Dokument XIX w. Fritz Schidlower Breslau Wrocław A. L. Mohr margaryna Śląsk Żydzi Mason

Dokument jest firmowym rachunkiem z początku stycznia 1895 r. Fabryki Margaryny A. L. Mohr (Margarine-Fabrik) z miejscowości Altona-Bahrenfeld (obecnie część miasta Hamburga w Niemczech).

Czy handel margaryną na przełomie XIX i XX w. był opłacalny? – można wnioskować ze skomplikowanej historii firmy A. L. Mohr i kariery kupca żydowskiego we Wrocławiu (Breslau) Fritza Schidlowera, członka żydowskiej loży masońskiej, i wrocławskiego pośrednika tej niemieckiej fabryki margaryny.

Dokument dotyczy zamówionej margaryny i jej wysyłki koleją z Wrocławia (Breslau), z magazynu Generalnego Składu (General-Depôts) Pana Fritza Schidlowera, Wrocław (Herrn Fritz Schidlower, Breslau). Zamawiającym był kupiec Johann Mehl z Dobrzenia Wielkiego, pow. Opole (Groß Döbern, Kr. Oppeln), zajmujący się sprzedażą artykułów kolonialnych.

Rachunek dla kupca wystawiono dn. 3 stycznia 1895 r. (3. Januar 1895) na oryginalnym druku firmowym (wzór z 1894 r.).

.

Firma A. L. Mohr była znaczącym producentem i dystrybutorem margaryny, działającym w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku na terenie Niemiec. Główna siedziba i fabryka znajdowała się w miejscowości Altona-Bahrenfeld (obecnie część miasta Hamburga w Niemczech).

Johann Hinrich Mohr (1846–1921) był energicznym niemieckim przedsiębiorcą. Po bankructwie swojego pierwszego handlu (masłem) w 1872 r., założył pierwszą fabrykę margaryny, nazwaną A. L. Mohr (od inicjałów jego pierwszej żony, Anny Louise). Firma A. L. Mohr rozpoczęła produkcję masła sztucznego (margaryny) w Hamburgu-Bahrenfeld od 1880 roku. Firma szybko się rozwijała, a jej tania margaryna była dystrybuowana w opakowaniach wielofuntowych na terenie Niemiec. W latach 90-tych XIX wieku Mohr zatrudniał setki pracowników. Mimo sukcesów biznesowych, Mohr był postacią kontrowersyjną, zaangażowaną w politykę (w 1893 r. został posłem do Pruskiego Landtagu) i stojącą w opozycji do zorganizowanej klasy robotniczej. W 1896 r. jego firmę dotknął ostry strajk i bezskuteczny bojkot. W tym samym roku wszczął setki procesów przeciwko prasie krytykującej jakość jego produktów. Mohr przekształcił swoje przedsiębiorstwo w spółkę akcyjną (Aktiengesellschaft) w 1899 r. Z początkiem XX w. (jako spółka akcyjna) firma A. L. Mohr Aktiengesellschaft posiadała we Wrocławiu swoją filię i skład przy ówczesnej Neue Oderstrasse 10., później przy Striegauer Platz 5-7. Ta lokalizacja, o charakterze przemysłowo-magazynowym, znajdowała się w pobliżu linii kolejowej i węzłów transportowych, co było strategiczne dla hurtowego handlu margaryną. W 1910 r. firma została dotknięta „Skandalem Backa”, związanym z fałszowaniem żywności. Choć Mohra uniewinniono, kryzys zaufania wymusił restrukturyzację. W 1911 r. firma porzuciła dotychczasową nazwę i została przekształcona w spółkę Mohr & Co w Altonie, znaną także jako A. L. Mohr (G.m.b.H.). Mohr skupił się na nowych strategiach marketingowych, w tym na sprzedaży bezpośredniej, aby odbudować zaufanie klientów. W 1912 r. firma Mohr & Co. wprowadziła na rynek nowy produkt: Ochsena – roślinny ekstrakt mięsny produkowany w Altona-Ottensen. Wykorzystując kontekst „Niedoboru mięsa” (Fleischnot) oraz rosnące ceny mięsa, Mohr reklamował Ochsena jako tani, wydajny, pożywny zamiennik wołowiny. Produkt ten był oparty na hydrolizie zbóż i roślin strączkowych, a jego sukces finansowy był bardzo znaczący, pomimo wątpliwości kontrolerów żywności co do jego rzekomej wartości odżywczej. I wojna światowa zastała firmę Mohr & Co. w fazie ekspansji, ale blokada morska zmusiła firmę do wstrzymania produkcji margaryny z powodu braku importowanych olejów roślinnych. Znaczenie produktu Ochsena drastycznie wzrosło – firma była nawet sporadycznie nazywana „Fabryką Ochsena”. W czasie wojny produkt mutował, zawierał drożdże, soję, a ostatecznie ekstrakt z ryb morskich, co wynikało z problemów z surowcami. W 1918 r. w obliczu rosnących regulacji, Mohr & Co. zmieniła nazwę produktu na Ohsena, akceptując urzędową klasyfikację jako „Zamiennik Ekstraktu Mięsnego” (Fleischextrakt-Ersatz). Firma kontynuowała jednak kampanie reklamowe, promując Ohsena jako niezbędny środek maskujący braki smakowe w powojennej diecie (tzw. „przyprawioną mąkę z buraków”). Produkcja Ohsena została wstrzymana w połowie 1920 r., po nieudanej próbie wprowadzenia jej na rynek jako „Towar Pokoju” (z 10% dodatkiem tłuszczu wołowego), ponieważ wraz z końcem przymusowej gospodarki zniknęło zapotrzebowanie na tego typu zamienniki.
Johann Hinrich Mohr zmarł 31 stycznia 1921 r. Wobec pogłębiających się strat i niewypłacalności firmy, w jesieni 1921 r. koncern Hugo Stinnesa przejął większościowy pakiet udziałów (wbrew woli rodziny Mohra). Mimo prób reorganizacji (utworzenie Norddeutschen Oelmühlenwerke AG w 1922 r. przez Stinnesa), przedsiębiorstwo Altonaer Margarine-Werke Mohr & Co. zakończyło działalność i zostało rozwiązane w grudniu 1924 r.

