Niszczyć by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939-1944/45

Z okładki:

Posługując się przykładem powiatu żywieckiego, autor omawia szerokie spektrum przedsięwzięć podjętych przez okupanta celem germanizacji ziem etnicznie polskich, wcielonych do III Rzeszy.

W 1940 r. Żywiecczyzna stała się poligonem doświadczalnym dla odpowiadającego za implementację założeń polityki narodowościowej w prowincji śląskiej aparatu SS. Przeprowadzona wówczas „Akation Saybusch” („Akcja Żywiec”) – operacja wysiedleńczo-kolonizacyjna, perfekcyjna zarówno pod względem logistycznego przygotowania oraz synchronizacji działań, jak i kooperacji SS z organami policji, NSDAP i administracji publicznej – stanowiła dowód na to, że całkowite usunięcie ludności polskiej z ziem wcielonych, przy dostępności odpowiednich sił i środków, możliwe było do zrealizowania w perspektywie nie więcej niż kilku lat. Na przykładzie tego samego powiatu widać jednak równie doskonale, w jak dużej mierze niepomyślny przebieg wojny, począwszy od 1942 r. – z wynikającymi z niego ograniczeniami personalnymi i finansowo-materiałowymi – wpłynął na zahamowanie brutalnego procesu kolonizacji Wschodu przez narodowosocjalistyczne państwo.

Z informacji wydawniczej:

Celem autora niniejszej pracy było prześledzenie w mikroskali procesu germanizacji ziem polskich wcielonych do III Rzeszy, przy czym autor za optymalne dla realizacji wytyczonego celu uznał posłużenie się jednostką administracyjną w postaci powiatu. Powiat był bowiem najniższym spośród tych szczebli administracji niemieckiej, na poziomie których reprezentowane były kluczowe regionalne oraz centralne organy władzy odpowiedzialne za realizację poszczególnych aspektów polityki narodowościowej (Volkstumspolitik).

21 września 1940 r policja niemiecka, działająca na polecenie grupy operacyjnej Gestapo w Katowicach, przystąpiła do wysiedlania mieszkańców powiatu żywieckiego (prowincja śląska) z ich rodzinnych domów i gospodarstw. Zasadnicza część tej operacji opatrzonej kryptonimem „Aktion Saybusch” zakończyła się wiosną 1941 r. W jej wyniku do Generalnego Gubernatorstwa deportowano ponad 16 tys. mieszkańców Żywiecczyzny, zaś kolejne 8 tys. po wyrzuceniu z domostw dokwaterowano do innych rodzin na terenie powiatu. W miejsce wygnańców sztab osiedleńczy SS sprowadził zaś kilka tysięcy Niemców z terenów przedwojennej Polski oraz Rumunii. W książce przedstawiono genezę, przebieg i konsekwencje Aktion Saybusch, a także omówiono inne aspekty niemieckiej okupacji region w latach 1939-1945. Autor korzystał z dokumentów i relacji, zgromadzonych w archiwum IPN, w innych polskich archiwach oraz ze źródeł niemieckich.

SPIS TREŚCI:

Wykaz skrótów

Wykaz stopni SS

Wprowadzenie
Cel, tematyka, zakres terytorialny i cezury chronologiczne pracy
Stan badań i zasób źródłowy
S5/00/Zn
Koncepcja badawcza i konstrukcja pracy
Nota edytorska
Podziękowania

I. Destrukcja i kreacja w polityce narodowościowej III Rzeszy
1.1. Zapanować nad człowiekiem. Stosunki etniczne, społeczne i demograficzne jako przedmiot planowania
1.2. Opanować przestrzeń. Infrastruktura socjalno-gospodarcza i krajobraz kulturowy jako przedmiot planowania

II. Od teorii do praktyki: wdrażanie założeń polityki narodowościowej na terenach wcielonych do prowincji śląskiej (jesień 1939 – wiosna 1940)
2.1. Terra cognita i terra incognita – regermanizacja i germanizacja
2.2. Falstart: planowanie osadnictwa pod egidą gauleitera Wagnera
2.3. SS przejmuje inicjatywę
2.4. Pierwsza fala przesiedleńców przybywa na Śląsk
2.4.1. Kontekst międzynarodowy i organizacja transferu Niemców z Galicji Wschodniej do Rzeszy
2.4.2. Zakwaterowanie w obozach przesiedleńczych na terenie prowincji śląskiej i naturalizacja
2.5. Wytyczenie strefy osadniczej w obrębie prowincji śląskiej i decyzja o wysiedleniu powiatu żywieckiego

III. Żywiecczyzna częścią III Rzeszy
3.1. Praca u podstaw. Władza niemiecka w powiecie żywieckim
3.1.1. Administracja publiczna
3.1.2. Partia
3.1.3. Landrat Eugen Hering i jego pozycja w narodowosocjalistycznym systemie władzy
3.2. Jeszcze Europa czy już Azja? Powiat żywiecki w oczach władzy niemieckiej
3.2.1. Historia
3.2.2. Ludność
3.2.3. Gospodarka i infrastruktura

