dla kreowania wyobrażeń, przywidzeń, marzeń, urojeń, mistyfikacji naszych dramaturgów: wpierw wszechobecna w modernistycz­nej kulturze dekonstrukcja romantycznego mitu miłości i kobiecości, a następnie — tożsamy proces dokonujący się na eu­ropejskich scenach. W kolejnych rozdziałach przedstawiono autorskie wydania mrocznych i antytetycznych kobiet oraz paradoksalnej kobiecości, wpisane w twórczość teatralną Przybyszewskiego, Żuławskiego, Micińskiego i Germana. W finale pracy podjęto próbę syntezy. Jej nadrzędnym celem jest prezentacja „wspólnych miejsc" omawianych fantazmatów i ich znaczenia dla późniejszej literatury scenicznej."


SPIS TREŚCI :

Wstęp

O odwiecznej demonizacji płci żeńskiej

O modernistycznej dekonstrukcji romantycznych mitów miłości i kobiecości

— W kulturze
—— Cień filozofii Schopenhauera, Nietzschego i Weiningera
—— Inspiracja prac naukowych i paranaukowych
—— Wpływ modernistycznej psychologii miłości
—— Obecność histeryczek i „pogromczyń mężczyzn"
—— Lęk przed feminizmem
—— Wzorce obecne w sztukach przedstawieniowych

— W europejskim teatrze
—— Aktualność bohaterek dramatów Feuilleta, Dumasa syna, Sardou
—— Triumfy Heddy Gabler i kobiet z dramaturgii Strindberga
—— Salome, Lulu, Gioconda...

Fantazmaty mrocznej miłości i kobiecości w dramaturgii Stanisława Przybyszewskiego

— Korzenie, powinowactwa, korespondencje
— Autorskie wizje koszmaru miłości
— Wpółrealne i wpółsymboliczne kusicielki, egoistki, mścicielki
— Apologeci i krytycy wyobraźni Przybyszewskiego

Mit złowrogiej w twórczości scenicznej Jerzego Żuławskiego

— Źródła
— Ambiwalentne niszczycielki: tragediorodne i tragiczne
— Okrutnice, egoistki, komediantki
— Hołd złożony wyobraźni, Złu, Naturze, Życiu

Kobiecy żywioł w dramatach-snach Tadeusza Micińskiego

— Autorytety, wzorce, filozoficzny i artystyczny fundament
— Piękne okropnice z młodzieńczych dramatów
— Czarne anielice z Kniazia Patiomkina
— Lucyferyczna Bazilissa Teofanu
— Święte i przeklęte kobiety z Termopil polskich

W cieniu Lilith... kobiety z dramatów Juliusza Germana

Próba syntezy

Bibliografia

Indeks osobowy

Summary
Zusammenfassung


Książka nieużywana prosto z magazynu
(drobne magazynowe ślady na okładce)