Fünfundzwanzigster Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse, vom Oktober 1888 bis zum Oktober 1890 [25 Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego Filomatów w Nysie, od października 1888 do października 1890]

[TREŚĆ]

Inhalt.

Chronologisches Verzeichnis der Mitglieder

Der Vorstand der Philomathie

Verzeichnis der erhaltenen Schriften

Abhandlungen

1. Die Entwickelung der Chemie in der zweiten Hälfte unseres Jahrhunderts. Von Dr. Theodor Poleck, Professor an der Universität zu Breslau

2. Goethe’s ethische Ansichten. Ein Beitrag zur Geschichte der Philosophie unserer Dichterheroen. Von Dr. Ernst Melzer

3. Die russische Kirche und Geistlichkeit. Von Gustav Neumann

4. Über eine ungedruckte Kanonensammlung aus dem 8. Jahrhundert. Von Dr. Aug. Jos. Nürnberger, Gymnasial-Religionslehrer

5. Die Kern’schen Reformvorschläge und ihre Bedeutung für den deutsch-grammatischen Unterricht. Von August Faulde, Realgymnasiallehrer

6. Die Farbenänderungen der Insekten. Von R. Pech, Gymnasiallehrer

Sitzungsberichte

1. Bericht über die Feier des 50jähr. Stiftungsfestes
2. Gustav Neumann: Über die russische Kirche und Geistlichkeit. Rechnungslegung und Vorstandswahl
3. Graber: Über die Ursachen der Nervosität in der Neuzeit
Nürnberger: Über einen alten deutschen Kalender aus dem XV. Jahrhundert und über die Neisser Pfarrbibliothek.
Blasel: Der Philomathen Extrafahrt nach Freiwaldau
4. Kruska: Über eine Spazierfahrt durch die Balkan-Halbinsel
Nürnberger: Über einen alten Miscellanband
Derselbe: Mitteilung über die einzige Handschrift von Werken Priscillians
Rose: Über die Boston-Schreibmaschine
5. v. Etzel: Über den Weg nach Saloniki
Nürnberger: Über den von Bryennios aufgefundenen Text der Zwölf-Apostel-Lehre
Gallien: Über einen hydrostatischen Versuch
Derselbe: Über den ersten preussischen Telegraphen
Nürnberger: Über den Hexenhammer
6. Pech: Über die Sonne und besonders über die Sonnenflecken
Rose: Über das von dem Neisser Jesuiten-Superior Scheiner herausgegebene Werk „über Sonnenflecken“
Biographisches über P. Christophorus Scheiner
Rose: Über Aluminium-Legierungen aus der Aluminium- und Magnesium-Fabrik von Hemelingen bei Bremen
7. Poleck: Über Hausschwamm-Kulturen
Schmidt: Über Chopin und seine Bedeutung für die Klavierlitteratur (I. Teil)
8. Feier des 51. Stiftungsfestes
Beurteilungen zur Feier des 50-jähr. Stiftungsfestes erschienenen Festschrift
Beitrag für das Kaiser-Wilhelm-Denkmal in Breslau
v. Zastrow: Über die kulturgeschichtliche Bedeutung des Pferdes
9. Schmidt: Über Chopin und seine Bedeutung für die Klavierlitteratur (II. Teil)
Rechnungslegung und Vorstandswahl
Rose: Über den älteren Edison’schen Phonographen
Cimbal: Über den neuen Edison’schen Phonographen
Derselbe: Über eine neuere Beleuchtungsart mikroskopischer Präparate
10. Pech: Über das Gesetz von der Erhaltung der Kraft und seine Anwendung auf den menschlichen Organismus
11. Rose: Über das Ammoniak und seine Beziehungen zu dem noch nicht dargestellten Metall Ammonium
Nürnberger: Über einige alte Druckwerke der Neisser Pfarrbibliothek
12. Gedächtnisrede auf die hochselige Kaiserin Augusta
Kohler: Über Wissenschaft, Leben und Kunst als Spiegel der Welt und der Seele
13. Herrmann: Über die physiologische Bedeutung der Nahrung
Gallien: Über die Crookes’sche strahlende Materie
14. Witte: Über den Müller Arnold – Prozess unter Friedrich dem Grossen
Rose: Über Professor Schirm’s Apparate für optische Telegraphie, Hafenlichter und Leuchttürme mit Magnesium-Blitzlicht
Nürnberger: „Der Stadt Breslaww Schulordnung” vom Jahre 1570
15. Christoph: Über die Fremdwortfrage in der Gegenwart (I. Teil)
Fritz Neumann: Über Produkte der trockenen Destillation, speziell über Ichthyol und Thiol
Vincenz: Über natürlichen und künstlichen Moschus
Rose: Über Schirm’s Magnesium-Beleuchtungs-Apparat für photographische Aufnahmen
Derselbe: Über Schirm’s photographisches Kopierverfahren zur Erzeugung von Bildern im Charakter der Emaillen von Limoges
16. Feier des 52. Stiftungsfestes
Grauer: Über Karl von Holtei
Nürnberger: Über einige alte Druckwerke aus der Pfarrbibliothek und über die Bettelordnung des Landes Schlesien v. J. 1700
Rose: Über wassereinschliessende Chalcedon-Ellipsoide
Über die Wanderversammlung der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur zu Brieg, am 15. Juni 1890.
Nekrologe: 1) Dr. med. Skutsch, † 1. Dezember 1889
2) Amtsgerichtsrat Rotter, † 1. Januar 1890
3) Apotheker Schubert, † 1. Februar 1890
4) Staatsminister Dr. Friedenthal, † 6. März 1890
5) Religionslehrer Leckelt, † 28. März 1890
Druckfehlerverzeichnis
.

