Rodzina na Górnym Śląsku

Z notatki wydawniczej:

Prezentowana książka jest efektem naukowego zainteresowania Autorki rodziną górnośląską. Stanowi zapis jakościowych badań terenowych połączonych z obserwacją uczestniczącą – z wykorzystaniem zasobów wiedzy etnologicznej, socjologicznej i historycznej o Śląsku.

Publikacja zawiera opis tworzenia, współistnienia i funkcjonowania górnośląskiej rodziny w aspekcie wartości nadrzędnych, do których zalicza się człowieka, rodzinę, pracę, religię, normy obyczajowe oraz stan posiadania. Do takich wartości wychowywano i wychowuje się do dziś w rdzennych rodzinach śląskich kolejne pokolenia. Kultywuje się obyczaje i gwarę, utrwala się poczucie wartości i godności własnej. 

W książce zarysowano także przestrzeń kulturową środowiska i domu rodzinnego, zagadnienia dotyczące pracy i czasu wolnego, życia religijnego, kulturalnego oraz świętowania. W tej przestrzeni – jak wykazują wieloaspektowe badania – harmonia współistnienia społeczności i społeczeństw opiera się przede wszystkim na harmonii życia rodzinnego, tradycyjnej hierarchii wartości i na przestrzeganiu norm obyczajowych.

Z zakładki oprawy:

Książka Rodzina na Górnym Śląsku to opis współistnienia wspólnoty pokoleniowej, która w naturalny sposób inicjuje harmonię społeczną i kulturową, tworząc podstawowe ramy jakości i sensu życia.

„Lektura recenzowanej pozycji przybliża, i to dobrze, rodzinę śląską. Ukazuje jej specyfikę, jej rolę w kształto­waniu i podtrzymywaniu tradycji lokalnej, regionalnej i na­rodowej, a może najważniejsze, jej rolę w kształtowaniu osobowości swoich członków. Rodzina jest tu przedstawiona jako podstawowe środowisko życia jednostki i kształtowania jej osobowości. A osobowość przez nią kształtowana cechuje się religijnością, trwaniem przy swoich korzeniach kulturowo-społecznych, pracowitością i oszczędnością, wy­trwałością w znoszeniu różnych trudności życia, troską o rodzinę, poczuciem swojej wartości i godności, szacun­kiem dla rodziców i starszych, zaangażowaniem w dzia­łalność zbiorową, solidarnością z ludźmi ciężko i solidnie pracującymi, a także swoistą zamkniętością i uporem. Rodzinę śląską Autorka ukazuje w kontekście uwarunkowań gospodarczych, społecznych, kulturowych, politycznych (choć w niewielkim zakresie) XIX i XX wieku. Ramy historyczne nie są tu wyraźnie zakreślane. Autorka opisuje współczesną rodzinę śląską, ale często odwołuje się do czasu drugiej połowy XIX wieku, zaznaczając, że coś zo­stało w tej rodzinie osłabione lub wzmocnione. Schemat opisu i analizy rodziny śląskiej przyjęty przez Autorkę jest bardzo interesujący. Swoje analizy prowadzi dwiema ścież­kami. Jedną ścieżkę stanowią stwierdzenia o rodzinie ślą­skiej o charakterze syntetycznym i uogólniającym. Autorka usiłuje niejako wprost wskazać na cechy rodziny śląskiej, nazwać je. Drugą ścieżkę stanowi materiał egzemplifikujący stwierdzenia na temat rodziny śląskiej i jej cech”.

[z recenzji prof. zw. dr. hab. Leona Dyczewskiego]

Irena BUKOWSKA-FLOREŃSKA – etnolog i antropolog kulturowy, kieruje Instytutem Etnologii i Folklorystyki oraz Katedrą Etnologii i Antropologii Kulturowej w Uniwersytecie Śląskim; związana z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie uzy­skała stopień doktora i doktora habilitowanego; wiceprzewodnicząca Komisji Studiów nad Przyszłością Górnego Śląska i członek Komisji ds. Polsko-Czeskich i Polsko-Słowackich PAN Oddział Katowice, Ko­misji Etnologii Miasta w Komitecie Nauk Etnologicznych PAN w Poznaniu, Komisji Nauki w The International Organization of Folk Art., Austria; Rady Naukowej Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Muzeum Miejskiego w Żorach i Rybniku. Twórca kierunku „etnologia” na Uniwersytecie Śląskim i koncepcji wieloletnich badań zespołowych nad funkcją tradycji w społeczeństwie nowoczesnym, reali­zowanych w społecznościach industrialnych Górnego Śląska, jej głównym laboratorium badawczym. Autorka wielu prac i publikacji naukowych.

SPIS TREŚCI:

Wprowadzenie

Rozdział pierwszy. Rodzina w kręgu zainteresowań badawczych

1. Rodzina w kulturze tradycyjnej — proces zmian

2. Funkcje rodziny oraz główne nurty i ośrodki badawcze w Polsce

2.1. O kategoriach funkcji rodziny

2.2. Ośrodki i nurty badawcze

3. Badania nad rodziną śląską

Rozdział drugi. Człowiek i rodzina jako wartość

1. Rodzina — tworzenie i współistnienie

2. Wychowanie do wartości

3. Seniorzy i pokrewieństwo

4. System wartości

Rozdział trzeci. Przestrzeń kulturowa środowiska i domu rodzinnego

1. Środowisko jako przestrzeń „swojska”

2. Dom rodzinny i jego przestrzeń kulturowa

Rozdział czwarty. Praca i organizacja życia codziennego

1. Warunki bytu, praca i organizacja życia codziennego

2. Praca i nauka

3. Zajęcia w czasie wolnym po pracy

4. Praca jako wartość

5. Brak pracy — grupy marginalne — dążenia stabilizacyjne

Rozdział piąty. Życie religijne i świętowanie rodzinne

1. Praktyki religijne a życie codzienne

2. Kult świętych

3. Świętowanie związane z rokiem liturgicznym

4. Świętowanie odpustu parafialnego

5. Zwyczaje i obrzędy przejścia oraz świętowanie rodzinne

5.1. Zwyczaje i świętowanie wejścia w społeczność

5.2. Zwyczaje i świętowanie odejścia ze społeczności, czyli przejścia z „tego” do „tamtego” świata

5.3. Jubileusze rodzinne

Rozdział szósty. Udział rodziny w życiu społecznym i kulturalnym

1. Rodzina a życie społeczne

1.1. Stosunki społeczne

1.2. Uczestnictwo w społeczno-kulturalnym życiu parafialnym

2. Życie kulturalne, zabawy i świętowania okolicznościowe

3. Aktywność czytelnicza i twórcza

Rozdział siódmy. Tożsamość regionalna i narodowa

1. Podłoże kształtowania się tożsamości regionalnej i narodowej rodzin śląskich

1.1. Warunki społeczno-polityczne

1.2. Tradycje patriotyczne

2. Tożsamość rodzin śląskich na styku „swój” — „obcy”

2.1. Osadnictwo — zderzenie kultur, wzajemne oddziaływanie

2.2. Rodziny śląskie na styku „swój” — „obcy”

3. Współczesna aktywność lokalna i regionalna na straży tożsamości społecznej i kulturowej

Zakończenie

Aneks

Słowniczek gwarowy

Bibliografia

Summary

Zusammenfassung