Parafia Zaborze, pow. Zabrze – Karta – pamiątka – „cegiełka” – ks. T. Schöneich i ks. K. Schaff SJ Jezuita – tekst polski

Karta na awersie przestawia księży:

jezuitę ks. Karola Schaffa (Karl Schaff) – na fot. z lewej

i ks. Teofila Schöneicha (Theophil Schöneich).

Na rewersie krótkie informacje o kapłanach, oraz fragmenty modlitw za zmarłych.

Tekst na rewersie (w oryginale):

Na pobożną pamiątkę czcigodnych Kśięży

Kanonika Teofila Schöneicha,

pierwszego proboszcza z Zaborza, fondatora Kościoła,
Klasztoru, i obywatela hónorowego gminy, nar. 28.
Lutego r. 1833 w Krapkowicach umarł 2. Stycznia r.
1922 w Warcie pod Glacym, tutaj przeprowadzone
zwłoki 12. Maja r. 1924, także najszczerszego przyjaciela jego

Karola Szaffa, Jezujty,

nar. 4. Pazdziernika r. 1835, a
umarł 6. Kwietnia r. 1900 w Röblingen w Saksonyi
Panie, daj w twojim miłosierdziu tym sumiennym sługóm
św. tajemnic odpoczynek wieczny i światło wiekujiste;
niech odpoczywają w pokoju.

Za wszystkich zmarłych:

Panie daj wszystkim zmarłym i. t. d. (3 razy dnia)
Najsł. Serce Jezusa zmiłuj się nad niemi, Najsw.
Serce najsw. Panny Maryj bądź ich ratonkiem.
Najsw. Panno Czenstochowska Ratuj nas; 200 dn.
Otp. Pius X

Ojcze nasz i Zdrowaś.

Zysk z tych kartów ma być spotrzebowany na drzwi szklanne tej Kaplicy

Franz Maron. Photograph. Zaborze

.

Informacja o wydawcy wskazuje pośrednio na czas wydania tej karty pamiątkowej (ok. 1924-1926).
Franz Maron wydawca i właściciel atelier fotograficznego w Zaborzu (które przejął z dniem 1 stycznia 1903 r.), był także właścicielem atelier w Zabrzu. W Zaborzu był nim do grudnia 1930 r., kiedy to sprzedał je Paulowi Wielandowi. W międzyczasie Zaborze z dniem 1 stycznia 1927 r. zostało włączone w granice administracyjne miasta Zabrze, które od 1915 r. nosiło nazwę Hindenburg O/S.

[O zmarłych kapłanach]

Ks. Teofil (Theophil) Schöneich (1833—1922) – górnośląski kapłan, kanonik honorowy, dziekan, proboszcz w Zaborzu.

Urodził się dn. 3 marca (niektóre źródła podają datę 28 lutego) 1833 r. w Krapkowicach (Krappitz).
Studiował teologię we Wrocławiu (Breslau), gdzie dnia 22 grudnia 1860 r. otrzymał święcenia niższe wraz z tonsurą, 23 kwietnia 1861 r. tamże święcenia subdiakonatu, następnie 1 czerwca 1861 r. święcenia diakonatu. Święcenia kapłańskie przyjął dn. 6 lipca 1861 r. we Wrocławiu. Wszystkich kolejnych święceń udzielił mu biskup wrocławski Heinrich Förster.