25 Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego Filomatów w Nysie, za okres od października 1888 do października 1890 zawiera chronologiczny spis członków towarzystwa od 1 października 1888 r. (wyjątek stanowią osoby, które zmarły w okresie sprawozdawczym, a których nekrologi zamieszczono w tym wolumenie), oraz aktualny skład zarządu (1890 r.). W dalszej części zamieszczono spis stowarzyszeń współpracujących z Filomatami, które nadesłały swoje publikacje do biblioteki towarzystwa w okresie od 1 października 1888 r. do 1 października 1890 r.

W części rozpraw (Abhandlungen) zamieszczono prace członków towarzystwa z różnych dziedzin naukowych (oczywiście w języku niemieckim):

1. Dr Theodor Poleck (Profesor Królewskiego Uniwersytetu we Wrocławiu) omówił rozwój chemii w drugiej połowie XIX stulecia

2. Dr Ernst Melzer (Doktor filozofii, nauczyciel w gimnazjum realnym) zajął się etycznymi poglądami Goethego, jako przyczynkiem do historii filozofii bohaterów poezji

3. Gustav Neumann (właściciel wydawnictwa drukującego sprawozdania i księgarz w Nysie) wygłosił referat o rosyjskim kościele i jego duchowieństwie.

4. Dr Aug. Jos. Nürnberger (dr teologii katolickiej, nauczyciel religii w gimnazjum) w rozprawie przedstawia zbiór niedrukowanych kanonów (zbiór norm prawa kościelnego) z VIII wieku; część tekstu (wypisy z Kodeksu Sangermańskiego opublikowano w oryginale czyli w jęz. łacińskim)

5. August Faulde (nauczyciel w gimnazjum realnym) omawia propozycje reform Franza Kerna dotyczących gramatyki niemieckiej i ich znaczenia dla szkół średnich i wyższych

6. R. Pech nauczyciel Królewskiego gimnazjum przedstawił zmiany kolorów u owadów.

Od strony 282 opublikowano sprawozdania z posiedzeń za okres od października 1888 r. do maja 1890 r. Mimo, że przedstawiono je w oryginalnym spisie treści w podany sposób, są to na ogół krótkie sprawozdania z tych posiedzeń.

