Od wrogów do braci. Posoborowe zmiany w dyskursie Kościoła katolickiego - Marzena Makuchowska

Z notatki wydawniczej :

Książka opisuje przeobrażenia w dyskursie Kościoła katolickiego wywołane zmianą stosunku Kościoła do trzech kategorii niekatolików: chrześcijan innych wyznań, ludzi innych religii oraz niewierzących.

Głównym czynnikiem tych zmian były postanowienia II Soboru Watykańskiego (1962–1965), który za jedno z najważniejszych zadań Kościoła uznał jednoczenie ludzkości.

Część pierwsza ukazuje stan przedsoborowy, kiedy to dominującą funkcją tekstów było zdyskredytowanie innych jako grzeszników i wrogów, zagrażających prawdziwej wierze, Kościołowi, porządkowi społecznemu i innym wartościom, dającym szczęście doczesne i wieczne.
Po kolei prezentowane są językowo-tekstowe sposoby dyskwalifikowania (na płaszczyźnie psychiatrycznej, charakterologicznej, moralnej, obyczajowej i in.) wyznawców prawosławia i członków Kościołów poreformacyjnych, zwanych tradycyjnie schizmatykami i heretykami, Marcina Lutra jako „prototypu” heretyka, tzw. nowych sekt, czyli wspólnot, które pojawiły się na przełomie XIX i XX w. (np. badacze Pisma św., mariawici, Polski Kościół Narodowy i in.), muzułmanów, żydów i wyznawców religii politeistycznych (pogan), a także komunizmu i masonerii jako sił laicyzujących świat.

Część druga przedstawia najważniejsze cechy nowego sposobu mówienia do i o Innych, wyznaczone przez tzw. pragmatykę dialogu, skierowaną na tworzenie i podtrzymywanie pozytywnych relacji ze wszystkimi społecznościami spoza Kościoła katolickiego.
Najpierw omawia się pewne zjawiska typowe dla wszystkich nurtów dialogu, przede wszystkim sposoby stwarzania równorzędnych relacji między partnerami oraz akty grzeczności językowej.
Następne rozdziały poświęcone są kolejno zadaniom i cechom komunikacji katolików z innymi chrześcijanami, wyznawcami judaizmu, muzułmanami oraz ludźmi niewierzącymi.

Ostatni rozdział przedstawia wybrane zjawiska w polskim dyskursie katolickim, które odbiegają od ducha Vaticanum II: przejawy pewnej inercji tradycyjnego, negatywnego obrazu braci odłączonych, fakt nikłej obecności zagadnień ekumenicznych w dzisiejszym kaznodziejstwie, ograniczenia soborowej odnowy w PRL, gdy Kościół musiał bronić swojego istnienia, a także wątek antysemicki oraz dyskurs przeciwko różnym formom współczesnego ateizmu.

Praca adresowana jest nie tylko do językoznawców i innych badaczy dyskursu (socjologów, politologów, kulturoznawców itp.), ale także do teologów oraz do duszpasterzy-praktyków, którym misja posoborowego Kościoła jednoczenia ze sobą wszystkich ludzi nie jest obojętna.


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Rozdział 1. Przeciw heretykom i sekciarzom

1.1. Wartościująca perspektywa dyskursu o herezji
1.1.1. Ekskluzywne rozumienie herezji
1.1.2. Pejoratywne nominacje
1.1.3. Tradycyjny stereotyp heretyka
1.2. Starzy heretycy w tekstach XIX i przedsoborowej połowy XX wieku
1.2.1. Obecność starych, negatywnych nazw
1.2.2. Błędne wiary i ich złe owoce
1.2.3. Wrogowie Kościoła
1.2.4. Przedsoborowy obraz przywrócenia jedności chrześcijan
1.3. Dyskredytujący obraz Marcina Lutra
1.3.1. Żywot heretyka
1.3.2. „Psychiatryczna" dyskredytacja Lutra i jego nauki
1.3.3. Dyskredytacja charakterologiczna i moralna
1.3.4. Bezpośrednie wartościowanie nauki Lutra
1.4. Nowe sekty
1.4.1. Deprecjonująca funkcja nazw
1.4.2. Sposoby przypisywania heretyckiego charakteru
1.4.3. Obraz sekciarzy jako wrogów
1.4.4. Dyskredytacja na płaszczyźnie obyczajowej
1.4.5. Degradacja przez akceptację negatywnych gestów
1.4.6. Dyskredytujące biografie sekciarzy