Po święceniach pracował przez kilka lat jako III wikariusz w Raciborzu (Ratibor) w parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pod opieką proboszcza, dr teologii Franza Heide. Następnie komorant w parafii pw. św. Mikołaja w Krapkowicach (Krappitz) za czasów proboszcza Eduarda Jackischa. Później mieszkał (komorant) na terenie parafii w Kórnicy (Körnitz), koło Krapkowic. Od 1870 r. wikariusz w parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Biskupicach (Biskupitz) pow. Zabrze. Parafia w Biskupicach była bardzo rozległa. Oprócz Biskupic obejmowała Zaborze, Porembę, Rudzką Kuźnicę (Rudahammer) i Rudę. W Rudzie (obecnie w granicach miasta Ruda Śląska) 10 listopada 1869 r. został poświęcony (benedykcja) kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Różańca Świętego, przez dziekana dekanatu bytomskiego i proboszcza biskupickiego (w jednej osobie) ks. Carla Preßfreunda, formalnie leżący w granicach parafii Biskupice. Patronat parafii Biskupice należał do Majoratu hrabiego von Ballestrem. Jednak od samego początku w intencji fundatora kościoła w Rudzie hrabiego Karola (Carl) Wolfganga von Ballestrem (gorliwego katolika), nowa świątynia miała zostać przekazana w opiekę jezuitom z Galicji.
Na terenie Rudy od 23 sierpnia 1869 r. przebywał jezuita ks. Karol (Carl) Schaff. Był on pierwszym jezuitą a zarazem pierwszą osobą duchowną, która zamieszkała na stałe w tej miejscowości. Asystował biskupickiemu proboszczowi w uroczystości poświęcenia kościoła w Rudzie. Po poświęceniu kościół wraz z domem misyjnym został przekazany pod opiekę jezuitom. Kościół ten nazywany był kościołem misyjnym (Missionskirche).
Rezydencję jezuicką w Rudzie otwarto oficjalnie 18 sierpnia 1870 r. W rezydencji oprócz ks. Karola Schaffa SJ zamieszkali także inni zakonnicy m.in.: ks. Andrzej Peterek SJ (superior w latach 1870-1871), ks. Józef Wawreczka (Wawretschka) SJ (superior od 1871 do lipca 1872 r.), ks. Piotr Klein SJ, ks. Franciszek Janik SJ. W lipcu 1872 r. w okresie Kulturkampfu, dekretem rządowym wydalono wszystkich jezuitów z terenu Niemiec. Placówka przeszła pod opiekę księży diecezjalnych jako kuracja, a ks. T. Schöneich został tam oddelegowany z tytułem kuratusa. Kuratusem w Rudzie był przez kilkanaście lat do 1888 r.
Po długiej chorobie i śmierci proboszcza parafii Biskupice ks. C. Preßfreunda (zm. 5.11.1876 r.) powstał wakat na stanowisku proboszcza tej parafii przez prawie 10 lat, gdyż władze państwowe (w czasach Kulturkampfu) nie zgadzały się na zatwierdzenie nowego proboszcza. Ks. kuratus T. Schöneich pomocniczo administrował (Hilfsseelsorger) parafią w Biskupicach od 12 grudnia 1883 r. W 1883 r. wystąpił z inicjatywą budowy nowego kościoła w Zaborzu i przekonał do tej idei większość mieszkańców Zaborza, biskupa wrocławskiego Roberta Herzoga oraz władze samorządowe. Intensywnie pozyskiwał finanse na ten cel i patronował budowie tego kościoła w kolejnych latach. Formalne królewsko-rządowe pozwolenie na budowę nowego kościoła zostało wydane w maju 1884 r. Dnia 16 maja 1884 r. ks. dziekan Johann Hruby proboszcz w Bielszowicach, dokonał uroczystego wmurowania kamienia węgielnego pod nowy kościół. Już jesienią 1885 r. zakończono prace murarskie, a 29 listopada 1885 r. odbyło się uroczyste poświęcenie (benedykcja) kościoła. Z polecenia biskupa dokonał tego dziekan J. Hruby. Ks. T. Schöneich zadbał także o budowę plebanii i cmentarza parafialnego.
Po objęciu stanowiska proboszcza parafii Biskupice przez ks. Ignatza Spendela z dn. 16 września 1886 r., ks. Schöneich powrócił do swojej pracy w kuracji Ruda.
Duszpasterstwo w nowym kościele w Zaborzu objął w kwietniu 1886 r. ks. Johannes Fiegel dotychczasowy wikariusz w Piekarach Śląskich, który w Zaborzu pracował do 4 marca 1888 r. Od grudnia 1886 r. pomagał mu wikariusz ks. Franz Tylla.