Całość sprawozdania zakończono opublikowaniem nekrologów członków Towarzystwa Filomatów w Nysie zmarłych w okresie sprawozdawczym.

Byli to:

1. Doktor medycyny Louis Skutsch, ur. 2 października 1832 r. w Tarnowskich Górach (Tarnowitz), zm. 1 grudnia 1889 r.
2. Radca sądowy Paul Franz Adolf Rotter, ur. 19 października 1893 r. w Starym Zdroju koło Wałbrzycha (Altwasser bei Waldenburg), zm. 1 stycznia 1890 r.
3. Aptekarz Carl Schubert, ur. 2 września 1837 r. w Otmuchowie (Ottmachau), zm. 1 lutego 1890 r.
4. Minister stanu Królestwa Prus, doktor prawa Carl Rudolf Friedenthal, ur. 15 września 1827 r. we Wrocławiu (Breslau), zm. 6 marca 1890 r.
5. Nauczyciel religii katolickiej w miejskim gimnazjum realnym Julius Robert Bruno Leckelt, ur. 16 października 1856 r. w Parzycach koło Nowogrodźca nad Kwisą (Paritz bei Naumburg a. Q.), zm. 28 marca 1890 r.

[O Towarzystwie Filomatów w Nysie – niezbędne informacje historyczne]