Rozdział 2. Przedsoborowy obraz niechrześcijan

2.1. Muzułmanie
2.1.1. Tradycyjny obraz wyznawców Allacha
2.1.2. Przejawy nowego języka
2.2. Poganie - bałwochwalcy
2.2.1. Dzicy
2.2.2. Biedny poganin
2.2.3. Poganin grzeszny i niebezpieczny
2.2.4. Obraz działalności misyjnej
2.2.5. Soborowe antycypacje
2.3. Żydzi
2.3.1. Przesądy i mity
2.3.2. Techniki przypisywania prawdziwości rewelacjom o Żydach
2.3.3. Kakofemizacja dyskursu o Żydach

Rozdział 3. Nowe herezje

3.1. Przyczyny konfliktu Kościoła z nowoczesnością
3.2. Kontekst polskiego dyskursu przeciwko bezbożnictwu
3.3. Obraz nowych herezji w dokumentach Kościoła powszechnego i w tekstach polskich
3.3.1. Dyskwalifikowanie kultury nowożytnej na płaszczyźnie prawdziwościowej
3.3.2. Dyskwalifikowanie nowych herezji na płaszczyźnie moralnej
3.3.3. Dyskwalifikowanie nowych herezji na płaszczyźnie religijnej
3.4. Nagromadzenie środków deprecjonujących przeciwnika
3.4.1. Epitety i etykietki
3.4.2. Metaforyczne środki dewaluacji wroga
3.4.3. Przesada i majoryzacja

Rozdział 4. Retoryka oblężonej twierdzy

4.1. Tworzenie opozycji
4.2. Nakazywanie separacji
4.3. Formuliczność tekstów
4.4. Zły świat
4.5. Metaforyka militarna

Rozdział 5. Od wroga do Innego

5.1. Dialog jako model pozytywnej komunikacji
5.2. Dialog jako działalność poznawcza
5.3. Braterski dialog
5.4. Grzeczność i uprzejmość w dialogu
5.4.1. Akty grzeczności językowej
5.4.2. Dodatnie wartościowanie Innych
5.4.3. Zamiast błędów i fałszu. Nowe sposoby mówienia o różnicach

Rozdział 6. Od wrogów do rozdzielonych braci

6.1. Ruch ekumeniczny w Kościele katolickim
6.2. Soborowe redefinicje
6.2.1. Nowy sposób definiowania pojęcia eklezjalności
6.2.2. Ewolucja semantyczna pojęcia prawda
6.2.3. Zakres terminu Kościół
6.3. Nowe nazwy
6.3.1. Sposoby nazywania niekatolików
6.3.2. Nazwy całej wspólnoty chrześcijan
6.4. Jedność - słowo kluczowe dyskursu ekumenicznego
6.4.1. Nowy obraz przywrócenia jedności
6.4.2. Językowe konsekwencje różnych modeli jedności

Rozdział 7. Od bogobójców do starszych braci

7.1. Instytucjonalny wymiar przemian
7.2. Kreowanie wspólnoty
7.3. Rewaloryzacja obrazu Żydów
7.3.1. Zmiany w tekstach pasyjnych
7.3.2. Żydzi w tekstach dialogu
7.4. Nauczanie o Zagładzie

Rozdział 8. Od pogan do młodszych braci w wierze

8.1. Formy współpracy
8.2. Polscy wyznawcy Allacha
8.3. Cele komunikacyjne tekstów o muzułmanach
8.4. Nazywanie muzułmanów
8.5. Kreowanie wspólnoty
8.6. Obecność nazw wartości moralnych

Rozdział 9. Od bezbożników do niewierzących braci

9.1. Nowy stosunek do ateizmu w świetle dokumentów Kościoła
9.2. Nowy język dokumentów soborowych
9.3. Dialog z niewierzącymi w polskiej przestrzeni językowej
9.3.1. W okresie PRL
9.3.2. Po 1989 roku

Rozdział 10. Od wroga do wroga

10.1. Przyczyny ograniczeń recepcji idei II Soboru Watykańskiego w Polsce
10.1.1. Brak dostępu do informacji
10.1.2. Strategia prymasa Wyszyńskiego
10.1.3. Polski etnocentryzm
10.1.4. Mowa ograniczona
10.2. Postaci (nie)obecności innych chrześcijan
10.3. Przejawy antysemityzmu w języku katolików
10.3.1. Żydzi w dyskursie radiomaryjnym
10.4. Ateista - wróg Kościoła, chrześcijaństwa i ludzkości
10.4.1. Ateista-komunista
10.4.2. Ateista-liberał

Zakończenie

Literatura