Kanoniczne erygowanie nowej parafii w Zaborzu pw. św. Franciszka z Asyżu, dokonało się dekretem biskupa wrocławskiego Georga von Koppa z dn. 11 stycznia 1888 r. Ks. T. Schöneich 29 lutego 1888 r. przyjął dekret mianujący go tymczasowo administratorem nowej parafii, a po państwowym zatwierdzeniu dekretem z dn. 29 marca 1888 r. został pierwszym proboszczem parafii Zaborze. 19 kwietnia 1888 r. odbyło się jego kanoniczne wprowadzenie do tej parafii.
Konsekracja nowego kościoła przez księcia biskupa wrocławskiego G. Koppa miała miejsce 22 maja 1889 r. Była to w tych dniach wielka uroczystość dla mieszkańców Zaborza i okolic.
W 1903 r. ks. T. Schöneich odbył sześciotygodniową pielgrzymkę do Rzymu. 1 kwietnia 1908 r. przyjął dekret mianujący go archiprezbiterem (dziekanem) w nowo utworzonym dekanacie zabrzańskim (Archipresbyterat Zabrze). Podczas sprawowania urzędu proboszcza w Zaborzu patronował budowie zakładu leczniczo-opiekuńczego dla chorych obłożnie, przyczynił się do budowy szpitala, do którego w listopadzie 1889 r. sprowadził ss. Boromeuszki z Trzebnicy. W 1892 r. podjął się dzieła budowy na terenie parafii Domu Związkowego.
Dzięki niemu powstała przy kościele kaplica z grotą Matki Boskiej z Lourdes i kryptami grobowymi dla kapłanów, którą latem 1901 r. wybudował mistrz budowlany Maximilian Śliwka (Sliwka) z Zabrza. Do tej kaplicy proboszcz Schöneich sprowadził doczesne szczątki przyjaciela zmarłego 6 kwietnia 1900 r. w Saksonii, jezuity ks. Karola (Carl) Schaffa.

W uznaniu miejscowych zasług ks. T. Schöneich otrzymał godność honorowego obywatela Zaborza. 22 września 1910 r. otrzymał zaszczytny tytuł kanonika honorowego (Ehrendomherr) kapituły katedralnej we Wrocławiu. Był ponadto kawalerem Królewskiego Orderu Korony III Klasy (nominacja w Berlinie 24 czerwca 1911 r.), i kawalerem Orderu Orła Czerwonego III Klasy z Kokardą (nominacja 14 września 1912 r., wcześniej otrzymał order IV klasy).
W 1912 r. złożył rezygnację ze stanowiska proboszcza i dziekana, która została przyjęta przez biskupa 15 października 1912 r.
28 lutego 1913 r. odprawił pożegnalną Mszę św. na której obecny był m.in. prezydent rejencji opolskiej Friedrich Ernst von Schwerin. Jako emeryt zamieszkał na Dolnym Śląsku w Bardzie (Wartha) w prywatnej willi „Hubertus”. Tam w lipcu 1921 r. świętował 60-lecie kapłaństwa. Zmarł w Bardzie 2 stycznia 1922 r. o godz. 3:15 nad ranem po krótkiej, ciężkiej chorobie, opatrzony świętymi sakramentami. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce 5 stycznia 1922 r. w Bardzie.