.

Fritz Schidlower, pochodzący z rodziny żydowskiej na Śląsku, urodził się 14 sierpnia 1857 r. w Głogowie (Glogau). Zamożny kupiec i aktywny członek społeczności we Wrocławiu (Breslau), był synem Leopolda Schidlowera i Henriette z d. Löwe. Jego żoną była Bella Schidlower (z domu Schäffer), urodzona 1 marca 1875 r. we Wrocławiu, córka Nathana Schäffera i Fanny Riesenfeld. Fritz i Bella wzięli ślub w 1896 r. we Wrocławiu. Przed ślubem Fritz Schidlower mieszkał w tym mieście, na II piętrze przy Kronprinzenstraße 10, razem ze swoim ojcem Leopoldem Schidlowerem (również kupcem). Kariera zawodowa Fritza Schidlowera związana była z sektorem artykułów spożywczych i specjalizacją w handlu margaryną i smalcem (Margarine und Schmalz). W 1895 r. posiadał we Wrocławiu Skład towarowy (Lager) i Główny Magazyn (General-Depôt) z którego wysyłano margarynę firmy A. L. Mohr Margarine-Fabrik do odbiorców na Śląsku. Interesy w tym czasie prowadził przy Neue Oderstraße 10. W lipcu tego roku przebywał jako kuracjusz w uzdrowisku Marienbad (Mariańskie Łaźnie, Czechy). Po ślubie zamieszkał we Wrocławiu przy Zimmerstraße 21. W lipcu 1909 r. wraz z żoną Bellą, ponownie przebywał w uzdrowisku Marienbad. Interesy nadal prowadził w tym mieście pod adresem Neue Oderstraße 10. Jego awans społeczny był widoczny w początkach XX w., kiedy zamieszkał przy prestiżowej Kaiser Wilhelmstraße 35 (1903 r.), będąc w tym czasie Generalnym Przedstawicielem (General-Vertreter) spółki akcyjnej A. L. Mohr. Był aktywnym filantropem. W 1905 r. figurował jako darczyńca wrocławski Stowarzyszenia Pomocy Niemieckich Żydów (Hilfsverein der Deutschen Juden). W reklamach prasowych margaryny, które umieszczał w ówczesnej śląskiej prasie w 1906 r., można znaleźć jego adres jako przedstawiciela oferującego margarynę delikatesową Mohra w następujących lokalizacjach: Breslau, Jahnstr. 10 i Breslau, Neue Oderstraße 10. W 1912 r. odnotowano jego darowiznę finansową na rzecz Komitetu ds. Kolonii Letnich dla Dzieci (Komitee für Kinder-Ferienkolonieen). W 1913 r. Schidlower figurował jako członek ADAC (Generalny Niemiecki Klub Automobilowy) w Breslau, co świadczyło o jego bardzo wysokim statusie majątkowym i posiadaniu samochodu. W 1915 r. mieszkał w tym mieście przy Kaiser-Wilhelm-Platz 8, na II piętrze. Szczyt jego statusu materialnego nastąpił wkrótce, gdy został właścicielem nieruchomości przy Ahornallee 8a, w willowej dzielnicy Kleinburg (obecnie osiedle Borek), i zamieszkał tam z rodziną (od co najmniej 1916 r.) Oczywiście jako zamożny kupiec posiadał już od końca XIX w. telefon. W nowej rezydencji rodzina zajmowała początkowo dwie kondygnacje – parter i pierwsze piętro. Na terenie posesji mieszkał służący, a także kierowca samochodu (Kraftwagenführer), co wskazywało na wysoki status społeczny żydowskiego kupca i jego zamożność w czasie I wojny światowej. Później część lokali podnajmował innym osobom. W czasie I wojny światowej (1915 r.) Fritz Schidlower był członkiem żydowskiej loży wolnomularskiej Lessing-Loge B’nai B’rith (Nr. 349). Była to dawna loża wolnomularska Niemców wyznania mojżeszowego, nazwana na cześć Gottholda Ephraima Lessinga. W okresie I wojny światowej Fritz Schidlower aktywnie wspierał zarówno cele żydowskie, jak i ogólnoniemieckie przekazując dary i wsparcie finansowe. We wrześniu 1914 r. ofiarował dary rzeczowe na rzecz wojsk niemieckich walczących na froncie wschodnim, ofiarowując m.in. 6 par kalesonów, 4 podkoszulki, 2 koszule i 2 pasy brzuszne (Leibbinden)! W grudniu 1914 r. przekazał 50 M. na Świąteczne Paczki dla Żołnierzy. Jego działalność filantropijna była kontynuowana – w lipcu 1916 r. odnotowano jego wpłatę 10 M. na rzecz Żydowskiego Funduszu Pomocy, a w listopadzie 1916 r. przekazał kolejne 50 M. na Świąteczne Paczki dla Żołnierzy. W spisie adresowym wrocławskiej społeczności synagogalnej z około 1930 r. pod adresem Ahornallee 8a, obok małżonków Schidlower jako właścicieli, wymieniona jest Pani Domu (Hausdame) Herta Kaphan (ur. 20.05.1901 r.), co dodatkowo podkreśla zamożność rodziny w tym okresie. We wrocławskiej księdze adresowej 1931 znajduje się informacja, że pod tym samym adresem na I piętrze mieszkał Norbert Schidlower, również kupiec, posiadający odrębny numer telefonu. W późniejszych księgach adresowych Norbert Schidlower nie jest odnotowany. Po dojściu nazistów do władzy w latach 30-tych XX w. sytuacja Żydów w III Rzeszy uległa znacznemu pogorszeniu. Fritz Schidlower jeszcze w księdze adresowej 1936 widnieje jako właściciel nieruchomości przy Ahornallee 8a. W następnej (1937) jako nowi właściciele zapewne „aryjscy”, podani są: Dr. R. Jackel (lekarz dentysta) i Dr. H. Polke (adwokat i notariusz). W tym czasie 80 – letni Fritz Schidlower wynajmował mieszkanie w kamienicy wielorodzinnej w śródmieściu Wrocławia przy Friebestraße 4. Wrocławska księga adresowa 1939 to ostatni ślad zamieszkania sędziwego Żyda (82 lata) pod tym adresem. Jakie były dalsze losy tego żydowskiego kupca i członka loży wolnomularskiej w ówczesnym mieście Breslau w czasie nazistowskim, tego obecnie nie wiadomo ?!

.

Po prawie 130 latach i przetrwaniu dwóch wojen światowych, dokument jest w stanie jak na fot. (ślady złożenia, drobne ubytki i naddarcia, miejscowe zabrudzenia, otwory celem wpięcia do segregatora).