Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim

Z notatki wydawniczej:

Książka ta jest pierwszym od kilkudziesięciu lat monograficznym ujęciem problemu kształtowania się liczebnika jako odrębnej kategorii gramatycznej w języku polskim. Opierając się na bogatym materiale źródłowym, uwzględniającym kilkaset druków z XVI–XX wieku, Autorka wyjaśnia i odtwarza skomplikowany, wieloaspektowy proces zmierzający do gramatykalizacji leksemów numerycznych. Uwzględnia przy tym szerokie tło ogólnosłowiańskie oraz przemiany systemowe, które ten proces spowodowały i stymulowały kierunki przeobrażeń zarówno w języku polskim, jak i w innych językach słowiańskich. Rozprawa stanowi nowatorskie połączenie dwóch perspektyw badawczych: współczesnego językoznawstwa opisowego oraz analizy diachronicznej. Autorka wychodzi z założenia, że tylko rzetelna rekonstrukcja przebiegu całego procesu gramatykalizacji pozwoli zrozumieć i prawidłowo zinterpretować wszystkie niuanse prowadzonych do chwili obecnej sporów na temat opisu liczebnika jako części mowy. Wyjaśnia także przyczyny zamieszania terminologicznego wokół tej kategorii. Osią kompozycyjną książki jest podział na procesy redukcyjne, dotyczące przede wszystkim liczebników zbiorowych, w odniesieniu do których nastąpił zanik kategorii liczby i rodzaju, oraz procesy unifikacyjne, prowadzące do ukształtowania w miarę spójnej kategorii morfologicznej z kilkunastu odrębnych pierwotnie klas wyrazowych połączonych jedynie funkcją wyrażania liczebności określanych rzeczowników oraz odniesieniem do systemu liczb naturalnych. Szczegółowo przedstawione zostały w rozprawie procesy zmierzające do ujednolicenia odmiany i zachowań składniowych wszystkich leksemów kwantyfikujących, tworzących klasę liczebników głównych. Autorka stara się wyjaśnić, dlaczego całkowita unifikacja nie nastąpiła  oraz jakie są przyczyny tego, że liczebnik jest obecnie najbardziej skomplikowaną kategorią na tle pozostałych części mowy.

SPIS TREŚCI:

Wstęp

Stan badań

Liczebnik — historia i zakres użycia terminu

Liczebnik jako kategoria gramatyczna

Rozwój liczebników w okresie przedpolskim

Rozdział pierwszy. Założenia metodologiczne

Zasady opisu procesu historycznojęzykowego

Charakterystyka doboru materiału

Rozdział drugi. Procesy redukcyjne

Redukcja kategorii liczby w zakresie liczebników głównych

Redukcja kategorii liczby i rodzaju w zakresie liczebników zbiorowych

Zawężanie dystrybucji liczebników zbiorowych

Rozdział trzeci. Procesy unifikacyjne w zakresie fleksji

Czynniki wpływające na unifikację odmiany liczebników głównych

Procesy unifikacyjne związane z zanikiem liczby podwójnej

— Przemiany opozycji rodzajowych liczebników 2—4

—— Nominativus masculinum

—— Nominativus accusativus femininum i neutrum

— Wyrównania analogiczne w paradygmacie liczebników 2—4

—— Genetivus — locativus

—— Dativus

—— Instrumentalis

— Upowszechnienie końcówki -u w deklinacji liczebników głównych od 5 wzwyż

Procesy unifikacyjne związane z powstaniem kategorii męskoosobowości

— Accusativus pluralis

— Nominativus pluralis

Przebieg procesów wyrównawczych w zakresie liczbowym 5—900

— Genetivus — locativus

— Dativus

— Instrumentalis

Ujednolicenie odmiany liczebników zbiorowych

Rozdział czwarty. Procesy unifikacyjne w zakresie składni

Zmiany relacji składniowych w obrębie grupy imiennej z liczebnikiem głównym

— Oddziaływanie relacji składniowych typowych dla liczebników 2—4 w grupie imiennej na pozostałe wykładniki kwantyfikacji numerycznej

—— Zastępowanie związku rządu relacją kongruencji w przypadkach zależnych liczebników od 5 wzwyż

——— Grupa nominalna w dativie

——— Grupa nominalna w locativie

——— Grupa nominalna w instrumentalu

— Oddziaływanie relacji składniowych liczebników od 5 wzwyż rzeczownikami na grupy nominalne z jednostkami 2—4

Ujednolicenie relacji między liczebnikiem zbiorowym a kwantyfikowanym rzeczownikiem

Ustalenie związku między frazą nominalną z liczebnikiem a orzeczeniem

— Frazy nominalne z liczebnikami głównymi a forma orzeczenia

—— Frazy nominalne z leksemami oznaczającymi wartości od 5 wzwyż

—— Frazy nominalne z leksemami 2—4

——— Oddziaływanie wzorca syntaktycznego typowego dla konstrukcji z liczebnikami od 5 wzwyż w zakresie użyć niemęskoosobowych

——— Grupy nominalne z rzeczownikami męskoosobowymi

— Frazy nominalne z liczebnikami zbiorowymi a forma orzeczenia

Zakończenie

Wykaz źródeł

Słowniki — wykaz skrótów

Bibliografia

Spis tabel

Streszczenia w jęz. ang. i ros.