W maju 1924 r. (jak donosiła ówczesna prasa regionalna) … na życzenie wielu parafian jego zwłoki zostały ekshumowane [w maju 1924 r.] w Bardzie i przewiezione samochodem ciężarowym do Zaborza, gdzie w środę [14 maja] o godz. 7 wieczorem w uroczystej procesji zwłoki przeniesiono do kościoła parafialnego i tam wystawiono. Honorową wartę pełniła Ochotnicza Straż Pożarna i Kolumna Sanitarna. Na uroczystości pogrzebowe przybyło wiele stowarzyszeń kościelnych i świeckich ze swoimi sztandarami oraz bardzo duża rzesza ludzi. Następnego dnia [tj. 15 maja 1924 r.] o godzinie 9 rano rozpoczęto uroczystość bardzo podniosłym nabożeństwem żałobnym, podczas którego nauczyciele śpiewali Requiem von Briegera, a chór męski zaśpiewał piękną pieśń pocieszenia „Ueber den Sternen”. Podczas nabożeństwa dziekan i proboszcz biskupicki ks. Augustyn Bertzik wszedł na ambonę i nakreślił portret zmarłego, podkreślając jego bezinteresowność, zasługi dla gminy kościelnej i świeckiej, wspominając o ich docenieniu przez władze kościelne przyznające mu m.in. tytuł Kanonika, a przez władze świeckie poprzez wielokrotne nadawanie odznaczeń i przez gminę Zaborze, która nadała mu honorowe obywatelstwo Zaborza. Polecił zmarłego pamięci parafian i napomniał, aby naśladowali jego przykład. Polską mowę wygłosił pewien misjonarz. Zmarłego odprowadzono do wybudowanej przez niego Kaplicy Lourdzkiej, a procesję otwierały stowarzyszenia ze swoimi sztandarami, za którymi podążał ogromny tłum wiernych. Został pochowany obok swojego zmarłego przyjaciela, jezuity i misjonarza Schaff’a. Chór śpiewał przy tym nastrojową pieśń „Da unten ist Frieden”. Ten zasłużony człowiek znalazł swoją ostatnie miejsce wśród swoich parafian, ale jego imię pozostanie niezapomniane i będzie żyło dalej w jego dziełach.

.

Ks. Karol (Carl) Schaff SJ (1835-1900) – ksiądz katolicki, zakonnik-jezuita, misjonarz.