W XIX stuleciu wszystkie dziedziny nauki przeżywały gwałtowny rozwój. W miastach na Śląsku wykształceni mieszkańcy łączyli się tworząc towarzystwa naukowe. Nysa była pierwszym miastem w Prowincji Śląskiej, w którym powstało Towarzystwo Filomatów (w Görlitz założono wcześniej, ale w czasie gdy miasto należało do państwa saskiego).
27 marca 1838 r. ewangelicki duchowny, czterech prawników, dwóch filologów, aptekarz i student założyli Neisser Philomathie (Nyskie Towarzystwo Filomatów). Ich celem było naukowe podejście do wszystkich interesujących zagadnień teraźniejszości i przeszłości, a także kontakty towarzyskie.
Każdy członek był zobowiązany zgodnie ze statutem, aby co pół roku wygłosić bezpłatny referat na wybrany przez siebie temat. W zimie towarzystwo miało zbierać się dwa razy w miesiącu, a w lecie raz w miesiącu. Początkowo ustalona maksymalna liczba 16 członków została przekroczona jeszcze w tym samym roku. Dzięki dodatkowi do statutu z 1839 r., wstęp do towarzystwa został otwarty dla każdego wykształconego wolnomyśliciela. Członkami stowarzyszenia, które w 1848 r. liczyło już 71 członków, a w 1860 r. 101, byli teologowie, filologowie, prawnicy, lekarze, urzędnicy, kupcy i duża liczba oficerów.
Wygłaszano na przemian referaty na tematy historyczne, prawnicze, medyczne i teologiczne. Wiele referatów poświęcono zagadnieniom przyrodniczym. W ówczesnej Nysie istniało duże zainteresowanie postępem techniki i nauk przyrodniczych. W 1816 r. miasto było oświetlone pierwszą publiczną instalacją gazową na Śląsku. Dziesięć lat przed wprowadzeniem pruskiego telegrafu państwowego, Nysa posiadała już sprawny aparat. Od 1832 r. w mieście istniała szkoła realna. Jej dyrektor był gorliwym członkiem Towarzystwa Filomatów.
Rygorystyczne podejście naukowe zapobiegło wstrząsom w towarzystwie spowodowanym ruchami religijnymi na Śląsku w połowie lat czterdziestych XIX w., chociaż wśród członków byli zarówno duchowni katoliccy, jak i protestanccy.
W 1849 r. towarzystwo wydało śpiewnik „Statuten und Lieder der Philomathie in Neisse”.
Ten zbiór pieśni dr Poleck w swojej historii towarzystwa określił jako jedną z piękniejszych chwil, ponieważ pieśni wyrosły z życia towarzystwa i uwieczniały najważniejsze momenty jego życia duchowego. 10 marca 1851 r. towarzystwo postanowiło w przyszłości co roku publikować krótkie sprawozdania z wygłoszonych referatów, które miały być przeznaczone tylko dla członków i nie być dostępne w księgarniach.
W 1852 r. ukazał się pierwszy zeszyt rozpraw „Verhandlungen der philomatischen Gesellschaft zu Neisse vom 7. August 1849 bis zum 4. Februar 1852” o objętości 34 stron w formacie oktawowym. Po chronologicznym spisie członków następowały rozprawy. Na około półtorej strony streszczono najważniejsze punkty referatów. Z 400 referatów wygłoszonych w ciągu pierwszych 25 lat towarzystwa, 43 były o tematyce ogólnej, 9 dotyczyło teologii, 12 filozofii, 11 pedagogiki, 27 prawa i nauk politycznych, 30 medycyny, 57 historii literatury, 106 nauk przyrodniczych, 63 historii, 21 wojskowości, 21 historii sztuki. Do 1862 roku „Verhandlungen…” ukazywały się co roku.
Z okazji 25-lecia Towarzystwo wydało pamiątkową księgę z chronologicznym spisem wszystkich dotychczasowych członków, zestawieniem wszystkich wygłoszonych referatów oraz historią towarzystwa w Nysie autorstwa dr. Theodora Polecka. Na tej uroczystości, 10 grudnia 1863 r. postanowiono, że zamiast dotychczasowych, corocznych „Verhandlungen…” drukowanych tylko dla członków, co dwa lata będzie publikować szczegółowe sprawozdania („Bericht…”), w których oprócz chronologicznego spisu członków i szczegółowych sprawozdań z referatów, mają znaleźć większe rozprawy naukowe. Celem miało być przypomnienie członkom treści referatów, a szerszemu gronu zainteresowanych pobudzenie do rozpraw naukowych. Ogólnie rzecz biorąc sprawozdania („Bericht…”) miały dać żywy obraz pracy tego towarzystwa. W 1865 r. ukazało się pierwsze wydanie w nowej formie jako „Vierzehnter [14] Bericht der Philomathie in Neisse”. Format został zwiększony, a objętość znacznie wzrosła.
Pierwotnie planowana częstotliwość publikacji co dwa lata bardzo często nie była dotrzymywana. Raporty z okazji 50- i 75-lecia, a także 42. Bericht… z 1938 roku, w którym towarzystwo mogło świętować swoje 100-lecie, były wydane jako numery okolicznościowe.
Periodyk miał duże znaczenie dla lokalnego środowiska nie tylko w Nysie. Powszechne zainteresowanie wzbudzały prace naukowe tam publikowane od 1865 r. Chociaż towarzystwo działało w ograniczonym zakresie w Nysie, periodyk był wymieniany z wieloma towarzystwami naukowymi i bibliotekami, co przyczyniło się do założenia podobnych stowarzyszeń w innych miastach.
.

Egzemplarz XIX wieczny (1890 r.) wydany przez znane w Nysie wydawnictwo i księgarnię J. Graveur’a (w tym czasie jej właścicielem był już Gustav Neumann – członek towarzystwa od 12 lutego 1879 r.). Po upływie około 135 lat jest w stanie jak na fot. Twarda oprawa introligatorska, stare (sprzed oprawy introligatorskiej) zabrudzenia i zaplamienia na karcie tytułowej i ostatniej, oraz wewnątrz na marginesie jednej z kart (str. 65/66), lekkie zagięcia kart. Poza tym po oprawie ładny stan stosowny do wieku. Szczegóły na fot.