IV. „Aktion Saybusch” – poligon doświadczalny i katalizator w procesie rozbudowy górnośląskiego aparatu Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny (wiosna 1940 – wiosna 1941)
4.1. Z niemiecką precyzją. Przygotowania do akcji
4.1.1. Czyszczenie przedpola: wywózki Polaków zdatnych do pracy na teren tzw. Starej Rzeszy
4.1.2. Utworzenie sztabu osiedleńczego i jego działalność
4.1.3. Specjalista do spraw kolonizacji – SS-Obersturmbannführer dr Fritz Arlt
4.1.4. Utworzenie sztabu ewakuacyjnego (wysiedleńczego), organizacja sił policyjnych i logistyka
4.2. Modus operandi
4.2.1. Deportacja Polaków
Wyrzucenie z domów
Obozy zbiorcze – filtracja i „ostatnie kuszenie”
Transport pociągami do Generalnego Gubernatorstwa
Los osób przeznaczonych na germanizację
4.2.2. Osiedlenie Niemców z Galicji Wschodniej
Przygotowanie gospodarstw dla osadników
Przybycie osadników na Żywiecczyznę i wprowadzenie ich do gospodarstw
Pomoc dla osadników w początkowym okresie aklimatyzacyjnym
4.2.3. Przesiedlenie wewnętrzne Polaków
4.3. Zakończenie akcji i jej bilans

V. „Siedlungsaktion Buchenland” – kolonizacja w warunkach przedłużającej się wojny (jesień 1940 – jesień 1944)
5.1. Aparat Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny w regionie po „Aktion Saybusch”
5.1.1. Regulacja stosunków z organami Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy – utworzenie UWZ Kattowitz
5.1.2. Próba sił z resortem rolnictwa i utworzenie Sonderkommando SLG
5.1.3. Rozbudowa, transformacja i atrofia struktur Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny w regionie
5.1.4. Wzorcowa placówka – SS na Żywiecczyźnie
5.2. Druga fala przesiedleńców przybywa na Śląsk
5.2.1. Kontekst międzynarodowy i organizacja transferu Niemców z Bukowiny do Rzeszy
5.2.2. Zakwaterowanie w obozach przesiedleńczych na terenie prowincji śląskiej/górnośląskiej i naturalizacja
5.3. Osiedlenie Niemców z Bukowiny
5.3.1. Geneza: kalkulacje demograficzno-przestrzenne (jesień 1940 – zima 1940/1941)
5.3.2. Wstrzymanie transportów do Generalnego Gubernatorstwa i adaptacja akcji osadniczej do nowej sytuacji geostrategicznej III Rzeszy wiosną 1941 r.
5.3.3. Akcja osadnicza w okresie od wiosny 1941 do wiosny 1942 r.
5.3.4. Akcja osadnicza w okresie od lata 1942 do jesieni 1944 r. i bilans kolonizacji
5.4. Wysiedlenia Polaków
5.4.1. Pokłosie „Aktion Saybusch”
Sytuacja wysiedlonych w Generalnym Gubernatorstwie
Powroty na Żywiecczyznę wiosną i latem 1941 r. i druga deportacja (wrzesień 1941 r.)
5.4.2. Przesiedlenia wewnętrzne i deportacje do Polenlagrów w latach 1941–1944 oraz bilans wysiedleń
5.4.3. Alternatywa wysiedlenia – niemiecka lista narodowościowa

VI. Raz na zawsze. Likwidacja własności obywateli państwa polskiego
6.1. Podstawy prawne i aparat wywłaszczeń
6.2. Zajęcie mienia w sektorze rolnym
6.3. Zajęcie mienia w sektorze mieszkaniowym
6.4. Zajęcie mienia w sektorach przemysłu, rzemiosła, handlu i usług
6.5. Kontrowersje wokół majątku rodziny Habsburgów

VII. Oderint dum metuant. Pacyfikacja społeczeństwa polskiego
7.1. Aparat terroru
7.2. Egzekucje i deportacje do obozów koncentracyjnych
7.3. Ucisk ekonomiczny
7.4. Prześladowania w sferach religii i szkolnictwa
7.5. Izolacja, eksploatacja i wysiedlenie Żydów

VIII. „Żołnierze bez mundurów”. Opieka nad osadnikami niemieckimi
8.1. Finansowanie kolonizacji
8.2. Adaptacja ekonomiczna
8.3. Rekompensaty majątkowe
8.4. Indoktrynacja i edukacja

IX. Ku rajskim ogrodom – Raumplanung
9.1. Organy planowania przestrzennego na Górnym Śląsku
9.2. Warunki naturalne mikroregionu żywieckiego i możliwości ich wykorzystania
9.3. Projekt Musterdorf Kamesznica
9.4. Projekt Hauptdorfbereich Milówka
9.5. Projekty zagospodarowania przestrzennego w skali powiatu
9.6. Postulaty architektoniczne i „wąskie gardła” budownictwa
9.7. Zmiany administracyjne i zmiany nazw miejscowości
9.8. Założenia demograficzne
9.9. Sanacja ekosystemu

X. „Wszystkiego musieliśmy się dorabiać od początku”. Koniec okupacji niemieckiej i próba bilansu strat

Podsumowanie

Post scriptum – kolaboracja i zbrodnia

Summary

Bibliografia
Archiwalia
Literatura

Wykaz diagramów i tabel

Indeks osób

Indeks geograficzny

.

Ostatni egzemplarz magazynowy z minimalnymi śladami składowania (zarysowania okładki) !