Urodził się 4 października 1835 r. w Trewirze w Niemczech. Studiował teologię we Wrocławiu (Breslau), gdzie poznał o rok młodszego kleryka T. Schöneicha. We Wrocławiu dnia 17 grudnia 1859 r. otrzymał święcenia niższe wraz z tonsurą, 21 kwietnia 1860 r. tamże święcenia subdiakonatu, następnie 2 czerwca 1860 r. święcenia diakonatu. Święcenia kapłańskie przyjął dn. 6 lipca 1860 r. we Wrocławiu. Pierwsze święcenia oraz święcenia prezbiteratu (kapłańskie) otrzymał z rąk biskupa pomocniczego wrocławskiego Bernarda Bogedaina, Święceń subdiakonatu i diakonatu udzielił mu biskup ordynariusz wrocławski Heinrich Förster. Będąc kapłanem diecezjalnym wstąpił do Zakonu Towarzystwa Jezusowego (SJ).
Nowicjat rozpoczął 22 listopada 1862 r. w Starej Wsi (Galicja). Po jego ukończeniu pod kierunkiem o. Kaspra Szczepkowskiego SJ, uzupełniał studia filozoficzne w Starej Wsi (1865-1866) oraz teologiczne w Nowym Sączu (1866-1867) i Krakowie (1867-1868). W tym czasie intensywnie doskonalił swoją znajomość języka polskiego. W Kolegium Jezuickim w Śremie (Wielkopolska) uczył od 1868 r. matematyki i historii.
Na zaproszenie hrabiego Karola Wolfganga von Ballestrem (w porozumieniu z ówczesnym prowincjałem jezuitów o. Kasprem Szczepkowskim SJ) ks. Schaff przybył do Rudy, gdzie od 23 sierpnia 1869 r. mieszkał (pierwszy duchowny w Rudzie zamieszkały tam na stałe) i odprawiał nabożeństwa w małej kaplicy usytuowanej w pobliżu huty cynku „Karol”. Zasłynął tam jako wybitny kaznodzieja. Asystował biskupickiemu proboszczowi w listopadzie 1869 r. w uroczystości poświęcenia (benedykcji) kościoła w Rudzie. Po poświęceniu, kościół w Rudzie wraz z domem misyjnym został przekazany pod opiekę jezuitom. Kościół ten nazywany był kościołem misyjnym (Missionskirche). Rezydencję jezuicką w Rudzie otwarto oficjalnie 18 sierpnia 1870 r. W rezydencji oprócz ks. Karola Schaffa SJ (który pełnił tam od czasu otwarcia funkcję wicesuperiora) zamieszkali także inni zakonnicy m.in.: ks. Andrzej Peterek SJ (superior w latach 1870-1871), ks. Józef Wawreczka (Wawretschka) SJ (superior od 1871 do lipca 1872 r.), ks. Piotr Klein SJ, ks. Franciszek Janik SJ. W lipcu 1872 r. w okresie Kulturkampfu, dekretem rządowym wydalono wszystkich jezuitów z terenu Niemiec. Placówka przeszła pod opiekę księży diecezjalnych jako kuracja, a ks. Schaff SJ wyjechał do Belgii, gdzie w 1873 r. odbył probację. Najwyższy stopień ślubów zakonnych (Gradus) złożył 4 września 1876 r. Z Belgii udał się na bengalską misję do Indii. Ciekawe opisy swych prac i przejść misyjnych publikował w „Katoliku” i innych czasopismach. Pracował w Midnapore, Ihargram, Krishnochondropore, Balasore i Mohurbhuns. W latach 1885 i 1886 wydał w Balasore indyjski modlitewnik z wykładem prawd chrześcijańskich, śpiewnik kościelny oraz gramatykę języka plemienia Santalów.
W rękopisie pozostawił inne prace z okresu misji w Bengalu. Wrócił po 15 latach pracy misyjnej z nadwątlonym zdrowiem do Europy w 1887 r. Przywiezionymi pamiątkami etnograficznymi wzbogacił zbiory Zakładu Naukowo-Wychowawczego w Chyrowie. Był kaznodzieją w Łańcucie (1887-1890), pracował w latach 1891-1892 w stacji misyjnej w Horlesti w Mołdawii (Rumunia), był operariuszem w Nowym Sączu (1892-1893 i 1895-1899) oraz w Krakowie (1893-1895). Wyjechał następnie do Saksonii, gdzie prowadził misje wśród robotników sezonowych, w tym pochodzenia polskiego. Tam zmarł w miejscowości Oberröblingen 6 kwietnia 1900 roku. Jego szczątki zostały sprowadzone do Zaborza przez ówczesnego proboszcza ks. T. Schöneicha i pochowane obok kościoła, w krypcie kaplicy z grotą wzorowaną na miejsce objawień maryjnych w Lourdes. W maju 1924 r. w krypcie kaplicy, spoczęły obok również doczesne szczątki ks. Schöneicha budowniczego kościoła w Zaborzu, pierwszego proboszcza tej parafii i przyjaciela ks. Schaffa.

Znana jest historyjka (powiastka) z okresu przed I wojną światową, opublikowana anonimowo w dodatku do „Gościa Niedzielnego” w 1925 r. pod tytułem „Wianek ślubny matki na grobie pewnego kapłana” wzorowana na życiorysie ks. Schaffa SJ. Ale jak to w powiastkach i legendach bywa, to czytelnik musi uwierzyć w opisaną historię.

.

[Uwaga: w oryginalnym tekście niemieckim na karcie jest błąd w dacie – 12. Maja r. 1924 !
Zgodnie z informacjami prasowymi ekshumowane doczesne szczątki ks. T. Schöneicha były wprowadzone do kościoła w środę o godz. 7 wieczorem [tj. 14 maja 1924 r.], a 12 maja 1924 r. (data podana przez wydawcę) zgodnie z kalendarzem był to poniedziałek !
Ponadto podano inną datę urodzenia byłego proboszcza w Zaborzu niż data w źródłach kościelnych (dokumenty święceń). Błędny jest prawdopodobnie zapis miejscowości w której zmarł jezuita].

Pamiątka z Zaborza przetrwała około 100 lat i obecnie jest w stanie jak na skanach.